Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Τι θα κάναμε εάν δεν είχαμε αυτό το χαπάκι που μας βοηθάει στις πιο δύσκολες στιγμές; Δεν είναι σπάνιο να εργαζόμαστε ή να κάνουμε κάτι σημαντικό και ξαφνικά να αρχίσουμε να πονάμε. Είτε αυτό είναι ένας πονοκέφαλος είτε ένας κοιλιακός πόνος, το πρώτο που θα σκεφτούμε είναι να πάρουμε ένα αντιφλεγμονώδες χάπι. Συνήθως, μετά από λίγο θα ξεχάσουμε ότι πονούσαμε και ότι… το πήραμε.
Τα τελευταία χρόνια, τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα προωθούνται διαρκώς από την ιατρική και φαρμακευτική κοινότητα. Δεκάδες διαφημίσεις, γιατροί, influencers τα προβάλλουν (κυρίως τα μη στεροειδή, ΜΣΑΦ/NSAIDS) για τις θαυματουργικές ιδιότητές τους. Έχετε πόνο, πυρετό, χτυπήσατε, βαριέστε και δεν έχετε κάτι να κάνετε… πάρτε αντιφλεγμονώδες. Τόσα διαφορετικά σκευάσματα, ουσίες, συνδυασμοί, συγκεντρώσεις… Αδιαμφισβήτητα, είναι αποτελεσματικά για διάφορες ασθένειες και βλάβες, όχι όμως στον βαθμό που προβάλλονται και δεν γίνεται να μην αναφερθούμε στις σοβαρές παρενέργειες.
Η διπρόσωπη φλεγμονή
Οι περισσότεροι ίσως θεωρούμε τη φλεγμονή σαν κάτι κακό και καταστροφικό, που πρέπει να το σταματήσουμε άμεσα. Μάλιστα, όλοι είμαστε συνηθισμένοι στον πόνο και στη μείωση της λειτουργικότητας του σημείου που φλεγμαίνει. Είναι αναμενόμενο, λοιπόν, να επιθυμούμε να αμβλύνουμε αυτά τα συμπτώματα και να επανέλθουμε στην καθημερινότητα. Στην πραγματικότητα, τα φαινόμενα της φλεγμονής έχουν αναπτυχθεί μέσω της εξελικτικής διαδικασίας για να μας βοηθήσουν να επιβιώσουμε (συνήθως) και όχι για να μας δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα. Η φλεγμονή είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση μικροοργανισμών και ξένων σωμάτων, καθώς και για την αποκατάσταση τραυματισμών. Είναι αξιοσημείωτο ότι η μικροφλεγμονή στους μύες μετά τη γυμναστική προωθεί την υπερτροφία και αν τη σταματήσουμε επιβραδύνουμε τη μυϊκή ανάπτυξη.
Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι η φλεγμονή έχει δύο φάσεις. Η πρώτη βοηθά στην καταστροφή των ξένων στοιχείων, των νεκρών κυττάρων καθώς και μέρους του ιστού με αλλοιωμένη αρχιτεκτονική. Η δεύτερη αφορά στην αποκατάσταση της λειτουργικότητας. Γενικά, συνιστά μία πολύ καλά ελεγχόμενη διεργασία με συγκεκριμένα και προσδιορισμένα βήματα. Συνήθως επεκτείνεται σε μικρό βαθμό στην τριγύρω περιοχή, χωρίς όμως να προκαλεί ιδιαίτερη βλάβη.
Ωστόσο, όταν είναι ανεξέλεγκτη, μπορούν να προκληθούν έντονα προβλήματα όπως συμβαίνει, όταν η βλάβη είναι εκτεταμένη ή το σύστημα ανοσίας δυσλειτουργεί. Χαρακτηριστικά παραδείγματα συνιστούν τα αυτοάνοσα νόσηματα, ο υψηλός πυρετός και ο έντονος πόνος (από υπερβολική έκκριση μορίων που διεγείρουν τις νευρικές απολήξεις). Από τα παραπάνω, λοιπόν, κατανοούμε ότι υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα είναι ευεργετικά για την υγεία του ασθενούς, ενώ σε άλλες παρεμποδίζουν διάφορες φυσιολογικές διεργασίες.
Στεροειδή και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες αντιφλεγμονωδών φαρμάκων. Από τη μία είναι τα στεροειδή (π.χ. κορτιζόνη), και από την άλλη τα μη στεροειδή (πχ ιβουπροφένη, δικλοφαινάκη). Δρουν στο ίδιο μονοπάτι (του αραχιδονικού οξέος), αλλά σε διαφορετικό σημείο του. Τα στεροειδή (φωσφολιπάση Α) το μπλοκάρουν από την αρχή (πιο εκτεταμένη δράση), ενώ τα μη στεροειδή (cox 1, 2) μετέπειτα. Επίσης, ανάλογα με τη χρήση και το μέρος του σώματος μπορεί να χορηγηθούν και σε διαφορετικές φαρμακοτεχνικές μορφές, π.χ. χάπια, κρέμες, κολλύρια, εισπνεόμενα κ.ά. Κάθε κατηγορία, λοιπόν, συνίσταται για διαφορετικές παθήσεις και έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
Από την μία τα στεροειδή αντιφλεγμονώδη έχουν ευρεία και συστηματική (σε όλο το σώμα) δράση και επηρεάζουν εκτεταμένα τα όργανα και τα κύτταρα κυρίως του ανοσοποιητικού. Για τον λόγο αυτόν, χρησιμοποιούνται όταν το ανοσοποιητικό δυσλειτουργεί (λ.χ. στα αυτοάνοσα νοσήματα) και υπεραντιδρά σε φυσιολογικά ερεθίσματα (π.χ. άσθμα). Ωστόσο, λόγω της εκτεταμένης δράσης τους έχουν αρκετές παρενέργειες και χρησιμοποιούνται με φειδώ και μόνο όταν είναι απαραίτητο. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που συνήθως χρειαζόμαστε ιατρική συνταγή για να τα προμηθευτούμε. Για παράδειγμα, αυξάνουν τον κίνδυνο λοιμώξεων, επειδή οδηγούν σε ανοσοκαταστολή. Επίσης, μπορούν να προκαλέσουν υπεργλυκαιμία, συσσώρευση λίπους κεντρικά (κοιλιά, λαιμός), υπέρταση, μείωση της μυϊκής μάζας κ.ά. (όπως συμβαίνει στο σύνδρομο Cushing). Φυσικά, όσο αναπτύσσονται νέες ενώσεις, τα μειονεκτήματα περιορίζονται, αλλά πάντα οφείλουμε να λάβουμε ιατρική συμβουλή.
Από την άλλη, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ) χορηγούνται ευκολότερα και πιο ευρέως. Η χρήση τους αφορά κυρίως στη μείωση του πόνου από τραυματισμούς και άλλα αίτια (π.χ. πόνος περιόδου), καθώς και του πυρετού. Δυστυχώς, πλέον λαμβάνονται σαν να είναι καραμέλες, χωρίς φόβο για τις παρενέργειές τους, με αποτέλεσμα να έχουμε μία πανδημία κατάχρησης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα παρενέργειας είναι η αιμορραγία που μπορεί να προκληθεί από την ασπιρίνη σε επιρρεπή άτομα. Άλλες παρενέργειες είναι η πρόκληση βλαβών στον βλεννογόνο του οισοφάγου (κυρίως σε άτομα με ξηρότητα), του στομάχου και του εντέρου. Η χρόνια χρήση, μάλιστα, μπορεί να οδηγήσει σε έλκη. Επίσης, αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα και μπορούν να οδηγήσουν σε επικίνδυνες καταστάσεις ασθενείς με πρόβλημα στην καρδιά, τα νεφρά και το ήπαρ.
Βελτιώνει ή χειροτερεύει την κατάσταση; Ιδού η απορία…
Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα χορηγούνται εδώ και πολλά χρόνια μετά από ένα εκτεταμένο τραυματισμό ή χειρουργείο, διότι φαινομενικά βελτιώνουν την ποιότητα ζωής του ασθενή. Φαινομενικά γιατί από τη μία μπορούν όντως να περιορίσουν την υπερβολική ανάπτυξη της φλεγμονής και να οδηγήσουν σε καλύτερη αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής του ιστού. Για παράδειγμα, στην περίπτωση τενοντίτιδας, η χρήση ΜΣΑΦ αποτρέπει τον σχηματισμό συμφύσεων μεταξύ του τένοντα και των γύρω ιστών, προάγοντας την ορθή αποκατάσταση. Από την άλλη, όμως, μπορεί να χειροτερεύσει ορισμένες καταστάσεις, όπως είναι η αρθρίτιδα και η αποκατάσταση των οστών μετά από τραύμα.
Συμπερασματικά, μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να γυρίσει γρηγορότερα στην καθημερινότητά του, όμως υπάρχει ένα πολύ μεγάλο αλλά.
Πρέπει να τονίσουμε ότι η βελτίωση της κατάστασης αφορά κυρίως στην επιστροφή σε απλές δραστηριότητες, κυρίως λόγω της μείωσης του πόνου και του οιδήματος, που περιορίζουν τη λειτουργικότητα της επηρεασμένης περιοχής. Το ότι κάτι δεν πονάει, δεν συνεπάγεται ότι έχει επουλωθεί. Όχι μόνο ο πόνος είναι αναλογικά λιγότερος, αλλά η αποκατάσταση βρίσκεται σε πρωιμότερο στάδιο από το αναμενόμενο. Έτσι, σε ένα ενεργό άτομο υπάρχει πιθανότητα, εάν η χορήγηση δεν είναι σωστή (δόση, χρόνος κ.λπ.), να παραταθεί πολύ η επούλωση και να αυξηθεί ο κίνδυνος επανατραυματισμού.
Η αντιφλεγμονώδης βόμβα
Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα είναι γνωστό ότι μπορούν να αλληλεπιδράσουν με πληθώρα ουσιών (π.χ. με βαρφαρίνη=αντιπηκτικό) και να χειροτερεύσουν προϋπάρχουσες ασθένειες και ανεπάρκειες. Συγκεκριμένα, σε άτομα άνω των 65 αυξάνουν κατά 2 φορές των κίνδυνο εμφάνισης νεφρικής ανεπάρκειας. Ταυτόχρονα, αυξάνουν την πιθανότητα αιμορραγίας του γαστρεντερικού κατά 3-4 φορές και όταν συγχορηγηθούν με στεροειδή αντιφλεγμονώδη κατά 12 φορές! Μάλιστα, η επίπτωσή τους στο στομάχι είναι τόσο μεγάλη που το 15-35% των ελκών φαίνεται να οφείλεται στη χρήση τους. Τέλος, φαίνεται ότι δύο στους χίλιους θανάτους καρδιαγγειακών ασθενών οφείλονται στα ΜΣΑΦ.
Είναι αναγκαίο, λοιπόν, ορισμένες κατηγορίες ατόμων να καταναλώνουν τη μικρότερη δυνατή δόση. Στην ομάδα υψηλού κινδύνου ανήκουν τα άτομα άνω των 65 ετών, ασθενείς με διαβήτη, υπέρταση, καρδιαγγειακή νόσο, νεφρική ή ηπατική ανεπάρκεια, καθώς και άτομα με ιστορικό έλκους ή αλλεργίας σε κάποιο αντιφλεγμονώδες.
Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα συνιστούν ένα αναντικατάστατο όπλο στη φαρέτρα των γιατρών. Μπορούν να μας θωρακίσουν από το συχνά αυτοκτονικό ανοσοποιητικό σύστημα και να μας απαλλάξουν, έστω προσωρινά, από τους πόνους της καθημερινότητας. Είναι φθηνά, εύκολα προσβάσιμα και… πολύ θελκτικά. Όλα αυτά, όμως, κρύβουν παγίδες, που με τον καιρό μας φυλακίζουν σε ένα άρρωστο σώμα. Δεν είναι παράλογο να θορυβηθούμε από αυτά που ακούσαμε. Ωστόσο, όσο γίνεται συνετή χρήση και υπάρχει σωστή ιατρική καθοδήγηση, οι συνέπειες αποτελούν μία μακρινή πραγματικότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Nonsteroidal anti-inflammatory drugs: adverse effects and their prevention, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
- The dangers of NSAIDs: look both ways, RCGP. Διαθέσιμο εδώ
- Epidemiology of nonsteroidal anti-inflammatory drug-associated gastrointestinal injury, The American Journal of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- The use of nonsteroidal anti-inflammatory drugs for exercise-induced muscle damage: implications for skeletal muscle development, Springer Link. Διαθέσιμο εδώ
- Do NSAIDs Really Interfere with Healing after Surgery?, MDPI. Διαθέσιμο εδώ
- NSAIDs, NHS. Διαθέσιμο εδώ
- NSAIDs may worsen arthritis inflammation, EurekAlert. Διαθέσιμο εδώ
