Της Φαίδρας Βιτζηλαίου,
Τους τελευταίους μήνες συντελείται ένα πρωτόγνωρο γεγονός. Η καλλιτεχνική κοινότητα αγωνίζεται για τα επαγγελματικά της δικαιώματα. Ο λόγος, είναι το ΠΔ 85/2022, με το οποίο επικαιροποιείται μετά από 22 χρόνια το μισθολόγιο / κλαδολόγιο του Δημοσίου.
Σύμφωνα με το προηγούμενο, μια σωρεία τεχνικών επαγγελμάτων κατατασσόταν στο επίπεδο της ΔΕ (Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση), ενώ τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα κατατάσσονταν στο επίπεδο ΤΕ που ήταν η Τεχνική Εκπαίδευση. Από το 2016, οπότε και πραγματοποιήθηκε η σύνδεση του Εθνικού με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων, καταργήθηκε η κατηγορία ΤΕ. Τα τότε ΤΕΙ έγιναν ΑΤΕΙ – δηλαδή ανώτατη εκπαίδευση, ενώ οι καλλιτεχνικές σπουδές έμειναν μετέωρες. Με το ΠΔ 85/2022 οι καλλιτεχνικές σπουδές, μαζί με πολλά ΙΕΚ, εντάχθηκαν στο επίπεδο 5 ή αλλιώς στην κατηγορία ΔΕ. Με άλλα λόγια, αντί να αναβαθμιστούν (όπως έγινε με τα ΤΕΙ), υποβαθμίστηκαν.
Το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων ορίζει 8 επίπεδα εκπαίδευσης. Το 5ο επίπεδο, σύμφωνα με την ελληνική αντιστοίχιση, αναφέρεται σε αποφοίτους δημοσίων ή ιδιωτικών ΙΕΚ ή ΕΠΑΛ και σε αποφοίτους Ανώτερης Εκπαίδευσης. Το επίπεδο 6 αναφέρεται στους πτυχιούχους Ανώτατων Σπουδών (Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης). Αν διαβάσει κανείς, όμως, το πώς περιγράφει το ΕΠΕΠ τα οχτώ επίπεδα, θα συνειδητοποιήσει πως η κατηγοριοποίηση των καλλιτεχνών στο επίπεδο 5 είναι άστοχη. Καθώς όσοι εντάσσονται στο επίπεδο 5 θεωρείται πως δεν έχουν προχωρημένες γνώσεις, παρά μόνο «ευρείες θεωρητικές γνώσεις», ούτε χαρακτηρίζονται από προχωρημένες δεξιότητες, απόδειξη δεξιοτεχνίας και καινοτομίας και δεν μπορούν να διαχειριστούν συνθέτες επαγγελματικές δραστηριότητες, παρά μόνο χαρακτηρίζονται από ένα «ευρύ φάσμα γνωστικών δεξιοτήτων» και μπορούν μόνο να ασκήσουν «διαχείριση και επίβλεψη στο πλαίσιο δραστηριοτήτων εργασίας ή σπουδής όπου συμβαίνουν απρόβλεπτες αλλαγές».
Αυτή η αντιστοίχιση είναι αδιανόητη, αν υπολογίσει κανείς το πόσο δύσκολες (και πλούσιες γνωστικά) είναι οι καλλιτεχνικές σπουδές. Οι δραματικές σχολές, συμπεριλαμβανομένης της ΑΝΩΤΑΤΗΣ δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου, διεξάγουν εισαγωγικές εξετάσεις μια φορά τον χρόνο και παίρνουν ένα ελάχιστο ποσοστό των υποψηφίων. Συγκεκριμένα, στο Εθνικό Θέατρο εισάγονται 18 φοιτητές κάθε χρόνο. Για να μπορέσει κάποιος να εισαχθεί σε μια από αυτές τις σχολές συνήθως υποβάλλεται σε εντατική προετοιμασία, για την οποία δουλεύει πολύ σκληρά, το ίδιο αν όχι και πιο σκληρά από όταν δίνει πανελλήνιες, και η οποία απαιτεί πολλά χρήματα.
Οι υποψήφιοι εξετάζονται στην υποκριτική, στη φωνητική, αλλά και στον χορό, δεξιότητες που καλούνται να αναπτύξουν στο έπακρο, προκειμένου να έχουν μια ευκαιρία στις καλύτερες δραματικές σχολές. Αν περάσουν στη σχολή, οι σπουδαστές καλούνται να ανταπεξέλθουν σε ένα πολύ απαιτητικό πρόγραμμα σπουδών, που περιλαμβάνει τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά μαθήματα. Οι φοιτητές βρίσκονται στη σχολή εννιά ώρες κάθε μέρα, ενώ τα Σαββατοκύριακα κάνουν πρόβες και εννοείται ότι η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική. Στο τέλος κάθε εξαμήνου διεξάγονται εξετάσεις. Και όλο αυτό για 3 χρόνια (εκτός από τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, στο οποίο οι σπουδές υποκριτικής διαρκούν 4 χρόνια). Αυτοί οι άνθρωποι, λοιπόν, που ολοκληρώνουν ένα εξαντλητικό πρόγραμμα σπουδών, κατατάσσονται στο επίπεδο 5 και, συνεπώς, στην κατηγορία ΔΕ (Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση). Με απλά λόγια σε αποφοίτους λυκείου με λίγο πιο εξειδικευμένες γνώσεις. Όλο αυτό, φυσικά, έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων από όλη την καλλιτεχνική –και μη– κοινότητα, γιατί δεν πρόκειται μόνο για μια εργασιακή υποβάθμιση, αλλά και για μια ηθική υποβάθμιση. Πρόκειται για καταπάτηση ολόκληρης της τέχνης και της ιστορίας της. Και όλο αυτό στην χώρα που γεννήθηκε, όπως λένε, ο πολιτισμός.
Την ιστορία μιας χώρας πολλές φορές τη μαθαίνει κανείς μέσα από την τέχνη που έχει παράξει. Από τα αγγεία και τις τοιχογραφίες, μέχρι τη λογοτεχνία και τα λαϊκά τραγούδια, όλα αποτελούν μια τεράστια δεξαμενή πληροφοριών για τον πολιτισμό μιας χώρας. Ας θυμίσουμε ακόμη πως το αρχαίο θέατρο ήταν ο μόνος χώρος τον οποίο μπορούσαν να επισκεφθούν όλοι οι πολίτες (ανεξαρτήτως της κοινωνικής τους θέσης), γιατί θεωρούνταν απαραίτητο για την εκπαίδευση όλων των ανθρώπων. Μέσα από το αρχαίο θέατρο μετουσιωνόταν η ίδια η αστική ζωή και θίγονταν ζητήματα που είναι επίκαιρα μέχρι και σήμερα. Ας θυμίσουμε πως ακόμα και ο στρατός έχει τους δικούς του μουσικούς· πως οι πίνακες ζωγραφικής βρίσκονται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου· πως το μπαλέτο παλαιότερα ήταν προνόμιο μόνο της «υψηλής» κοινωνίας.
Οι καλλιτέχνες δεν είναι διασκεδαστές. Είναι δάσκαλοι. Δεν ψυχαγωγούν απλώς την ψυχή, την (εκ)παιδεύουν. Παρόλα αυτά, χρόνια τώρα τόσο από την κοινωνία όσο και από το ίδιο το κράτος, οι καλλιτέχνες δεν αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Και ας είναι ο καλλιτέχνης το ίδιο απαραίτητος με τον γιατρό. Ένας κόσμος στον οποίο όλοι οι πολίτες απολαμβάνουν την υγεία τους, αλλά δεν υπάρχει μουσική, δεν υπάρχουν ταινίες, σειρές, παραστάσεις, δεν υπάρχουν μουσεία ούτε έργα τέχνης, δεν επιτρέπεται ο χορός στην οποιαδήποτε μορφή του είναι ένας κόσμος ανάξιος να ζει κανείς.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ΠΔ 85/2022. Οι αντιδράσεις των καλλιτεχνών απέναντι στο Προεδρικό Διάταγμα κλιμακώνονται. Όλο και περισσότερες σχολές τελούν υπό κατάληψη. Συγκεκριμένα, οι καλλιτεχνικές σχολές του Εθνικού Θεάτρου, του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (Κ.Θ.Β.Ε.), του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Πάτρας (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας) και της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης (Κ.Σ.Ο.Τ) βρίσκονται υπό κατάληψη, ενώ, παράλληλα, πραγματοποιείται αποχή των σπουδαστών/τριών/ων των παρακάτω δραματικών σχολών: Ωδείο Αθηνών, Αρχή, Πράξη 7, Θέατρο τέχνης, Αγία Βαρβάρα, Δήλος, Τεχνών 100, Πειραϊκός Σύνδεσμος, Θεοδοσιάδη. Παράλληλα, η Δραματική του Εθνικού οδηγείται σε κλείσιμο, καθώς το καθηγητικό προσωπικό παραιτήθηκε έπειτα από το πέρας της προθεσμίας που είχε δώσει στην Κυβέρνηση, ώστε να προχωρήσει εμπράκτως στην τροποποίηση του ΠΔ85/2022. Είναι χαρακτηριστικό πως το Εθνικό Θέατρο δεν είχε κλείσει ούτε στον πόλεμο.
Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στην έννοια του Προεδρικού Διατάγματος. Η θέσπιση κανόνων δικαίου αποτελεί αρμοδιότητα του νομοθετικού σώματος, δηλαδή της Βουλής και του Προέδρου της Δημοκρατίας. Το Σύνταγμα προβλέπει, όμως, και δυνατότητα θέσπισης κανόνων δικαίου (με ειδική εξουσιοδότηση νόμου και μέσα στα όρια της) από την εκτελεστική εξουσία κυρίως για εξοικονόμηση χρόνου, αφού συνήθως πρόκειται για ζητήματα τεχνικής φύσης που μεταβάλλονται διαρκώς, όπως μεταβάλλεται και η κοινωνία. Τα κανονιστικά Προεδρικά Διατάγματα αποτελούν τέτοιο είδος κανόνων δικαίου (όχι τυπικό νόμο). Ο αρμόδιος Υπουργός συντάσσει το σχέδιο του Προεδρικού Διατάγματος το οποίο υποβάλλει στο Συμβούλιο της Επικράτειας για έλεγχο νομιμότητας και όχι περιεχομένου. Το Συμβούλιο εξετάζει, δηλαδή, αν είναι νόμιμο το σχέδιο και όχι την ουσία του. Έπειτα, το σχέδιο υποβάλλεται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος το «εκδίδει» δια της υπογραφής του. Η πρόταση του Υπουργού είναι δεσμευτική, ο Πρόεδρος δεν μπορεί να αρνηθεί την έκδοσή του. Την ευθύνη για το διάταγμα φέρει ο Υπουργός. Από όλα αυτά συμπεραίνεται πως η εν λόγω ρύθμιση αποτελεί κανόνα δικαίου της εκτελεστικής εξουσίας αμιγώς, δηλαδή της Κυβέρνησης, άρα εκπροσωπεί ένα μόνο μέρος του λαού από τη στιγμή που δεν ψηφίζεται από την εκλεγμένη Βουλή.
Συνεπώς, το θέμα παίρνει ακόμη μεγαλύτερες ηθικές διαστάσεις, καθώς το μέλλον των επαγγελματιών και των σπουδαστών καλλιτεχνικών σχολών καθορίζεται αυτή τη στιγμή από την απόφαση της Κυβέρνησης, η οποία μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει (μαζί με την εναλλαγή κυβερνήσεων), με λίγα λόγια το μέλλον τους κρέμεται από την κρίση της εκάστοτε εκτελεστικής εξουσίας. Πώς δίνει το περιθώριο το Σύνταγμα να εκδίδονται κανονιστικά διατάγματα για τέτοιας φύσεως προβλήματα; Σε αυτούς τους προβληματισμούς προστίθεται το πώς γίνεται, από τη μία, τα πτυχία των αποφοίτων κολλεγίων να εξισώνονται με αυτά των αποφοίτων ΑΕΙ, αλλά αυτά των αποφοίτων καλλιτεχνικών σχολών να εξισώνονται με απολυτήρια λυκείου. Ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τα κολλέγια έχουν ήδη αρχίσει να διαφημίζουν προγράμματα για τμήματα υποκριτικής.
Σταματώ εδώ, γιατί μετά από ένα σημείο τα λόγια περισσεύουν. Κλείνω μόνο με το ότι η τέχνη είναι εκπαίδευση, καλλιέργεια, ψυχαγωγία, απελευθέρωση. Η τέχνη ανοίγει τον νου. Η τέχνη αμφισβητεί. Και ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτή. Από εκεί και πέρα, ο αγώνας των καλλιτεχνών συνεχίζεται και οι εξελίξεις αναμένονται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σπυρόπουλος Κ. Φ, Συνταγματικό Δίκαιο, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
- Πτυχία καλλιτεχνών: Προς 24ωρη απεργία την Τετάρτη οι ηθοποιοί, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πτυχία καλλιτεχνών: Αθέατες πλευρές του ΠΔ 85/2022, alfavita.gr, διαθέσιμο εδώ
- Περιγραφή των οκτώ επιπέδων ΕΠΕΠ, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Προεδρικό Διάταγμα 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), karagilanis.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εθνικό πλαίσιο προσόντων, studyinggreece.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εθνικό Θέατρο: Υπό κατάληψη από σπουδαστές δραματικών σχολών, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
