Του Παναγιώτη Στρίκου,
Πολλές φορές, μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος αν είναι ζήτημα δημοκρατίας το να έχουμε όλοι πρόσβαση σε μια πληθώρα αγαθών, μέσων πληροφόρησης, ψυχαγωγίας ή διασκέδασης, αλλά ακόμα περαιτέρω σε μια πολιτική γνώμη. Προφανώς, η απάντηση που μας έρχεται στο μυαλό είναι ναι, και έτσι θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, να λειτουργεί ένα δημοκρατικό καθεστώς. Θα έπρεπε όλοι να έχουμε δωρεάν, ίση υγεία, παιδεία, μόρφωση και ελευθερία λόγου και σκέψης.
Κάνοντας ξεκάθαρες, λοιπόν, κάποιες αξίες που πρεσβεύει μια δημοκρατική κοινωνία, αναρωτιέμαι εάν η πρόσβαση σε πληθώρα καταστάσεων, γεγονότων πληροφορίας, ψυχαγωγίας και οτιδήποτε άλλο μπορεί να αποτελεί έκφανση του ανθρώπου ως μέλους ενός κοινωνικού γίγνεσθαι μας έκανε τελικά πιο δημοκρατικούς, πιο παιδευμένους, καλλιεργημένους και, στην τελική, πιο ευτυχισμένους. Ήταν η πρόσβαση η λύση; Σίγουρα ναι. Ήταν, όμως, αυτή η λύση στο ερώτημα «Εκδημοκρατιστήκαμε τελικά;» Και ρωτάω: εκδημοκρατιστήκαμε τελικά ως κοινωνία;
Το γεγονός πως έχουμε πρόσβαση στα social media, το ότι μπορούμε πιο εύκολα να ασκήσουμε κριτική και να πάρουμε «πολιτική» θέση σε ένα δημόσιο διάλογο, να δούμε τι γίνεται στην άλλη άκρη του κόσμου μέσω μιας εφαρμογής, να δούμε οποιουδήποτε είδους ανοησία ή ποταπότητα μπορεί να ανεβάσει κάποιος μέσω μιας σελίδας ή ενός βίντεο, το ότι μπορούμε να πάμε πιο εύκολα σε ένα έργο του Σαίξπηρ ή του Μολιέρου ή το ότι άνοιξαν περισσότερα βιβλιοπωλεία στην πόλη μας μάς έκανε άραγε περισσότερο εκδημοκρατισμένους, ή μάλλον καλύτερα, μας έκανε περισσότερο «εξευγενισμένους»;
Μήπως ελλοχεύει, χωρίς καμία συνωμοσιολογική διάθεση, ένας δήθεν εκδημοκρατισμός των θεσμών, όπου η πρόσβαση παρέχεται ως φαινομενική λύση σε ένα αδιέξοδο παιδείας, δημοκρατίας, τέχνης, καλλιέργειας, ενσυναίσθησης και εκπολιτισμού γενικότερα;
Μπορεί η πρόσβαση να είναι η λύση, αλλά είναι η απάντηση στο ερώτημα εάν γίναμε λίγο πιο παιδευμένοι, λίγο πιο ανθρώπινοι; Μήπως αφεθήκαμε στην ευκολία της πρόσβασης, μήπως αυτή η ευκολία μας οδήγησε σε μια πνευματική νωθρότητα; Άραγε, μάθαμε να σεβόμαστε περισσότερο την υπόσταση του άλλου; Ενωθήκαμε ως άνθρωποι; Αγαπήσαμε τον Σαίξπηρ περισσότερο; Λειτούργησαν τελικά οι έννοιες που έθεσε στο βάθρο ο «εκδημοκρατισμός», η ελεύθερη αγορά, το μεταπολιτευτικό κράτος στο προσκήνιο; Ή απλώς τις τοποθέτησε ως έννοιες για να καλυφθούμε με την εννοιολογική πρόσβαση και, εν τέλει, να μην έχουμε ουσιώδη πρόσβαση; Ίσως κάνω λάθος, ίσως από την άλλη, ο άνθρωπος να μην μπορεί να αντέξει τόση πληροφορία.
Όντως αναρωτιέμαι, γιατί η τόση πληροφορία της εποχής μας και η πρόσβαση σε πολύ περισσότερα πράγματα να μας κάνει απαραίτητα πιο επιμορφωμένους και πιο ανθρωπιστικά καλλιεργημένους; Θα μου πει κάποιος: Πώς και ποιος είναι σε θέση να στερήσει από κάποιον την πρόσβαση σε κάτι; Μα δεν είναι η απάντηση η στέρηση. Προφανώς και όλοι πρέπει να είμαστε ίσοι στα πάντα (και γενικολογώ εδώ, γιατί η ίδια η ισότητα είναι που θα μας κρατήσει ανθρώπους) και δεν είναι θέμα να βρεθεί πρώτα απάντηση, αλλά να αναρωτηθούμε, εάν το να έχω πρόσβαση σε περισσότερα πράγματα, εν τέλει με κάνει να επιλέξω αυτό που εγώ θεωρώ πως με κάνει ευτυχισμένο και δεν καταπατά τον συνάνθρωπό μου.
Δεν ξέρω και αμφιβάλλω εάν κάποιος που μπορεί να δει ένα έργο τέχνης το κάνει με την ίδια του την πνευματική θέληση ή απλά είναι ακόμα μια νωθρή Παρασκευή για εκείνον. Αμφιβάλλω εάν η πρόσβαση στα εκατομμύρια μέσα πληροφορίας μας βοηθά να συγκεντρωθούμε σε κάτι και να εστιάσουμε κριτικά και αναθεωρητικά σε αυτό, ή απλά μας μετατρέπει σε σφουγγάρια άχρηστης πληροφορίας. Δυσπιστώ απέναντι στην πρόσβαση στις άπειρες βιτρίνες των μαγαζιών και των υλικών αγαθών, αναρωτιέμαι εάν τελικά μας έκανε να ευτυχήσουμε ο ψυχαναγκασμός του να θέλουμε να τα πάρουμε όλα και να μην ευχαριστιόμαστε με το ένα. Δυσπιστώ απέναντι στη δήθεν πρόσβαση, η οποία πολλές φορές έχει ταξικό περιεχόμενο, και μέσα σε αυτήν την προσβασιμότητα κερδίζει ο πλουσιότερος, αυτός που έχει να πάρει το διαφημισμένο παπούτσι, ενώ ο άλλος να μένει δυστυχής, κυνηγώντας και αυτός μερίδιο στην «πρόσβαση».
Μήπως επιμορφωθήκαμε στο κομμάτι της πολιτικής γνώμης και του ελεύθερου λόγου; Συγκινηθήκαμε με τον συνάνθρωπο μας που δυσκολεύεται να επιβιώσει μέσα σε μια κοινωνία φαινομενικής πολυτέλειας και πληθώρας αγαθών και πολιτιστικών δημιουργημάτων; Ανοίξαμε παραπάνω βιβλία πριν ανοίξουμε κουβέντα περί πιθανής προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο; Ή στα βιβλιοπωλεία μπαίνουν 5-10 άτομα και απέναντι σε ένα κατάστημα υλικών αγαθών μπαίνουν 50; Πήγαμε σε μια θεατρική παράσταση και συγκινηθήκαμε έστω και λίγο; Ή, και για να το πάρω και από την πλευρά των εξουσιών και των κυβερνόντων, θέλησαν αυτοί με τη δήθεν παροχή πληθώρας αγαθών να επιμορφώσουν τον κόσμο; Ή μάλλον να κάνουν τον κόσμο να ανακαλύψει ο ίδιος μια πιο εξευγενισμένη πλευρά του εαυτού του; Ίσως δύσκολο να το καταφέρει δουλεύοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ, και με την πληθώρα των αγαθών να τον περιτριγυρίζουν και να τον κάνουν να πιστεύει πως η πρόσβαση σε όλους τελικά ήρθε.
Η πρόσβαση ναι ήρθε, δεν ξέρω όμως εάν ήρθαν κάποιοι παράμετροι ουσιώδους παιδείας ώστε να γεμίσουν το κενό αυτής της δήθεν πρόσβασης. Το να παρέχουμε ένα υλικό χωρίς να έχουμε προηγουμένως καλλιεργήσει καμία αισθητική, καμία ενσυναίσθηση, καμία αγάπη γι’ αυτό, σίγουρα, όσο προσβάσιμο και να είναι, δεν θα μας βοηθήσει να εξανθρωπιστούμε.
