Του Πέτρου Κολυάρδου,
Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου τον καθιστά μόνιμο στόχο μελέτης των νευροεπιστημόνων, έχοντας ως απώτερο στόχο την αποκάλυψη των λειτουργιών του. Αν αποπειραθούμε να γυρίσουμε τον χρόνο μόλις 30 χρόνια πίσω, θα διαπιστώσουμε πως η εξέλιξη που έχει σημειωθεί στον τομέα της γνωστικής νευροεπιστήμης είναι αξιοσημείωτη. Η επιστήμη αυτή μελετά κατά κύριο λόγο τις λεγόμενες «συνειρμικές» περιοχές του εγκεφάλου, δηλαδή όλες αυτές τις περιοχές που διαδραματίζουν κάποιον λειτουργικό ρόλο. Πριν μερικά χρόνια έμοιαζε περισσότερο με σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ωστόσο με την είσοδο νέων τεχνικών λειτουργικής απεικόνισης του εγκεφάλου στον επιστημονικό χώρο τα πράγματα απλοποιήθηκαν.
Ένας από τους κορυφαίους «χαρτογράφους» του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι ο Έλληνας καθηγητής Γιώργος Παξινός. Παρότι έχει χαρτογραφηθεί μικρό ποσοστό του εγκεφάλου, ο ίδιος τονίζει πως: «Η νευροεπιστήμη θεωρεί ότι δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση, δηλαδή όλες οι αποφάσεις μας σήμερα είναι ένα αμάλγαμα του γενετικού μας προικίσματος και των εμπειριών μας μέχρι το χθες». Αυτό γεννά ακόμα περισσότερα ερωτήματα για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αλλά και για το πώς ένας γιατρός μπορεί να διατηρήσει αλώβητες όλες αυτές τις συνειρμικές περιοχές του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια μίας χειρουργικής επέμβασης. Είναι αξιοσημείωτο να αναφερθούμε στους περίφημους άτλαντες εγκεφάλου του κ. Παξινού, οι οποίοι αποτελούν την πυξίδα των χειρουργών σε τέτοιου είδους χειρουργικές επεμβάσεις κρανιοτομής.
Όμως, σε ποιες περιπτώσεις διενεργείται κρανιοτομή σε εγρήγορση και τι εξασφαλίζει το να είναι ξύπνιος ο ασθενής; Αν προσπαθήσουμε να κινηθούμε σε γενικά πλαίσια, θα αναφέρουμε πως τέτοιου είδους επεμβάσεις χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ορισμένων νευρολογικών παθήσεων, συμπεριλαμβανομένου των όγκων του εγκεφάλου και των επιληπτικών κρίσεων. Στις περιπτώσεις, λοιπόν, που η επέμβαση μπορεί να επηρεάσει περιοχές του εγκεφάλου με κεντρική λειτουργική σημασία, όπως η όραση, η κίνηση ή η ομιλία, ο ασθενής πρέπει να παραμείνει σε εγρήγορση.
Επειδή είναι δύσκολο να εντοπιστούν τα ακριβή όρια για τις προαναφερθείσες λειτουργικές περιοχές, μία απλή απάντηση, κίνηση ή ομιλία από τον ασθενή δίνει τη δυνατότητα στον χειρουργό να αντιληφθεί τα πλαίσια μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί χωρίς να βλάψει κάποια μείζονα λειτουργική περιοχή του εγκεφάλου. Για τον σκοπό αυτόν, ο ίδιος ο χειρουργός ή ένας λογοπαθολόγος ζητά από τον ίδιο τον ασθενή κατά τη διάρκεια της εξέτασης να πραγματοποιήσει κάποιες κινήσεις, να αναγνωρίσει κάποιες κάρτες (όραση) ή ακόμη και να μετρήσει αριθμούς ή να παίξει κάποιο μουσικό όργανο. Είναι σαφές πως κάθε λοβός του εγκεφάλου διαδραματίζει κάποιον λειτουργικό ρόλο. Έτσι, κατά τη διάρκεια του χειρουργείου ελέγχονται και λειτουργίες όπως είναι η μνήμη, η αίσθηση του χώρου, καθώς και η γενικότερη αντίληψη της κίνησης.
Τo φαινομενικά «παράδοξο» της μη αντίληψης του πόνου
Το έργο του νευροχειρουργού σε συνδυασμό με τον αναισθησιολόγο θα δώσουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Αρχικά, το κεφάλι τοποθετείται σε ένα σταθερό σημείο, ώστε να εξασφαλιστεί η ακινησία και η ακεραιότητά του ακόμη και στις κινήσεις που πιθανόν να χρειαστεί να κάνει ο ασθενής. Μετά τη χορήγηση της γενικής αναισθησίας και ηρεμιστικών από τον αναισθησιολόγο, ακολουθεί η έγχυση αναισθητικών φαρμάκων στο τριχωτό της κεφαλής που δεν επιτρέπει την αντίληψη του πόνου στον ασθενή. Το επόμενο βήμα είναι και αυτό που επιτρέπει την κρανιοτομή σε εγρήγορση και περιλαμβάνει τη μείωση και, τελικά, την παύση χορήγησης ηρεμιστικών από τον αναισθησιολόγο. Αυτό θα επιτρέψει στον ασθενή να ξυπνήσει και να ακολουθήσει τις οδηγίες των γιατρών.
Είναι γεγονός πως δεν αφαιρείται πάντα ολόκληρος ο όγκος που δημιουργεί το πρόβλημα, καθώς μία παραπάνω λανθασμένη κίνηση από τα χέρια του νευροχειρουργού μπορεί να είναι αρκετή για να δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα. Έτσι, η ιατρική ομάδα χρησιμοποιεί λεπτομερείς τρισδιάστατες εικόνες υπολογιστή του εγκεφάλου που λαμβάνονται πριν και κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης, συμπεριλαμβανομένης της διεγχειρητικής μαγνητικής τομογραφίας και της χειρουργικής επέμβασης εγκεφάλου με τη βοήθεια υπολογιστή, για να καθοδηγήσει την αφαίρεση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους του όγκου του εγκεφάλου ή της εστίας της επιληψίας.
Συνοψίζοντας, ο αναισθησιολόγος και η χειρουργική ομάδα παρακολουθούν και αξιολογούν προσεκτικά τις λειτουργίες του σώματος και του εγκεφάλου του ασθενούς και ειδοποιούν τον χειρουργό, εάν η επέμβαση επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου. Στο σημείο αυτό, ο αναγνώστης πιθανόν να αναρωτιέται αν τέτοιου είδους επεμβάσεις πρόκειται να αποτελούν παρελθόν, όταν πια θα έχει χαρτογραφηθεί πλήρως ο ανθρώπινος εγκέφαλος.
Μάλλον η απάντηση είναι όχι, καθώς πολλές συνειρμικές περιοχές διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο εγκέφαλος ακολουθεί την ιατρικά ονομαζόμενη «χιαστί αντιπροσώπευση». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάθε ημισφαίριο ελέγχει την αντίθετη πλευρά του σώματος, δηλαδή το δεξί ημισφαίριο δέχεται τα ερεθίσματα από το αριστερό τμήμα του σώματος και ελέγχει τις κινήσεις αυτού του τμήματος. Μάλιστα, οι νευροεπιστήμονες αναφέρουν πως το επικρατές λειτουργικά ημισφαίριο στους περισσότερους ανθρώπους είναι το αριστερό. Όμως, ο κανόνας αυτός έχει εξαιρέσεις και επιβεβαιώνει πως κάθε επέμβαση εγκεφάλου, παρότι φέρει τον ίδιο τίτλο –κρανιοτομή–, είναι εντελώς διαφορετική και προσαρμόζεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε περιστατικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A brief history of human brain mapping, science direct. Διαθέσιμο εδώ
- Awake brain surgery, mayoclinic. Διαθέσιμο εδώ
- Awake Craniotomy: What the Patient Needs to Know, Aaron Cohen-Gadol. Διαθέσιμο εδώ
- Anesthesia For Awake Craniotomy, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
