Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Εμφύλιος πόλεμος, μια περίοδος που έχει περάσει στην ιστορία, αλλά δεν είναι και τόσο μακριά μας. Παρόλο που είναι μια σελίδα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, όχι και τόσο ευχάριστη, χρειάζεται την προσοχή μας για να μην περάσουν στη λήθη τα γεγονότα από τα οποία μπορούμε να πάρουμε μαθήματα για το μέλλον και να αποφύγουμε παρόμοιες καταστάσεις. Μπορεί να είναι δύσκολο να πάρουμε μια απόσταση από τις σκληρές καταστάσεις του Εμφυλίου και να δούμε με ψύχραιμη ματιά τα όσα συνέβησαν, ωστόσο το οφείλουμε στους ανθρώπους που έζησαν τότε να μην ξεχάσουμε και πάνω από όλα να μην επαναλάβουμε τις ίδιες καταστάσεις.
Σε αυτόν τον δρόμο κινείται το βιβλίο του Ραϋμόνδου Αλβανού Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίκεντρο. Το πόνημα αυτό βασίζεται, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, «στην ξενάγηση που έκανα στους επισκέπτες του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης», από τη θέση που κατείχε ως επιστημονικός υπεύθυνος (2012-2020) και στόχος είναι να φέρει το αναγνωστικό κοινό κοντά με την ιστορική αυτή περίοδο, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουν για όσα έλαβαν χώρα.
Για αυτόν τον σκοπό, στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου παρουσιάζονται ευσύνοπτα οι βασικοί ιστορικοί σταθμοί των αρχών του αιώνα, όπως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α´ Παγκόσμιος, αλλά και η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή, έτσι ώστε να διαφανούν οι διχαστικές τάσεις που υπήρχαν ήδη από τότε στην κοινωνία, για παράδειγμα ο διαχωρισμός μεταξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών, γηγενών και προσφύγων. Επίσης, γίνεται αναφορά στην αγροτική μεταρρύθμιση, που άλλαξε τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της χώρας, αλλά και στην περίοδο του Μεσοπολέμου, κατά τον οποίο τέθηκαν οι βάσεις για τη διαμόρφωση των ανθρώπων και των χαρακτήρων τους τα επόμενα χρόνια.
Το επόμενο κεφάλαιο ξεκινά με την περίοδο της κατοχής (η οποία μάλιστα ήταν τριπλή, καθώς η Ελλάδα είχε διαμοιραστεί μεταξύ Γερμανίας, Ιταλίας και Βουλγαρίας) και αναλύονται με κατανοητό τρόπο οι δυνάμεις που έλαβαν μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών, με τις δύο βασικές, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, να κυριαρχούν. Η απελευθέρωση δεν έφερε μόνο χαρές αλλά και νέες δυσκολίες, καθώς δεν άργησαν να εκδηλωθούν οι αντιπαραθέσεις που οδήγησαν στα λεγόμενα Δεκεμβριανά του 1944. Ο συγγραφέας επιλέγει να δώσει στον αναγνώστη και τις δύο οπτικές (της αριστεράς και του αντικομμουνισμού) που υπάρχουν πάνω στο θέμα της αντίστασης κατά των κατακτητών, δίνοντας έτσι μια σφαιρική εικόνα των γεγονότων και των αντιλήψεων. Παράλληλα, δε διστάζει να φωτίσει και τις σκοτεινές πτυχές των οργανώσεων που είχαν σχηματιστεί, θέτοντας έτσι τις βάσεις για τα αίτια που οδήγησαν στον «αδελφοκτόνο πόλεμο».
Στο τρίτο κεφάλαιο η αφήγηση επικεντρώνεται στα κύρια γεγονότα του Εμφυλίου, με τις εκλογές του 1946 και το δημοψήφισμα για την επαναφορά της βασιλείας να αποτελούν το πρελούδιο της σύγκρουσης. Επιπρόσθετα, διαβάζουμε και για τον ρόλο των ξένων δυνάμεων στα γεγονότα αυτά, αλλά όπως αναφέρει ο συγγραφέας «Ο ελληνικός εμφύλιος ξεκίνησε από τα κάτω και οφείλεται στη μεγάλη πόλωση που επικρατούσε στην ελληνική κοινωνία, κυρίως κατά την Κατοχή», ξεκαθαρίζοντας πως για τα δεινά μας δεν φταίνε οι ξένοι, αλλά πάνω από όλα εμείς. Αυτή η σύγκρουση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο κυβερνήσεων, της Αθήνας και την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, εντείνοντας το χάσμα.
Το κλίμα που επικρατούσε είχε ως αποτέλεσμα και ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Μια από τις σημαντικότερες, με την οποία ασχολείται και το βιβλίο, είναι η μάχη του Γράμμου, στα βουνά της Πίνδου, με μεγάλες απώλειες και για τις δύο μεριές. Ένα ακόμα γεγονός που έχει ιδιαίτερη αξία για την εποχή είναι και το Μακεδονικό ζήτημα. Αφού κάνει μια ιστορική αναδρομή για το πώς ξεκίνησε και αναφέρει τα βασικότερα σημεία, επικεντρώνεται στη δεκαετία του 1940 αναδεικνύοντας τις θέσεις των συγκρουόμενων, αλλά και τις παρανοήσεις που έχουν επικρατήσει.
Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο σχολιάζονται γενικότερα ζητήματα γύρω από το πώς προσεγγίζουμε το παρελθόν και πώς τα βιώματα τόσο τα προσωπικά όσο και των οικείων μας επηρεάζουν τη σκέψη μας πάνω σε ορισμένα θέματα. Υπό αυτό το πρίσμα τίθεται και η περίπτωση του Εμφυλίου, δείχνοντας τον τρόπο που έχουν διαμορφωθεί σκέψεις και απόψεις, αλλά και το πώς εμμένουμε στη δική μας θέση χωρίς να ακούμε πολλές φορές την άλλη οπτική. Έτσι, καταλήγει και στο μείζον ζήτημα της συμφιλίωσης, αναφέροντας πως «Η συμφιλίωση ξεκινάει όταν προσπαθώ να μπω στη θέση του άλλου […] η συμφιλίωση δεν είναι εφικτή χωρίς την ενσυναίσθηση».
Εν κατακλείδι, μέσα από τις θεματικές αυτές ο αναγνώστης αποκτά μια πλήρη και σφαιρική εικόνα για τα γεγονότα της περιόδου με ψύχραιμη και νηφάλια μάτια, προβληματίζοντάς μας.
