Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Το Σύνταγμα της Ελλάδας, για να λειτουργεί ορθά η δικαιοσύνη, διέπεται από κάποιες βασικές αρχές. Κάποιες από αυτές συνάγονται ερμηνευτικά και άλλες κατοχυρώνονται ρητά στο κείμενο του Συντάγματος. Στις πρώτες, ανήκει η αρχή της αμεροληψίας και, στις άλλες, η αρχή της δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, η αρχή της αιτιολόγησης των αποφάσεων των δικαστηρίων, η αρχή της απαγγελίας των αποφάσεων σε δημόσια συνεδρίαση και η αρχή της υποχρεωτικής δημοσίευσης της γνώμης της μειοψηφίας.
Η πρώτη βασική αρχή της δικαιοσύνης είναι η αρχή της αμεροληψίας. Όταν οι δικαστές εκφέρουν δικαστική κρίση, η υποχρέωση αμεροληψίας που έχουν δεν κατοχυρώνεται ρητά στο Σύνταγμα, αλλά λογίζεται σαν αποτέλεσμα της αρχής της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει δικαστική αμεροληψία χωρίς δικαστική ανεξαρτησία. Παράλληλα, γίνεται να υπάρχει, υπό καθεστώς δικαστικής εξουσίας, μεροληπτική δικαιοσύνη.
Όταν εφαρμόζεται ο κανόνας δικαίου, αναγνωρίζεται η δικαστική αμεροληψία και βασίζεται στο ενδιάθετο φρόνημα του δικαστή. Με σκοπό να μην υπάρχουν υπόνοιες μεροληψίας του δικαστή και, γενικότερα, του δικαστικού λειτουργού από την έννομη τάξη, κατοχυρώνονται περιπτώσεις, σύμφωνα με τις οποίες υπάρχει επιβολή της εξαίρεσής του.
Δεύτερη αρχή είναι η αρχή της δημοσιότητας των συνεδριάσεων του δικαστηρίου. Η αρχή αυτή, είναι αποτέλεσμα της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, που ορίζει πως η κοινή γνώμη έχει δικαίωμα να πληροφορείται για όσα λαμβάνουν χώρα, όταν διαδραματίζεται μια δίκη. Αυτό συνδράμει στο να προχωράει η τήρηση ενός νόμου, σχετικά με τις διαδικαστικές εγγυήσεις, που εφαρμόζονται υπέρ των διαδίκων για τη διεξαγωγή δίκαιης δίκης, παράλληλα με τη συμπεριφορά των δικαστικών λειτουργών απέναντι στους τελευταίους.
Θα ήταν παράλειψη, αν δεν γίνει αναφορά στο ότι, όπως και η δεύτερη αρχή, έτσι και η αρχή της αιτιολόγησης των αποφάσεών τους, εγγυάται τον θεσμό και έχει ως στόχο τον έλεγχο, όχι μόνο αυτόν που προέρχεται από τους διαδίκους, αλλά και αυτόν που πηγάζει από την κοινή γνώμη. Σκοπό έχει, επίσης, και τον έλεγχο του τρόπου εφαρμογής από τα δικαστήρια των κανόνων δικαίου σε κάθε υπόθεση που δικάζεται.
Ευλογοφανές είναι πως το να παρέχεται ευχέρεια προς το ευρύ κοινό να εκτιμάει το πώς εφαρμόζονται οι κανόνες δικαίου από τους δικαστές και, παράλληλα, να μην κρίνουν οι ίδιοι αυθαίρετα, με στόχο την αιτιολόγηση των αποφάσεων των δικαστηρίων. Στο Σύνταγμα ορίζεται η υποχρέωση των δικαστηρίων, να προβαίνουν στην αιτιολόγηση των αποφάσεων, οι οποίες εκδίδονται από τα ίδια στο όνομα του ελληνικού λαού και, έτσι, επιτρέπεται να υπάγονται οι αποφάσεις σε κριτική, σχετικά με το πόσο ορθός είναι ο δικανικός συλλογισμός.
Η αρχή της απαγγελίας των αποφάσεων καθιερώθηκε, πρώτη φορά, στο Σύνταγμα του 1827. Η καθιέρωση αυτή, μάλιστα, έγινε σε δημόσια συνεδρίαση και συνεχίζει να υπάρχει στα σημερινά συντάγματα. Στην αρχή αυτή εγγύησης του θεσμού, περιλαμβάνονται η ενημέρωση της κοινής γνώμης, αλλά και των διαδίκων, για το προϊόν του δικανικού συλλογισμού.
Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε πως κάτι που αποτελεί καινοτομία για τη συνταγματική τάξη, είναι αρχή της υποχρεωτικής δημοσίευσης της γνώμης της μειοψηφίας. Μέσω αυτής της αρχής, που ο συντακτικός νομοθέτης καθιέρωσε ως υποχρεωτική, στόχος είναι να καταδειχθεί από τη μία, το λειτουργικά ανεξάρτητο της δικανικής κρίσης και, από την άλλη, να γίνει υπόμνηση πως, όταν εφαρμόζεται ο νόμος στη δημοκρατία και εναρμονίζεται με τον κανόνα της πλειοψηφίας, γίνεται καλύτερος έλεγχος της εφαρμογής του, με την προϋπόθεση να γνωστοποιείται η γνώμη που διατυπώνει διαφωνία. Στη ρύθμιση του νόμου, επιπλέον, αναγράφεται ο τρόπος με τον οποίο καταχωρείται μια ενδεχόμενη μειοψηφία στα πρακτικά των αποφάσεων των δικαστηρίων και οι όροι και προϋποθέσεις με τους οποίους δημοσιεύονται.
Συμπερασματικά, το πόσο αποτελεσματικό είναι το δικαστικό σύστημα, είναι ένας εξαιρετικός παράγοντας για τη σημασία και τον τρόπο που αξιολογείται η δικαιοσύνη σήμερα και ανάγεται, μάλιστα, στο ίδιο στάδιο με τη δικαστική ανεξαρτησία. Στην κοινωνία μας, δε φτάνει η οργάνωση και η λειτουργία της δικαιοσύνης να γίνεται υπό ανεξαρτησία. Πρέπει, με λίγα λόγια, να επιλύει τις διαφορές που φτάνουν ενώπιόν της με γοργούς ρυθμούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαυριάς Γ. Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, 5η έκδοση, εκδόσεις Π.Ν Σάκκουλας, Αθήνα, 2016
- Η Δικαιοσύνη Στην Ελλάδα–Προτάσεις για ένα σύγχρονο δικαστικό σύστημα, dianeosis.org, διαθέσιμο εδώ
