Του Δημήτρη Δασκαλάκη,
Η Καθαρά Δευτέρα, η οποία σηματοδοτεί τη λήξη της αποκριάτικης περιόδου, είναι προ των πυλών και έτσι σ’ αυτό το άρθρο έρχομαι να σας «συστήσω» ορισμένα έθιμα ανά την ελληνική επικράτεια!
1. «Αλευρομουτζουρώματα», Γαλαξίδι
Στο Γαλαξίδι οι καρναβαλιστές χορεύουν χορούς κυκλωτικούς αλευρωμένοι και μουτζουρωμένοι! Στο εν λόγω έθιμο που χρονολογείται από το 1801, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ο κόσμος μαζεύεται στο λιμάνι και εκεί ξεκινά ο «μουτζουροπόλεμος» με κύρια συστατικά αλεύρι ή φούμο. Φυσικά, αυτονόητη είναι η πρόχειρη, ας το πούμε, περιβολή, δηλαδή παλιά ρούχα ή ακόμα ειδική στολή από νάιλον.
2. «Ξάρτυσμα», Πόρος
Οι Υδραίοι που κατοικούσαν στο νησί του Πόρου τηρούσαν το «Ξάρτυσμα». Τι ήταν αυτό; Επρόκειτο για τον καθαρισμό των μαγειρικών σκευών που χρησιμοποιήθηκαν στο γλέντι της αποκριάς από τα λίπη. Μάλιστα, η Καθαρά Δευτέρα αποκαλούταν «Σκυλοδευτέρα», καθώς τα αποφάγια δίνονταν ως τροφή στους σκύλους.
3. «Αγάς», Χίος
Το έθιμο του Αγά επιβιώνει έως και σήμερα στα Μαστιχοχώρια της Χίου και χρονολογείται από την Τουρκοκρατία, οπότε η τουρκική διοίκηση απαιτούσε την καταβολή δυσβάσταχτων φόρων από τους κατοίκους των χωριών. Πώς λαμβάνει χώρα το έθιμο;
Ένας κάτοικος του χωριού, ο οποίος ξέρει να ελίσσεται και είναι άριστος γνώστης προσώπων και καταστάσεων ντύνεται Τούρκος Αγάς και έχει για συνοδεία ένα βεζίρη και έναν γραμματέα, ενώ είναι καθισμένος σε μια εξέδρα. Στην πλατεία του χωριού μαζεύονται ντόπιοι, αλλά και περαστικοί, για να γλεντήσουν με την ψυχή τους. Εκείνος συλλαμβάνει ανυποψίαστους πολίτες και τους «χρεώνει» πράγματα που ενώ φαινομενικά είναι αστεία, κρύβουν από πίσω μια… αλήθεια. Το κλίμα, βέβαια, που επικρατεί είναι τόσο ανάλαφρο και χαρούμενο, που κανείς δεν δίνει σημασία!
4. «Βλάχικος Γάμος», Θήβα
Ο Βλάχικος Γάμος της Θήβας λαμβάνει χώρα την Κυριακή της Τυρινής με την κορύφωση να γίνεται την Καθαρά Δευτέρα. Ουσιαστικά σατιρίζει έναν κανονικό γάμο και παλιότερα, αξίζει ν’ αναφερθεί πως συμμετείχαν μόνο άνδρες σε όλους τους ρόλους! Το έθιμο αυτό συμβολίζει τον ερχομό της άνοιξης, την αναγέννηση της φύσης και φυσικά τη γονιμότητα.
Ειδικότερα, νωρίς το πρωί ανάβουν στην Πλατεία Επαμεινώνδα φωτιές, ενώ τριγύρω στήνονται χοροί και στο ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας προσφέρονται νηστίσιμα κεράσματα. Το γαμήλιο γλέντι ξεκινά το μεσημέρι με την τελετή των νεόνυμφων πάνω στην άμαξα, το ξύρισμα του γαμπρού και την συνάντηση των δυο συμπέθερων. Στη συνέχεια, στήνεται γλέντι τρικούβερτο μέχρι το ξημέρωμα.
5. «Γαϊτανάκι»
Ένα υπέροχο παιχνίδι με ρίζες στα ελληνιστικά χρόνια, περιπλέκει χρώματα, γέλια, τραγούδια μέσα σ’ ένα κλίμα εναρμόνισης και συμφιλίωσης! Η λέξη «γαϊτανάκι» προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη «γαϊτάνιν», που σημαίνει μεταξωτό κορδόνι, λωρίδα, ταινία. Πώς παίζεται;
Χρειάζονται δεκατρία άτομα για να σύρουν τον χορό. Ο ένας κρατά έναν μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν δώδεκα μακριές κορδέλες, έχοντας διαφορετικό χρώμα η καθεμία. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και σ’ εκείνες οφείλει το όνομά του το έθιμο. Γύρω από τον στύλο δώδεκα χορευτές κρατώντας από ένα γαϊτάνι χορεύουν παράλληλα ανά ζευγάρια, τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι.
Κινούμενοι γύρω από τον στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του και καθώς γυρνούν, πλέκουν τις κορδέλες γύρω από τον στύλο, δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς, όπως έπλεκαν παλιά οι γυναίκες τα γαϊτάνια και κοσμούσαν τις παραδοσιακές φορεσιές. Ενώ έχουν τυλιχτεί όλες οι κορδέλες και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά στο κοντάρι, αντιστρέφεται η φορά του χορού και με το ξετύλιγμα των γαϊτανιών σηματοδοτείται η λήξη του χορού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γαϊτανάκι: Το παραδοσιακό έθιμο της Αποκριάς και οι ρίζες του, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Θήβα- Βλάχικος Γάμος, free-travels.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πόρος, Καθαρά Δευτέρα, poros.com.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αποκριάτικα δρώμενα Χίου, greekgastronomyguide.gr, διαθέσιμο εδώ
