Του Κωνσταντίνου Γκαμπή,
Μία έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στους Financial Times, στην οποία συμμετείχε και ο Ντάρον Ατζέμογλου, ο συγγραφέας του «Γιατί Αποτυγχάνουν τα Εθνή», προσπαθεί να διερευνήσει τον αντίκτυπο σε μία επιχείρηση, όταν διευθύνων σύμβουλος αναλαμβάνει ένας κάτοχος πτυχίου, μεταπτυχιακού, ή διδακτορικού διοίκησης επιχειρήσεων. Η έρευνα αυτή διεξήχθη στις Η.Π.Α. και στη Δανία, μελετώντας επιχειρήσεις κατά τις περιόδους 1980–2020 και 1995–2011, αντίστοιχα.
Οι επιχειρήσεις, τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν αλλάξει κατά πολύ τη λειτουργία τους, καθώς και το πώς αντιλαμβάνονται το επιχειρείν. Επικρατεί, όμως, ακόμη η αντίληψη ότι ένας πτυχιούχος manager μπορεί να συμβάλει στη βέλτιστη διαχείριση μιας επιχείρησης (αυξάνοντας, έτσι, τις αποδόσεις της). Και γι’ αυτό τον λόγο, πολλά στελέχη μεγάλων εταιρειών είναι όντως απόφοιτοι διοίκησης επιχειρήσεων.
Η έρευνα για την οποία συζητάμε, από την άλλη, δε βρήκε σχεδόν καμία διαφορά στις επιδόσεις των επιχειρήσεων πριν και αφού αναλάβει διευθύνων σύμβουλος κάποιος με πτυχίο στη διοίκηση. Η μοναδική διαφορά που παρατηρήθηκε αφορούσε τους μισθούς και το μερίδιο εργασίας των εργαζομένων (δηλαδή το ποσοστό των εσόδων της επιχείρησης που κατευθύνονταν στους εργαζομένους, σε σύγκριση με τα συνολικά έσοδά της). Συγκεκριμένα, στις Η.Π.Α., παρατηρήθηκε μείωση στους μισθούς κατά 6% και στο μερίδιο εργασίας κατά 5%, ενώ στη Δανία οι μειώσεις ήταν στο επίπεδο του 3%.
Οι συγγραφείς αποδίδουν αυτές τις μειώσεις σε 2 λόγους. Ο πρώτος, είναι η ιδέα της κοινωνικής ευθύνης της επιχείρησης –σύμφωνα με τον Friedman–, η οποία είχε επικρατήσει, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, στα τμήματα διοίκησης. Η ιδέα, γράφουν, είναι η εξής: «η κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης είναι η αύξηση των κερδών της». Αυτή η φράση ήταν και ο τίτλος του άρθρου του Friedman, που είχε κυκλοφορήσει το 1970 στους New York Times. Και πολλοί, διαβάζοντας αυτή τη φράση, παρερμηνεύουν τον Friedman, καθώς η φράση δεν είναι ολοκληρωμένη και δεν μπορεί να αποδώσει τη σκέψη του Friedman. Δε θα επεκταθώ, όμως, περαιτέρω πάνω στις ιδέες του Friedman, γιατί δεν είναι αυτός ο σκοπός του άρθρου.
Ενώ, λοιπόν, θεωρώ πως ο Friedman είναι παρεξηγημένος, νομίζω πως η ιδέα της μέγιστης κερδοφορίας με κάθε μέσο είναι όντως η επικρατούσα άποψη ανάμεσα στα στελέχη των επιχειρήσεων. Κατά τη γνώμη μου, αυτό δεν είναι κάτι το οποίο αποκτάται κατά την εκπαίδευσή τους στις σχολές διοίκησης, ή χρηματοοικονομικής, ή οποιασδήποτε άλλης. Είναι μία αντίληψη που δημιουργείται όταν αυτοί οι άνθρωποι βγαίνουν στην αγορά και αρχίζουν να αλληλοεπιδρούν με ανθρώπους της αγοράς πλέον και όχι με ακαδημαϊκούς. Αυτό, σε συνδυασμό με τις πιέσεις που δέχονται και τις προσωπικές τους επιθυμίες και φιλοδοξίες, αναπόφευκτα δημιουργεί το δόγμα «κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης είναι η αύξηση των κερδών της». Ο Friedman ήταν –μάλλον– απλώς η ιδεολογική κάλυψη που ήταν απαραίτητη για να δικαιολογηθεί το δόγμα αυτό. Οπότε, όποιος παρασύρθηκε από τη λειψή φράση του Friedman, ήθελε –μάλλον– να παρασυρθεί.
Ας αφήσουμε, όμως, για λίγο τον Friedman στην άκρη. Όταν τίθεται ως πρωταρχικός σκοπός η μέγιστη κερδοφορία σε μία επιχείρηση, τότε είναι φυσικό επακόλουθο κι η στρατηγική της επιχείρησης να καθορίζεται από τον σκοπό αυτό. Και, όπως λέει κι ο Chandler, η δομή έπεται της στρατηγικής. Αυτό σημαίνει ότι η διεύθυνση θα προσπαθήσει να ακολουθήσει μία λιτή δομή (lean corporation), με όσο το δυνατόν λιγότερο εργατικό δυναμικό και χαμηλότερους μισθούς. Αυτή είναι όντως η τάση σήμερα, μία πρακτική η οποία, με τη βοήθεια των ψηφιακών τεχνολογιών, γίνεται ακόμα πιο διαδεδομένη και εύκολη στην εφαρμογή της.
Η έρευνα παρουσίασε την πρακτική αυτή με αρκετά αρνητικό πρόσημο, επισημαίνοντας πως, με αυτόν τον τρόπο, τα κέρδη για τους μετόχους μπορεί να αυξηθούν βραχυπρόθεσμα, όχι, όμως, και μακροπρόθεσμα, αφού πολλοί υπάλληλοι μετά τη μείωση των μισθών αποχώρησαν από την εταιρεία, μειώνοντας, έτσι, πιθανώς, και την παραγωγικότητα. Διευκρινίζεται, επίσης, πως αυτές οι μειώσεις δεν πραγματοποιήθηκαν για να αυξηθούν τα αδιανέμητα κέρδη που θα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της εταιρείας, αλλά τα κέρδη των μετόχων και της ίδιας της διεύθυνσης.
Ο δεύτερος λόγος, για τον οποίο παρουσιάζεται η διαφορά στην αντιμετώπιση των εργαζομένων από τους διευθυντές με πτυχίο, είναι η απόσταση που χωρίζει τα «λευκά» από τα «μπλε» κολλάρα. Τα στελέχη των επιχειρήσεων, πολλές φορές, επικοινωνούν αποκλειστικά μεταξύ τους, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στον de facto αποκλεισμό των εργαζομένων ως ομάδα συμφερόντων (stakeholder) στη λήψη αποφάσεων.
Εν ολίγοις, με την πρόσληψη επαγγελματιών διευθυντών, σε πολλές περιπτώσεις, διαμορφώνεται ένα ελιτίστικο σύστημα, το οποίο –ίσως– προωθεί υπέρ το δέον τα συμφέροντα των φορέων και της διοίκησης (παραμερίζοντας την άποψη των εργαζομένων από τη λήψη αποφάσεων).
Η έρευνα αυτή θέτει και έναν προβληματισμό: Αν αξίζει, τελικά, να γίνονται διευθυντές απόφοιτοι σχολών διοίκησης επιχειρήσεων; Η έρευνα αυτή σίγουρα δεν αρκεί για να απορρίψουμε τελείως τους αποφοίτους τμημάτων διοίκησης, καταφέρνει και αναδεικνύει, όμως, κάποια μελανά σημεία των σύγχρονων εταιρικών περιβαλλόντων, όπως έχουν διαμορφωθεί από τους επαγγελματίες managers. Η αναθεώρηση της εκπαίδευσης που λαμβάνουν αυτοί οι άνθρωποι μπορεί όντως να συνεισφέρει στην αλλαγή της συμπεριφοράς τους, όπως υποστηρίζουν κι οι συγγραφείς. Αυτό, όμως, δεν είναι αρκετό. Θα πρέπει να υπάρξουν και δομικές αλλαγές στις εταιρείες, κάνοντας τη διοίκηση πιο «ανοικτή» στους υπολοίπους εργαζομένους. Αυτή είναι, ίσως, και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις, τα επόμενα χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Are CEOs with MBAs good for business? ft.com, διαθέσιμο εδώ
