Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πολλές φορές τα αντικείμενα μπορούν να πουν πολλές ιστορίες για τη βιογραφία τους, αλλά και για τους ανθρώπους που τα είχαν. Η Ίρις Τζαχίλη, συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα, σίγουρα γνωρίζει πολύ καλά αυτήν την ιδιότητα των πραγμάτων, καθώς η ίδια είναι αρχαιολόγος. Η συγγραφέας του βιβλίου είναι Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου δίδαξε Προϊστορική Αρχαιολογία. Έχει εργαστεί σε ανασκαφές στο Ακρωτήριο της Θήρας, αλλά και στο Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Την ενδιαφέρει η ιστορία της Αρχαιολογίας, αλλά έχει μελετήσει και την ιστορία της υφαντικής και του ενδύματος, της μεταλλοτεχνίας, αλλά και της γραφής.
Αυτήν την παρουσίαση θα βρούμε στο εσώφυλλο του βιβλίου και υπάρχει λόγος που επέλεξα να ξεκινήσω αυτό το άρθρο με τον συγκεκριμένο τρόπο. Η γερμανική συλλογή γραμματοσήμων στον τίτλο του βιβλίου αποτελεί το αντικείμενο που ξεκινά την έρευνα της Τζαχίλη, όπως ακριβώς θα συνέβαινε και σε μια ανασκαφή. Έτσι, η συγγραφέας μάς συνοδεύει σε ένα ταξίδι γνώσης που ξεκινά από αυτό το αντικείμενο και αποκτά πολλές προεκτάσεις, καθώς σχετίζεται και με την ιστορία της οικογένειάς της στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το βιβλίο τιτλοφορείται Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων και οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να το αναζητήσουν από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Αφόρμηση του βιβλίου είναι το αντικείμενο του τίτλου, το οποίο ένας Γερμανός αξιωματικός ονόματι Χέλμουτ Έγκελχαρτ έδωσε στη Δήμητρα, μητέρα της συγγραφέως, το 1941. Το αντικείμενο αυτό δείχνει να έχει από μόνο του μια ενδιαφέρουσα βιογραφία, καθώς η Δήμητρα Αγγελίδου ανέφερε πως της το έδωσε ο Γερμανός στρατιώτης που έμενε σε ένα επιταγμένο σπίτι στη γειτονιά της, με το αίτημα να το φυλάξει μέχρι εκείνος να γυρίσει από το ανατολικό μέτωπο και να το πάρει πίσω. Το βιβλίο περιγράφει με συνέπεια στο τρίτο μέρος του τα ίδια τα γραμματόσημα, με εντυπωσιακή λεπτομέρεια, που ασφαλώς θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα για κάποιον που ασχολείται ερευνητικά με αυτού του είδους τα αντικείμενα.
Πέρα από τα γραμματόσημα, η αφήγηση κινείται κατά βάση σε δύο άξονες. Ο πρώτος αφορά τη Θεσσαλονίκη μετά τη γερμανική κατάκτηση. Η συγγραφέας περιγράφει με ενάργεια το πώς οι Γερμανοί εισήλθαν στην πόλη, μεταβάλλοντας τη μορφή της, επιτάσσοντας κτίρια και καταβαραθρώνοντας την ψυχολογική κατάσταση των κατοίκων. Στο σημείο αυτό, η συγγραφέας έχει αξιοποιήσει και διάφορες φωτογραφίες που αποδίδουν το πνεύμα της εποχής, κυρίως από την πλουσιότατη συλλογή του Βύρωνος Μήτου.
Ο δεύτερος άξονας της αφήγησης είναι η ζωή της Δήμητρας Αγγελίδου, η οποία γεννήθηκε στη Μικρά Ασία και πήρε τον δύσκολο δρόμο της προσφυγιάς το 1922. Η Θεσσαλονίκη, γνωστή άλλωστε για τον μεγάλο αριθμό προσφύγων που δέχθηκε, γίνεται ο νέος τόπος κατοικίας της Δήμητρας, η οποία ούσα φτωχή και ξένη από τους ανθρώπους εκεί, προσπάθησε να γίνει ευχάριστη και να επιβιώσει στο νέο περιβάλλον. Μέσα από τη ζωή της, ο αναγνώστης πληροφορείται για διάφορα ιστορικά ζητήματα που αφορούσαν την πιο καθημερινή ζωή, όπως τη μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917. Η Δήμητρα έρχεται σε επαφή με τα Διδασκαλεία Θηλέων και τις πιο προοδευτικές αντιλήψεις τους και, εν συνεχεία, σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ τη δεκαετία του 1930 και παντρεύεται τον Χρίστο Τζαχίλη.
Στην τύχη του Γερμανού στρατιώτη το βιβλίο επανέρχεται στο τέταρτο μέρος του. Μέσα από τις εμπειρίες του, ερχόμαστε σε επαφή με τις εξελίξεις στη ναζιστική Γερμανία, την εισβολή στην Πολωνία και τη σταδιακή κατάκτηση της Ευρώπης. Τα γραμματόσημα αποτελούν τον σκελετό μιας ιστορικής αφήγησης, ώστε να μην είναι υπερβολή να πει κανείς ότι, παρά τα όποια σκοτεινά σημεία της έρευνας, η συλλογή του Γερμανού στρατιώτη, συνδυαζόμενη με τις κατάλληλες πηγές, αποτελεί από μόνη της μια ιδιότυπη ιστορική αφήγηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έχει ενδιαφέρον το ότι τα υποκεφάλαια που αφορούν στη ζωή του Έγκελχαρτ παρουσιάζουν μια ανθρώπινη ιστορία στα πλαίσια των ιστορικών εξελίξεων, όπως ακριβώς περιγράφεται και η ιστορία της Δήμητρας Αγγελίδου. Τι απέγινε, άραγε, ο στρατιώτης που πήγε στο ανατολικό μέτωπο και δεν γύρισε ποτέ για να πάρει τη συλλογή των γραμματοσήμων του;
Συνολικά, το βιβλίο αυτό θα εκτιμηθεί λίγο περισσότερο από τους ανθρώπους που έχουν σχέση με τις ιστορικές-ανθρωπιστικές επιστήμες, καθώς αποτελεί μια έρευνα με ιστορικό πρόσημο που βασίστηκε σε αναζήτηση τεκμηρίων της εποχής. Παρόλα αυτά, δεν πρόκειται για ένα έργο που αφορά μόνο τους ειδικούς, καθώς θα μπορούσε να διαβαστεί ευχάριστα από όσους επιθυμούν να μάθουν για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέσα από μια ανθρώπινη ιστορία ή όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία της πολύπλευρης και ιδιαίτερα ιστορικής πόλης της Θεσσαλονίκης.
