Του Ιωάννη Περγαντή,
Το ζήτημα της ηγεμονικότητας στην αρχαία Ελλάδα, διαδραμάτιζε έναν σημαντικό ρόλο. Η αναγνώριση μιας πόλης-κράτους ως η ηγεμονική δύναμη του ελλαδικού χώρου, ταυτόχρονα της κατοχύρωνε και το δικαίωμα να ασκεί μια εξωτερική πολιτική, αντάξια με αυτή μιας άρχουσας και παντοδύναμης οντότητας. Στο κραταιό και συχνά εναλλασσόμενο δίπολο των αθηναϊκών και σπαρτιατικών ηγεμονιών, οι οποίες άσκησαν έλεγχο στις ελληνικές πόλεις με «σιδηρά γροθιά», ήρθε να προστεθεί μετά την μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. μια νέα πόλη, η Θήβα, η οποία κατάφερε να διατηρήσει τη ρευστή και ασταθή ηγεμονία της για σχεδόν 10 χρόνια, όταν τελικά το 362 π.Χ. θα χάσει αυτή τη πρωτοκαθεδρία, μετά τη μείζονος σημασίας μάχη στη Μαντινεία.
Τα αποτελέσματα της μάχης των Λεύκτρων ήταν καθοριστικά. Η Σπάρτη κατατροπώθηκε, η ήδη ασθενής Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου ακολούθησε την καθοδική της πορεία και η Θήβα των Επαμεινώνδα και Πελοπίδα αναγνωρίστηκε ως η αδιαμφισβήτητη δύναμη του ελλαδικού χώρου. Για να θεμελιώσει την εξουσία της, η Θήβα προέβη σε κάποιες ενέργειες, οι οποίες είχαν ως απώτερο σκοπό την περαιτέρω αποδυνάμωση των αντιπάλων της. Αρχικά, μετά από δυο εκστρατείες στην Πελοπόννησο, ο Επαμεινώνδας εδραίωσε το Αρκαδικό Κοινό και συνέβαλλε στην επέκτασή του, δημιουργώντας έτσι έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από την Σπάρτη. Έπειτα, το 368 π.Χ., η Θήβα θέλησε να επεκτείνει την εξουσία της και στην θάλασσα, ναυπηγώντας 100 τριήρεις και δημιουργώντας προβλήματα στις θαλάσσιες οδούς της Αθήνας, παρενοχλώντας εμπορικά πλοία και προσεταιρίζοντας υπερπόντιες κτήσεις της Αθήνας στα νησιά του Αιγαίου και τον Βόσπορο. Τέλος, το 369 π.Χ., ο Πελοπίδας κινήθηκε εναντίον των Θεσσαλών, θέλοντας να πετύχει την επέκταση της θηβαϊκής επικρατείας. Παρά την επιτυχημένη εκστρατεία του, ο Πελοπίδας τελικά θα χάσει η ζωή του, αφήνοντας το έργο της διατήρησης της θηβαϊκής παντοδυναμίας αποκλειστικά στον Επαμεινώνδα.
Παρά την συνεχή στήριξη και φροντίδα της Θήβας, το Κοινό των Αρκάδων έβλεπε με δυσπιστία τον Επαμεινώνδα. Την έκρυθμη αυτή κατάσταση ήρθαν να επισφραγίσουν οι έριδες στο εσωτερικό του Κοινού, μετά την κήρυξη του πολέμου στους Ηλείους και την κατάληψη του ιερού του Δία στην Ολυμπία. Με αυτή τη κίνηση ήταν αντίθετη η πόλη της Μαντινείας, η οποία αποφάσισε να αποσχισθεί από το Κοινό. Σε αυτή την απόσχιση η Μαντινεία έλαβε τη βοήθεια της Σπάρτης, των Ηλείων αλλά και των Αθηναίων, οι οποίοι από κοινού σχεδίαζαν την εκστράτευσή τους κατά των Αρκάδων, με απώτερο σκοπό τη διάλυση του Κοινού.
Πληροφορημένος για αυτές τις εξελίξεις, ο Επαμεινώνδας κινήθηκε για τρίτη φορά προς την Πελοπόννησο με περίπου 33.000 στρατιώτες, επιδιώκοντας αυτή τη φορά την ολοκληρωτική διάλυση της Σπάρτης. Συνάντησε κοντά στον Ισθμό ένα μικρό απόσπασμα του αθηναϊκού στρατού, το οποίο κινούνταν προς τη στήριξη των Μαντινείων. Όταν αυτό το απόσπασμα απέφυγε τη σύγκρουση με τον Επαμεινώνδα και διέφυγε πλέοντας προς τη Σπάρτη, τότε αυτός κινήθηκε ανενόχλητος προς την πρωτεύουσα της Λακεδαιμόνας. Αρχικά στρατοπέδευσε στην Τεγέα, όπου ενίσχυσε τους αριθμούς του με τους ντόπιους συμμάχους του, τους Τεγεάτες και τους Μεσσήνιους. Όταν ενημερώθηκε πως ο βασιλιάς των Σπαρτιατών, Αγησίλαος Β’, κινούνταν με ισχυρό στρατό για να συναντήσει τους Αθηναίους στην Μαντινεία, ο Επαμεινώνδας κατευθύνθηκε προς την ανυπεράσπιστη πόλη. Έτσι, με μια εσπευσμένη νυκτερινή πορεία θέλησε να καταφέρει αυτό που δεν είχε επιδιώξει κανένας άλλος προηγουμένως, την εισβολή στην πόλη της Σπάρτης. Παρόλα αυτά, ο Αγησίλαος ενημερώθηκε εγκαίρως και επέστρεψε γρήγορα στην πόλη. Εκεί, ο Επαμεινώνδας αντί να συναντήσει μια απροστάτευτη πόλη, αντιμετώπισε τη σθεναρή άμυνα των Σπαρτιατών, που τον ανάγκασε να οπισθοχωρήσει πίσω στη Τεγέα. Μη βλέποντας άλλο τρόπο για να επικρατήσει επί των αντιπάλων του, παρατηρώντας ταυτόχρονα τη συγκέντρωση εχθρικών δυνάμεων στην Μαντινεία (22.000 περίπου στρατός), κινήθηκε προς την πόλη ώστε να τους αντιμετωπίσει.
Το στιγμιότυπο της συγκεκριμένης μάχης συναντάται στον ίδιο τον Επαμεινώνδα. Τα προηγούμενα χρόνια είχε καταφέρει να εδραιώσει τον εαυτό του ως την στρατιωτική ιδιοφυΐα της εποχής, ήδη από τα Λεύκτρα. Ο λόγος: η περίφημη λοξή φάλαγγα, ένα μεγαλοφυές στρατιωτικό τέχνασμα το οποίο μπορούσε να δώσει στον καθένα το απόλυτο πλεονέκτημα, ακόμη και σε περιπτώσεις μεγάλων αριθμητικών διαφορών. Η βάση της τακτικής αυτής έγκειται στο γεγονός ότι «απορρίπτεται» η κλασική γραμμική παράταξη της οπτικής φάλαγγας, την οποία είχε υιοθετήσει η πλειονότητα των ελληνικών πόλεων. Αντί αυτού, το ένα μέρος της φάλαγγας (τις περισσότερες φορές το αριστερό), το οποίο είχε μεγαλύτερο βάθος στρατιωτών από ότι συνήθως, επιτίθονταν μετωπικά της δεξιάς εχθρικής φάλαγγας. Αυτό το έργο αναλάμβανε συνήθως ο Ιερός Λόχος, η επίλεκτη μονάδα του θηβαϊκού στρατού ή προσέβλεπε σε υπερφαλάγγιση του εχθρού, υποστηρίζοντας το ιππικό. Τα άλλα μέρη της φάλαγγας (κέντρο, δεξιά) απέφευγαν την μετωπική σύγκρουση, κρατώντας μια απόσταση. Αυτό είχε ως σκοπό να αποτρέψει τον εχθρό να στηρίξει την δεξιά του ζορισμένη πλευρά (φοβούμενος υπερφαλάγγιση από τη αριστερή του πλευρά), ενώ επιδίωκε να κάνει την ίδια κυκλική κίνηση από την αριστερή πλευρά του θηβαϊκού στρατού.
Αυτή η τακτική, η οποία χάρισε στην Θήβα την ηγεμονία της, αξιοποιήθηκε και πάλι. Λαμβάνοντας υπόψιν και τη στενότητα του χώρου στον οποίο θα λάμβανε μέρος η μάχη, ο Επαμεινώνδας παρέταξε το στρατό του σε διαγώνια διάταξη, και έπειτα από αρκετά μέτρα πορείας, διέταξε τους στρατιώτες του να στρίψουν δυτικά, σχηματίζοντας έτσι τη λοξή φάλαγγα. Εν τω μεταξύ, στην δυτική πλευρά του συμμαχικού στρατού, μαίνονταν ισχυρές συγκρούσεις μεταξύ των αντίπαλων ιππικών, προσπαθώντας να αποτρέψουν την υπερφαλάγγιση από τους Θηβαίους. Οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν (η αριστερή υπερισχυμένη πλευρά των Θηβαίων και η δεξιά των αντιπάλων του), όπου οι δύο πλευρές ρίχθηκαν με αυτοθυσία στη μάχη.
Εκεί, στη πρώτη γραμμή της μάχης, ο Επαμεινώνδας τραυματίστηκε πολύ σοβαρά, με τους στρατιώτες του να τον μεταφέρνουν πίσω στο στρατόπεδο. Λίγο πριν ξεψυχήσει, έδωσε εντολή στους στρατηγούς του να σταματήσουν τον πόλεμο με τους Σπαρτιάτες και να επιδιώξουν ειρήνη, βλέποντας πως όλα τα ικανά άτομα στα οποία επρόκειτο να μεταβιβάσει την εξουσία του, πέθαναν στο πεδίο της μάχης. Την ίδια στιγμή οι στρατιώτες του, βλέποντας τον στρατηγό τους να φεύγει λαβωμένος από το πεδίο, έχασαν το ηθικό τους και η παράταξή τους άρχισε να διαλύεται. Σεβόμενοι την τελευταία εντολή του Επαμεινώνδα, οι Θηβαίοι δεν επιδίωξαν άλλες συγκρούσεις στην Πελοπόννησο μετά το τέλος της μάχης και πήραν το δρόμο της επιστροφής στην Στερεά Ελλάδα.
Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν αμφισβητούμενο. Και οι δύο πλευρές αυτοανακηρύχθηκαν ως νικητές, καθώς καμία από αυτές δεν ζήτησε ανακωχή για την περισυλλογή των νεκρών (η ανακωχή έδειχνε αδυναμία για τη συνέχιση του πολέμου). Η διεκδίκηση όμως της νίκης δεν θα ωφελούσε σε τίποτα τη Θήβα. Μετά το χαμό των σπουδαιότερων στρατιωτικών και πολιτικών προσωπικοτήτων, μαζί και με τους «διαδόχους» τους, η πόλη πέρασε σε παρακμή, με την ηγεμονία της να καταρρέει χωρίς σταματημό. Την ίδια μοίρα είχαν και οι αντίπαλοι της, Σπάρτη και Αθήνα. Ο ελλαδικός χώρος θα έμενε χωρίς κάποια «κεφαλή» για δυο περίπου δεκαετίες, όταν τελικά θα έρθει από τον βορά ένας σπουδαίος βασιλιάς και στρατιωτικός, ο Φίλιππος Β’ των Μακεδόνων, ο οποίος θα προετοιμάσει το πεδίο για την μελλοντική παντοδυναμία του γιου και διαδόχου του, Αλεξάνδρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- sansimera.gr, Η Μάχη της Μαντινείας, Διαθέσιμο εδώ
- arcadiaportal.gr, Η μάχη της Μαντινείας, 362 π.Χ., Διαθέσιμο εδώ
- chilonas.com, Μάχη της Μαντινείας (4 Ιουλίου 362 π.Χ.), Διαθέσιμο εδώ
- hellenicaworld.com, Mantinea, Διαθέσιμο εδώ
- kmhistories.wordpress.com, Battle of Mantinea 362 B.C., Διαθέσιμο εδώ
