Του Ηλιά-Λεωνίδα Λεοντάρη,
Τα ελληνιστικά βασίλεια ως πολιτικά μορφώματα, δημιουργήθηκαν από την αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου του Γ΄ του Μέγα, η οποία μετά τον θάνατό του διασπάστηκε και διαμοιράστηκε στους διαδόχους του, μετά από μακροχρόνιους πολέμους. Παρά την τεράστια ακμή των βασιλείων αυτών, και τη διαφορετική τους προοπτική επί της διακυβέρνησης και της εξωτερικής τους πολιτικής, η μοιραία τους κατάληξη ήταν η ίδια. Πέρασαν όλα είτε με απευθείας κληροδότηση είτε ως αποτέλεσμα πολεμικών συγκρούσεων στην αναδυόμενη δύναμη της εποχής, που δεν ήταν άλλη από τη Ρώμη. Η κληροδότηση ενός βασιλείου στον ρωμαϊκό λαό απεδείχθη συνήθης πρακτική, καθώς οι μονάρχες δεν ήθελαν να απωλέσουν το βασίλειό τους από κάποιον αντίπαλο μονάρχη και προτιμούσαν συνεπώς, να ορίζουν στις διαθήκες τους ως αδιαμφισβήτητο κληρονόμο τη Ρώμη. Άλλες πάλι φορές η υποταγή των βασιλείων ήταν επακόλουθη είτε αμυντικών πολέμων της Ρώμης είτε του ρωμαϊκού «ιμπεριαλισμού» -ας μου επιτραπεί ο αναχρονιστικός όρος. Παρακάτω θα αναλυθούν ορισμένα δεδομένα για το κάθε βασίλειο των τελευταίων δυο αιώνων π.Χ., αλλά και για τον τρόπο υπαγωγής τους στον ρωμαϊκό λαό.
Το Μακεδονικό βασίλειο της δυναστείας των Αντιγονιδών (όνομα που πήρε από τον βασιλέα Δημήτριο τον Πολιορκητή, γιο του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου), έδρασε καταλυτικά στον κυρίως ελλαδικό κορμό, εμπλεκόμενο στις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις τις εποχής και σε ρόλο «διαιτητή» πολλές φορές μεταξύ άλλων αντιπάλων πόλεων. Μετά από 3 Μακεδονικούς Πολέμους με βασικό του αντίπαλο τη Ρώμη, θα ηττηθεί οριστικά τελικά το 168 π.Χ. στη μάχη της Πύδνας από τον Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, ο οποίος θα καταλάβει τη Μακεδονία και θα τη χωρίσει σε 4 αποστρατικοποιημένες περιοχές κάτω από αυστηρή επιτήρηση. Το 149 π.Χ. κάποιος Ανδρίσκος, ισχυριζόμενος ότι είναι απόγονος του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας, Περσέα, θα ξεσηκώσει τους Μακεδόνες και θα απειλήσει ευθέως τη Ρώμη. Ένα χρόνο αργότερα ο Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος, θα συντρίψει τον Ανδρίσκο και θα καταστήσει τη Μακεδονία επίσημα ρωμαϊκή provincia (επαρχία).
Την ίδια χρονιά, λαμβάνει χώρα ο «αστραπιαίος πόλεμος» ή Αχαϊκός, όπου ο Μέτελλος θα νικήσει την Αχαϊκή Συμπολιτεία και τους συμμάχους της, οι οποίοι είχαν πριν κηρύξει τον πόλεμο στη Ρώμη. Το αποτέλεσμα ήταν η διάλυση της Συμπολιτείας, μια σχετική αυτονομία των ουδετέρων (π.χ. Αθήνα, Σπάρτη) ή συμμάχων της Ρώμης (π.χ. Αιτωλοί) πόλεων, και το αποκορύφωμα: η ολική παραδειγματική ισοπέδωση της Κορίνθου το 146 π.Χ. από τον Μόμμιο.
Όσον αφορά τα βασίλεια της ανατολής, το 133 π.Χ. ο Άτταλος ο Γ΄ της Περγάμου, σύμμαχος των Ρωμαίων, θα κληροδοτήσει το βασίλειο του στον ρωμαϊκό λαό για να αποτρέψει τις επιβουλές των άλλων ελληνιστικών κρατών. Έχοντας πλέον έρεισμα οι Ρωμαίοι στην Ασία, θα αποκτήσουν λόγο στα πράγματα τις περιοχής, καθώς το πάλαι ποτέ κραταιό βασίλειο των Σελευκιδών, μέσα από διαρκείς εσωτερικές συγκρούσεις, ενδοδυναστικές κρίσεις, σφετερισμούς του θρόνου και ερίδων, και λόγω εξωτερικών κινδύνων (π.Χ. Πάρθοι) και οικονομικής δυσκαμψίας, βρισκόταν αδύναμο να ανταπεξέλθει καταλυτικά στα πολιτικά τεκταινόμενα τις εποχής. Η ολοένα και μεγαλύτερη συρρίκνωση του βασιλείου, οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, (όπως η εβραϊκή επανάσταση των Μακαββαίων και η αύξηση της δύναμης του βασιλείου του Πόντου), η συγκέντρωση της κεντρικής εξουσίας στα χέρια αδύναμων και ανίκανων ηγεμόνων και η διάλυση της οικονομικής και νομισματικής του πολιτικής θα οδηγήσουν στο αναπόφευκτο. Η κατάρρευση του Σελευκιδικού βασιλείου ήλθε οριστικά το 63 π.Χ. από τον Πομπήιο, ο οποίος δημιούργησε στην Ασία πέντε ρωμαϊκές επαρχίες: της Ασίας, της Συρίας, της Βιθυνίας (κληροδοτημένο από τον Νικομήδη τον Δ΄ στους Ρωμαίους το 74 π.Χ.), του Πόντου (μετά την ήττα του Μιθριδάτη του ΣΤ΄ το 63 π.Χ.) και της Κιλικίας.
Τελευταίο, και ένα από τα πλέον ισχυρά βασίλεια της εποχής, ήταν το βασίλειο των Λαγιδών, το οποίο περιλάμβανε την Αίγυπτο, την Κύπρο, την Κοίλη Συρία (για την κατάκτηση της οποίας πραγματοποιήθηκαν 6 Συριακοί Πόλεμοι!) και ορισμένες άλλες κτήσεις της Β. Αφρικής. Γενάρχης του ήταν ο Πτολεμαίος ο Α΄ ο Λάγου, ο οποίος ήταν στρατηγός του Αλεξάνδρου και πρωτοστάτησε μεταξύ των διαδόχων, έτσι ώστε να διασπαστούν τα εδάφη και να ιδρύσει το δικό του βασίλειο στη νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Το βασίλειό του έπαιξε εξέχοντα ρόλο στα πολιτικά και γεωστρατηγικά θέματα των επόμενων αιώνων. Ωστόσο, τα τελευταία 150 χρόνια της ύπαρξής του μαστίζονταν από οικογενειακές έριδες, έχθρες, αντιζηλίες, δολοφονίες, ραδιουργίες και σκευωρίες στην αυλή των Λαγιδών μοναρχών. Αυτό μπορεί να εξηγήσει και την όλη αστάθεια του βασιλείου στο οποίο από τα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. παρατηρείται εγκατάλειψη της γης, αύξηση των ληστρικών επιδρομών, κατάχρηση της εξουσίας των δημοσίων αξιωμάτων και προβλήματα στην οικονομία και τη φορολογία.
Έτσι, το βασίλειο διαιρέθηκε σε 3 μέρη: στην Αίγυπτο, στην Κύπρο και την Κυρηναϊκή. Το 96 π.Χ. κληροδοτείται η Κυρηναϊκή στον Ρωμαϊκό λαό, το 58 π.Χ. η Κύπρος, ενώ η Αίγυπτος πέφτει οριστικά στα χέρια των Ρωμαίων το 31 π.Χ. με την ναυμαχία στο Άκτιο, όταν ο Οκταβιανός Αύγουστος θα συντρίψει τις συνασπισμένες δυνάμεις του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, της τελευταίας Αιγύπτιας βασίλισσας του οίκου των Λαγιδών (είχε ήδη προηγηθεί η κληροδότηση του βασιλείου στους Ρωμαίους παλαιότερα, το 80 π.Χ. από τον Πτολεμαίο Αλέξανδρο τον Β’). Σαν τελευταίο βασίλειο που τέθηκε υπό ρωμαϊκή κυριαρχία, το έτος 31 π.Χ. ορίζεται συμβατικά ως το έτος λήξης της Ελληνιστικής περιόδου, και έναρξης της Ρωμαϊκής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mosse Claude, Schnapp–Courbeillon Annie (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2.000-31 π.Χ.), Αθήνα: Παπαδήμας.
- Τζαμτζής, Ιωάννης (2014), Ο Μεσογειακός Κόσμος: Από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα (323-44 π.Χ.), Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα.
- Χανιώτης, Άγγελος (2021), Η Εποχή των Κατακτήσεων: Ο ελληνικός κόσμος από τον Αλέξανδρο έως τον Ανδριανό 336 π.Χ.-138 μ.Χ., Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
