Της Χριστίνας Αθανασέλλη,
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης συστάθηκε το 1958 και αποτελεί ένα από τα βασικά ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι το κύριο όργανο λήψης αποφάσεων, καθώς θεσπίζει τη νομοθεσία της Ε.Ε. και συντονίζει τις πολιτικές της, ενώ, παράλληλα, μεταξύ άλλων, χαράσσει την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας της Ε.Ε., πάντα με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Ορισμένα στοιχεία που αξίζει να αναφερθούν στην παρούσα ανάλυση είναι τα εξής τρία: Καταρχάς, Πρόεδρος των Συνόδων είναι ο Υπουργός του κράτους-μέλους, που ασκεί την εκ περιτροπής εξαμηνιαία Προεδρία του Συμβουλίου. Εξαίρεση αποτελεί το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, στο οποίο προεδρεύει συνήθως ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας. Δεύτερον, στις Συνόδους του Συμβουλίου παρίστανται αντιπρόσωποι σε υπουργικό επίπεδο από κάθε κράτος-μέλος. Συνεπώς, οι συμμετέχοντες μπορεί να είναι Υπουργοί ή Υφυπουργοί, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να δεσμεύουν την Κυβέρνηση της χώρας τους και να ψηφίζουν. Τέλος, το Συμβούλιο αποφασίζει με απλή πλειοψηφία, ειδική πλειοψηφία ή ομοφωνία, ανάλογα με την απόφαση που πρέπει να ληφθεί.
Από τον Ιανουάριο του 2023 και για ένα εξάμηνο, όπως προβλέπεται, την Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. έχει αναλάβει η Σουηδία, γεγονός που προκάλεσε ανησυχία σε μια πληθώρα κρατών-μελών της Ένωσης. Αιτία της ανησυχίας αποτελεί η πιθανή επιρροή ενός κόμματος στη νέα εκλεγμένη Κυβέρνηση της Σουηδίας, καθώς οι εθνικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Σεπτέμβριο του 2022 κατέδειξαν την άνοδο της απήχησης του ακροδεξιού κόμματος (S.D. – Σουηδοί Δημοκράτες), το οποίο άγγιξε το ποσοστό 20,5%, και, αν και έμεινε εκτός από τον συνασπισμό που σχημάτισε Κυβέρνηση, δίνει τη στήριξή του σε αυτήν και φαίνεται να επηρεάζει μερικές αποφάσεις της. Στο σημείο αυτό, να σημειωθεί πως το κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών και η άνοδός του έχει παρομοιαστεί από ορισμένους ερευνητές με αντί-μεταναστευτικά κινήματα στην Ευρώπη, καθώς το υπόβαθρο στο οποίο κέρδισε τόση απήχηση τα τελευταία έτη στη Σουηδία σχετιζόταν με υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις στη μεταναστευτική πολιτική.
Ποια ήταν, όμως, η έως τώρα πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση σύμφωνα με τη θεσπισμένη νομοθεσία; Ως αφετηρία θα θέσουμε τη δράση της Ε.Ε. μετά το 2015, όταν από την «ανατολική οδό», δηλαδή την Τουρκία, υπήρξε μεγάλη προσέλευση μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, κυρίως από τη Συρία στην Ελλάδα, την Κύπρο και τη Βουλγαρία. Την περίοδο εκείνη, έγινε εμφανές πως η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν απροετοίμαστη. Τα κενά της υφιστάμενης μεταναστευτικής πολιτικής έγιναν εντονότερα όταν τα κράτη-μέλη δυσκολεύονταν να έρθουν σε συμφωνία για τη διαχείριση και τις συνθήκες ανακατανομής των προσφύγων στα ευρωπαϊκά κράτη, ενώ, συγχρόνως, το σύστημα ποσοστώσεων κατανομής που είχε προταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2015 δίχασε τα κράτη, με αρκετά να ζητούν εγγυήσεις και να επιθυμούν να δοθεί εθελοντικός χαρακτήρας στο εν λόγω εγχείρημα.
Τον Μάρτιο του 2016, η Ε.Ε. και η Τουρκία προέβησαν σε μια από κοινού «Δήλωση» για την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης, που σύμφωνα με τη Frontex μειώθηκε σημαντικά έως και το 2020, αλλά από το 2021 μέχρι σήμερα έχει σημειώσει μικρή άνοδο. Τα στατιστικά έδειξαν πως η Δήλωση αυτή, σε συνδυασμό με την εμβάθυνση των σχέσεων της Ε.Ε. με γειτονικά και τρίτα κράτη για τη μεταναστευτική πολιτική, όπως προβλεπόταν στο νέο στρατηγικό θεματολόγιο της Ένωσης για το 2019-2024, υπήρξε επιτυχής, αμβλύνοντας τις παράνομες μεταναστευτικές ροές προς τα ευρωπαϊκά κράτη.
Παράλληλα, αποτέλεσε επιτακτική ανάγκη να καθοριστεί ενδελεχώς το πλαίσιο επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου, όπως έγινε με τις τροποποιήσεις του κανονισμού του Δουβλίνου III, αλλά και με τη διεύρυνση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (E.A.S.O.), που το 2022 αντικαταστάθηκε από τον Οργανισμό της Ε.Ε. για το Άσυλο (E.U.A.A.). Αν και ο ρυθμός χορήγησης ασύλου ή επιστροφών –στην περίπτωση απόρριψης του αιτήματος ασύλου είναι πολύ αργός συναρτήσει του όγκου των αιτήσεων– δεν είναι αμελητέος, δεδομένου του αδιέξοδου που είχε επέλθει το 2015 όσον αφορά το σύστημα Ασύλου στην Ελλάδα και στην Ιταλία.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 άλλαξε τα δεδομένα, δίνοντας νέα ώθηση στην πορεία της διαχείρισης του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος, καθώς ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά η προσωρινή προστασία. Πρόκειται για έναν μηχανισμό έκτακτης ανάγκης, που εφαρμόζεται σε περιπτώσεις μαζικής εισροής εκτοπισθέντων, στοχεύοντας στην παροχή προστασίας άμεσου και γενικού χαρακτήρα σε άτομα που δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσής τους. Έτσι, αναγνωρίστηκαν και εναρμονίστηκαν τα δικαιώματα των Ουκρανών προσφύγων σε άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, ταυτόχρονα, δεν επιβαρύνθηκαν τα εθνικά συστήματα ασύλου. Είναι σαφές, βέβαια, πως η ουκρανική προσφυγική κρίση και η διαχείριση αυτής παρουσιάζει αποκλίσεις σε σχέση με τη συριακή του 2015. Παρόλα αυτά, το μεταναστευτικό ζήτημα φάνηκε να διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ευρωπαϊκή ατζέντα και σίγουρα δόθηκε νέα ώθηση για τη διαδικασία ελέγχου του και τον εμπλουτισμό ή τροποποίηση της υφιστάμενης πολιτικής.
Το Συμβούλιο της Ε.Ε. έχει, επίσης, την ευθύνη του συντονισμού της αντιμετώπισης κρίσεων στην Ένωση. Οι ολοκληρωμένες ρυθμίσεις για την πολιτική αντιμετώπισης κρίσεων (I.P.C.R.) στηρίζουν τη γρήγορη και συντονισμένη λήψη αποφάσεων από την Ε.Ε. σε πολιτικό επίπεδο και αυτή τη στιγμή μία από τις κρίσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο μηχανισμός αυτός είναι μεταξύ άλλων και το μεταναστευτικό.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, το μεταναστευτικό ζήτημα αποτελεί μια κρίση, η οποία προκαλεί αντικρουόμενες απόψεις και αισθήματα. Για παράδειγμα, η Σουηδία ήταν αυτή που δέχτηκε το 2015-2016 τους περισσότερους πρόσφυγες σε σχέση με τον πληθυσμό της, ενώ, παράλληλα, ήταν μία από τις χώρες που έδωσε άσυλο στο 80% των αιτούντων της. Ωστόσο, η αυξημένη εγκληματικότητα δημιούργησε αμφιλεγόμενα αισθήματα στη χώρα, αναδεικνύοντας μια Κυβέρνηση αποφασισμένη να αλλάξει ρότα στο μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα, ακολουθώντας πιο αυστηρές πολιτικές.
Το ερώτημα που προέκυψε μετά τις σουηδικές εκλογές και την ανάληψη της προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. είναι το εάν και κατά πόσο μπορεί η εθνική της στρατηγική να επηρεάσει την ευρωπαϊκή. Στις 9 Φεβρουαρίου του 2023, στη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συζητήθηκε το μεταναστευτικό ζήτημα και οι ηγέτες δεσμεύτηκαν πως «θα εξετάσουν το ενδεχόμενο άμεσης επιχειρησιακής δράσης για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης μεταναστευτικής πίεσης στα σύνορα της Ε.Ε. Συγκεκριμένα, θα συζητήσουν μέτρα για την ενίσχυση του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε., τη βελτίωση της συνεργασίας με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης, τη βελτίωση των ποσοστών επιστροφής, την καταπολέμηση της εμπορίας μεταναστών και την αύξηση της διαθεσιμότητας δεδομένων για τις μεταναστευτικές ροές».
Αυτό το οποίο αναμένεται είναι το Συμβούλιο της Ε.Ε. να συντονίσει τις σχετικές πολιτικές για τα όσα συζητήθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής και να θεσπίσει την κατάλληλη νομοθεσία από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Άλλωστε, η μεταναστευτική πολιτική αποτελεί και ζήτημα εξωτερικής πολιτικής, συνεπώς παίζει κρίσιμο ρόλο ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης. Εκτός από τα παραπάνω, χρειάζεται να ληφθεί υπόψη πως το 2020 εγκρίθηκε η πρόταση για το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το 2021 εγκρίθηκε το ανανεωμένο σχέδιο δράσης της Ε.Ε. κατά της παράνομης διακίνησης μεταναστών πενταετούς διαρκείας (2021 έως 2025).
Όπως, λοιπόν, προκύπτει από τα παραπάνω, η μεταναστευτική πολιτική τα τελευταία χρόνια, και ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, κυριαρχεί στις συζητήσεις της Ευρωπαϊκές Ένωσης. Έχει σημειωθεί, παρά τα κατά καιρούς αδιέξοδα, πρόοδος στη διαχείριση, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο, εφόσον στην πράξη έχουν λάβει χώρα πρακτικές που δε συνάδουν με το διεθνές δίκαιο. Σε κάθε περίπτωση, η σουηδική προεδρία δε θα έπρεπε να προκαλεί ανησυχία όσον αφορά τις ευρωπαϊκές διαδικασίες. Το μόνο που αξίζει να απασχολήσει κάποιον είναι η άνοδος της ακροδεξιάς σε ένα ακόμα κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το πλήγμα που υφίσταται η Δημοκρατία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Coming up in 2023: Renewables, Digital Transformation, migration, European parliament, διαθέσιμο εδώ
- Irregular arrivals to the EU (2008-2023), Consilium.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Δουβλίνο ΙΙΙ. Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, διαθέσιμο εδώ
- EU migration and asylum policy, Consilium.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Timeline – EU response to Russia’s invasion of Ukraine. Consilium.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
