Της Μαρίας Ιορδανίδου,
Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι νικητήριες δυνάμεις της Αντάντ, εκμεταλλευόμενες τις διαλυμένες μεγάλες αυτοκρατορίες των Κεντρικών Δυνάμεων, επωμίστηκαν μεγάλο μέρος των εδαφών τους, διευρύνοντας έτσι την δική τους επικράτεια. Ανάμεσα στα ευνοούμενα βασίλεια είναι και η Ρουμανία, η οποία κατά τον Μεγάλο Πόλεμο συντάχθηκε στο πλευρό της Αντάντ. Θα μπορούσε κανείς, λοιπόν, να πει ότι αποκόμισε σημαντικά κέρδη με την διάλυση της Αυστροουγγαρίας, καθώς προσαρτώντας τη Τρανσυλβανία, την Ανατολική Μολδαβία (Βεσσαραβία) και τη Μπουκοβίνα, σχημάτισε τη Μεγάλη Ρουμανία, τον Ιανουάριο του 1919.
Μετά από αυτή την εδαφική προσάρτηση, αυξήθηκε και ο πληθυσμός της χώρας συμπεριλαμβανομένου και των μειονοτικών ομάδων, μεταξύ άλλων και Εβραίοι. Υπήρχε ήδη από πολύ παλιά εβραϊκή παρουσία στην χώρα (περίπου 800.000 καταγράφηκαν το 1939) ιδίως στην πόλη του Ιασίου, στην οποία οι Εβραίοι αποτελούσαν την δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα. Στην ίδια πόλη το 1941, έλαβε χώρα ένα από τα μεγαλύτερα αντιεβραϊκά πογκρόμ με θύματα σχεδόν 13.000 Εβραίους. Στη Ρουμανία επικρατούσε γενικότερα ένα έντονο κλίμα αντισημιτισμού από τον 19ο αιώνα, που οξύνθηκε σε ακραίο βαθμό πριν, αλλά και μετά τον ολοκληρωτικό πόλεμο. Σε πολλές ιστορικές περιόδους, θεσπίζονταν νόμοι και διατάγματα που απειλούσαν ή καταργούσαν τα πολιτικά δικαιώματα των Εβραίων, απαγορεύοντάς τους την απόκτηση υπηκοότητας, ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα μόλις το 17% των ρουμανικών νόμων, αποσκοπούσε στην στοχοποίηση του εβραϊκού έθνους.
Σε όλη την διάρκεια του αιώνα αυτού, βρήκαν πρόσφορο έδαφος και ήκμασαν ρουμανικά φασιστικά κινήματα, πολλά από αυτά άκρως αντισημιτικά, με το πιο γνωστό τη «Σιδηρά Φρουρά» ή αλλιώς «Λεγεώνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ», που δημιουργήθηκε το 1927 από τον Κορνέλιου Κοντρεάνου. Βασισμένο σε ναζιστικά πρότυπα, το παραστρατιωτικό αυτό κίνημα δραστηριοποιήθηκε άγρια και βίαια κατά των Εβραίων καθ’ όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου και μέχρι τα τέλη του 1941, όπου η οργάνωση διαλύθηκε επίσημα. Το κίνημα εκπροσωπεί την έξαρση του εθνικισμού και ολοκληρωτισμού κατά την δεκαετία του 1930, πρεσβεύοντας θέσεις κατά οποιουδήποτε μοντέλου μοντερνισμού και κοινοβουλευτικής δημοκρατικής διακυβέρνησης. Η οικονομική κρίση που ταλάντευε την Ευρώπη, καθώς και ο φόβος κατάρρευσης της «Μεγάλης Ρουμανίας», στοχοποίησε τον εβραϊκό πληθυσμό, ο οποίος κατηγορήθηκε για κάθε δυσλειτουργία του ρουμανικού κράτους.
Η Σιδηρά Φρουρά έθρεψε κάθε αντισημιτική προκατάληψη των Ρουμάνων πολιτών σε ακραίο βαθμό, προωθώντας ένα δίμορφο προφίλ υπερεθνικισμού και ορθόδοξης θρησκευτικής υπόστασης. Ο συνδυασμός αυτών των δύο, θα αποτελέσει «ελκυστικό πακέτο» για το έθνος της Ρουμανίας με αποδιοπομπαίο τράγο πάντα, μεταξύ άλλων μειονοτήτων, τους Εβραίους. Συνθήματα και ιδεολογικές φράσεις όπως «η Ρουμανία ξανά στους Ρουμάνους» θα προσδώσουν στο κίνημα ένα αίσθημα αντιπάθειας κατά οποιαδήποτε μορφής εθνοτικού μοντερνισμού, που αντιτίθεται στην παραδοσιακή κατά τον 19ο αιώνα έννοια του έθνους. Οι «ακάθαρτοι», «άθεοι» «κομμουνιστές συνωμότες» Εβραίοι, δεν ανήκαν στην εθνική ενοποίηση με βάση τα πρότυπα των Λεγεωνάριων.
Το γεγονός όμως που ήρθε να ταράξει τις πολιτικές δυνάμεις και το εσωτερικό της ρουμανικής κοινωνίας είναι το Γερμανό-σοβιετικό Σύμφωνο ή αλλιώς Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, που υπεγράφη στις 23 Αυγούστου του 1939. Πέρα από τη γραπτή συναίνεση μη επίθεσης μεταξύ των δύο χωρών, το σύμφωνο αφορούσε περισσότερο το ζήτημα ανακατανομής της ανατολικής Ευρώπης. Η Ρουμανία θα αναγκαστεί να παραδώσει στην Σοβιετική Ένωση την περιοχή της Βεσσαραβίας, που πριν δυο δεκαετίες είχε κερδίσει, ενώ με την συνθήκη της Κραϊόβα στις 7 Σεπτεμβρίου του 1940 αποδέχτηκε την ενοποίηση της Νότιας Δοβρουτσάς στην Βουλγαρία, καθώς και την μεταξύ τους ανταλλαγή πληθυσμών. Η Βόρεια Τρανσυλβανία από την άλλη, δόθηκε στη Ουγγαρία αφήνοντας πλέον την Ρουμανία εδαφικά συρρικνωμένη σε σχέση με την προηγούμενη μορφή της. Η όλη αυτή πιεστική κατάσταση προσέθεσε ένα ακόμα λιθαράκι στους λόγους μίσους και ακραίας επιθετικότητας κατά των Εβραίων, καθώς σε αυτούς πλέον κατέληγε το βάρος κάθε ευθύνης.
Την ίδια στιγμή η βασική αντίπαλος του βασιλιά Καρόλου Β΄, η Σιδηρά Φρουρά, μετά την αντικατάσταση του τότε Πρωθυπουργού Ιόν Γκιγκούρτου από τον Ίον Αντονέσκου, διέπραξε πραξικόπημα τον Ιανουάριο του 1941. Είχε ήδη ξεκινήσει έναν αγώνα σε βραχύβια συνεργασία με τον Αντονέσκου, για την απομάκρυνση του βασιλιά και την κατάληψη της εξουσίας. Έτσι, άρχισαν αμέσως οι συνταγματικές και νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, με σκοπό την κοινωνική υποβάθμιση και την οικονομική απογύμνωση του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας, ενώ χιλιάδες πέθαναν από τις εκούσιες επιθέσεις και πογκρόμ των ρουμανικών στρατιωτικών μονάδων. Σύντομα εξελίχθηκαν στους πιο παθιασμένους συμμάχους της ναζιστικής Γερμανίας, η οποία θα ξαφνιαστεί από την φανατική, αλλά ανοργάνωτη μανία ομαδικών εκτελέσεων των Εβραίων. Παρατημένα πτώματα γέμισαν τους δρόμους των ρουμανικών πόλεων, στο σημείο που οι ίδιες οι γερμανικές μονάδες απαίτησαν μία πιο οργανωμένη και συμμαζεμένη τακτική εξόντωσης χωρίς απερισκεψία.
Το 1941 αποτέλεσε την περίοδο πολλαπλών ομαδικών σφαγών και δολοφονιών εβραϊκών πληθυσμών της Ρουμανίας, με την δράση του Αντονέσκου και των φασιστικών κινημάτων. Από τις πιο γνωστές ήταν η Σφαγή της Οδησσού, που έλαβε χώρα τον Οκτώβριο της χρονιάς αυτής, με περίπου 30.000 Εβραίους θύματα. Αν και εντέλει ο Αντονέσκου δίστασε να προχωρήσει στην ολοκληρωτική εφαρμογή της τελικής λύσης και αρνήθηκε, σημειώνονται περίπου 200.000 Εβραίοι της Ρουμανίας που στάλθηκαν σε στρατοπεδικούς χώρους, και απεβίωσαν στην διάρκεια όλης αυτής της διαδικασίας.
Ήδη από το 1943, είχε αρχίσει να γίνεται εμφανής η αποδυνάμωση της Ναζιστικής Γερμανίας, μετά την ήττα στη μάχη του Στάλινγκραντ, και η ρουμανική κυβέρνηση προσπαθούσε να καθυστερήσει, παρά τις ναζιστικές πιέσεις, την αποστολή των εναπομεινάντων Ισραηλιτών στα στρατόπεδα εξόντωσης. Αντιθέτως, επέτρεψε την επιστροφή Εβραίων από την περιοχή της Υπερδνειστερίας πίσω στην Ρουμανία και από εκεί, εκμεταλλευόμενη τα οικονομικά συμφέροντα της παράνομης μετανάστευσης, προς την Παλαιστίνη. Ο χρόνος είχε αρχίσει να κυλάει αντίστροφα για τους συμμάχους της, αλλά και για την ίδια την Γερμανία, με αποτέλεσμα ο Αντονέσκου να προσπαθεί να αλλάξει πολιτική. Το 1944, όμως, με την επιστροφή του βασιλιά Μιχαήλ, γιο του βασιλιά Καρόλου που εξορίστηκε, ανέτρεψε τον Αντονέσκου μέσω πραξικοπήματος και τον οδήγησε στη σύλληψή του. Θα ακολουθήσει η κατάκτηση της χώρας από την Σοβιετική Ένωση, καθώς και η απόφαση σε επίσημη ανακωχή.
Η Ρουμανία υπήρξε ενεργός σύμμαχος της Ναζιστικής Γερμανίας κατά την περίοδο του πολέμου, ενώ στηριζόμενη στο αντισημιτικό παρελθόν της και στην φανατική της δίψα για εξόντωση, η ρουμανική πολιτεία διέπραξε φριχτά εγκλήματα για τα οποία θα αποφύγει να συζητήσει, ρίχνοντας το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης στην Γερμανία και την Ουγγαρία. Περίπου 300.000 Ρουμάνοι Εβραίοι, επέζησαν του Ολοκαυτώματος με τους περισσότερους να επιλέγουν την μετανάστευση στην Παλαιστίνη. Σήμερα ελάχιστοι έχουν μείνει στην χώρα συγκρατώντας μία κοινότητα 2.000 περίπου ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δήμου Χρήστος, (2017), Ρουμανία και Παγκόσμιοι Πόλεμοι, Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Διαθέσιμο εδώ
- Τάτσης Δημήτριος (2017), Η εγκαθίδρυση των απολυταρχικών καθεστώτων στη Βαλκανική Χερσόνησο στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Μία συγκριτική θεώρηση, Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Διαθέσιμο εδώ
- Ioanid Radu, (1993), The Holocaust in Romania: The Iasi Pogrom of June 1941, Vol. 2, Cambridge: Cambridge University Press.
- The Council for Research in Values and Philosophy, (2022), Moral, Legal and Political Values in Romanian Culture, Washington: The Council for Research in Values and Philosophy.
