Του Ιωσήφ Νασσάρ Τράση,
Ένας από τους προβληματισμούς που ταλανίζουν τον άνθρωπο, και διαρκώς αναδιαμορφώνουν τα υπάρχοντα επικρατούντα –καθολικά ή υποκειμενικά– νοητικά σχήματα, είναι το ζήτημα του αίτιου και του αποτελέσματος, καθώς και η ερμηνεία και η συνειδητοποίηση της επιδραστικής βαρύτητας που ασκεί η υποκειμενική δράση στην αντικειμενική κοσμική ολότητα. Αυτή η ολότητα, αφενός αφορά στενότερες και άμεσα παρατηρήσιμες δομές, και αφετέρου ένα ανώτερο επίπεδο υπαρξιακής άγνοιας που διαφεύγει των γνωστικών ικανοτήτων και των διαμορφωμένων εμπειριών της κοινής, πανανθρώπινης δυνατότητας. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο του αιτίου-αποτελέσματος εμφανίζεται τεράστιο και χαώδες, καθώς παραμένει ένα λεπτό θέμα που ενδεχομένως δεν υποτάσσεται στο φάσμα της φυσικής αντικειμενικότητας. Αυτή ακριβώς η αβεβαιότητα είναι που καθιστά τη μελέτη του συγκεκριμένου ζητήματος υποκειμενική και αέρινη.
Προκειμένου να γίνει κατανοητή η επιδραστική ικανότητα του ατομικού ψυχισμού στη συνολική φυσική οικουμενικότητα, απαιτείται ένα παράδειγμα:
Ένας άνδρας χτυπάει θυμωμένος με ένα τσεκούρι το δέντρο που βρίσκεται μπροστά του. Σε κάθε περίπτωση, θα λέγαμε πως ο υπεύθυνος στο συγκεκριμένο παράδειγμα είναι ο άνδρας, ενώ το αποτέλεσμα η σχισμή που δημιούργησε στο δέντρο με το τσεκούρι. Ωστόσο, θεωρώ πως θα έπρεπε να κατηγορούμε την αιτιακή αυτή απόδοση ως ένα είδος αναγωγισμού.
Ίσως δεν είναι συνετό να αντιλαμβανόμαστε τόσο απλοϊκά τον μηχανισμό της αιτιακής απόδοσης, καθώς αδικούμε την πολυπλοκότητα της φυσικής λειτουργίας. Από τη μια, γίνεται αυτονόητο πως εξαιτίας του άνδρα, υπάρχει τώρα μια σχισμή στο δέντρο. Από την άλλη, όμως, θα πρέπει να διερευνήσουμε το συγκεκριμένο παράδειγμα και από μια άλλη οπτική. Η οπτική αυτή βασίζεται στη φυσική χαλιναγώγηση και ανυπέρβλητη υποταγή του ανθρώπου σε αυτή. Αξίζει, δηλαδή, να δούμε πώς επηρέασε το δέντρο τον άνθρωπο, και όχι το αντίθετο. Συγκεκριμένα, μονάχα η παρουσία του δέντρου στην ακτίνα άμεσης ή έμμεσης επίδρασης αναγκάζει τον άνδρα να δεσμευτεί σε μια σχέση μονόπλευρης ή αμφίπλευρης επιρροής. Με λίγα λόγια, το δέντρο ενίσχυσε τη θυμωμένη συμπεριφορά του άνδρα, προσφέροντας τον κορμό του ως περιοχή ψυχικής εξωτερίκευσης. Αν το δέντρο δεν υπήρχε, τότε ο άνδρας θα υποχρεωνόταν να ξεσπάσει με τρόπο εντελώς διαφορετικό, που ενδεχομένως θα επηρέαζε διαφορετικά τις εσωτερικές του διεργασίες. Συνεπώς, εφόσον διαφορετικές αντιδράσεις θα οδηγούσαν σε διαφορετικά αποτελέσματα, είναι αδύνατον να θεωρούμε πως ο άνδρας ευθύνεται απόλυτα για τη σχισμή.
Προφανώς, σε επιφανειακό επίπεδο, ο άνδρας κράτησε το τσεκούρι και άρα εκείνος ευθύνεται για το αποτέλεσμα. Είναι, όμως, σημαντικό να διερωτηθούμε σχετικά με τον ρόλο του δέντρου ως πρωταγωνιστή της συγκεκριμένης πράξης. Αν θεωρήσουμε πως η εξαφάνιση του θυμού εξαρτάται από την επαφή του τσεκουριού με τον κορμό –και άρα βασίζεται στο ξέσπασμα–, τότε είναι φανερό πως ο απόλυτος άρχων της δυαδικής σχέσης άνδρα-δέντρου είναι το δέντρο. Αυτό ισχύει, διότι αν το δέντρο κάθε φορά που ο άνδρας επιχειρούσε να το χτυπήσει εξαφανιζόταν, τότε η εξαφάνιση του θυμού θα καθυστερούσε κατά πολύ. Αρά, αφού το δέντρο ελέγχει τη συναισθηματική παρουσία ή απουσία του ανθρώπου, τότε προκύπτει μια ανάγκη ολικής αναθεώρησης της αντιλαμβανόμενης συμπεριφορικής ελευθερίας του ανθρώπου. Η ιδέα της ελευθερίας πηγάζει από την απουσία της. Η λανθάνουσα, αλλά καθοριστική ανελευθερία, είναι αυτή που δίνει ζωή στην ελευθερία. Η περιβαλλοντική μήτρα επιρροής αποτελεί κομβικό σημείο της ανθρώπινης δράσης. Με λίγα λογία, ολόκληρο το συμπεριφορικό φάσμα υπάγεται στην ενιαία, αβυσσαλέα, φυσική υπόσταση. Συνεπώς, η ελευθερία προκύπτει από την ανελευθερία, αφού οι έννοιες πολλές φορές πηγάζουν από το αντίθετό τους.
Από τα παραπάνω, προκύπτει ακόμη ένα ενδιαφέρον ζήτημα, αυτό της ψυχικής και νοητικής εξωτερίκευσης. Ίσως το σπουδαιότερο στοιχείο των ανθρώπων (και εν μέρει των ζώων) είναι η ικανότητά τους να μετατρέπουν το εσωτερικό γίγνεσθαι στο εξωτερικό είναι. Συγκεκριμένα, είναι εντυπωσιακό το πώς οι εσωτερικές μας διεργασίες δύνανται να επηρεάσουν –μορφικά τουλάχιστον– τον εξωτερικό κόσμο. Η σχισμή του δέντρου δεν είναι απλώς μια σχισμή, αλλά ο εκφρασμένος θυμός του άνδρα, ο οποίος σμιλεύθηκε από τον αιώνιο φυσικό τροχό.
Υπό το πρίσμα αυτό, τα πάντα αποτελούν μια ψυχική ή νοητική εξωτερίκευση. Από τη χρήση της γλώσσας έως τις σύγχρονες εφευρέσεις, γίνεται φανερό πως πηγή υπήρξε μια σκέψη ή ένα είδος έμπνευσης. Συνεπώς, καλούμαστε να επιλέξουμε μεταξύ της ύπαρξης και της ανυπαρξίας. Εφόσον τα υλικά πράγματα και οι απλές ιδέες προϋποθέτουν πρώτον, τη γέννηση της σκέψης και δεύτερον, την αξιοποίησή της, θα πρέπει να ισχυριστούμε είτε πως τίποτα δεν υπάρχει [(με εξαίρεση των δημιουργημάτων της φύσης), αφού η παρουσία της προϋπόθεσης της ύπαρξης αναιρεί τον ίδιο τον πυρήνα της ύπαρξης], είτε πως τα πάντα υπάρχουν, (με πρόσχημα τη δυνητική νοητική εξωτερίκευση που θα οδηγήσει στην ύπαρξη). Επομένως, η δεύτερη πλευρά θα υποστηρίξει πως η ύπαρξη έγκειται στη δυνητική υλική ή πνευματική υποστασιακή απόκτηση, με επιχείρημα τη λανθάνουσα και ανεκμετάλλευτη νοητική ικανότητα.
Συνοψίζοντας, το συγκεκριμένο κείμενο δεν έχει ορισμένο κεντρικό θέμα, ούτε καταλήγει σε κάποιο συμπέρασμα. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα, όμως, η πηγή της αιτιότητας, κυρίως δε η μελέτη της μονόπλευρης, και ενίοτε αμφίπλευρης επιδραστικής σχέσης μεταξύ ανθρώπου-κόσμου. Τέλος, έχει αξία έστω η συνειδητοποίηση του μεγέθους και των ατέρμονων προοπτικών του χαρακτηριστικού της ψυχικής και νοητικής εξωτερίκευσης, ως εργαλείο για τη δημιουργία μέσα στην ανυπαρξία, ή ακόμη και για την επιβεβαίωση της απόλυτης άγνωστης ύπαρξης.
