Του Χρήστου Μουτή,
Ο Θωθ –ελληνική απόδοση του αιγυπτιακού Ḏḥwtj ή Djehuty– είναι ένας από τους σημαντικότερους και δημοφιλέστερους θεούς της Αιγυπτιακής Μυθολογίας. Το όνομά του αντιστοιχεί σε «αυτός που είναι σαν την ίβιδα» και, πράγματι, η επικρατέστερη απεικόνιση του θεού είναι με τη μορφή είτε του πτηνού ολόσωμα είτε με ανθρώπινο σώμα και κεφαλή ίβιδος. Οι αρμοδιότητές του ήταν πολυάριθμες, όντας ο θεός της Σελήνης, της γνώσης, της σοφίας, των επιστημών –ανάμεσά τους και η ιατρική–, της μαγείας, δρώντας ως αγγελιοφόρος και ψυχοπομπός και, ακόμα, θεωρείτο ως ο εφευρέτης της γραφής και των ιερογλυφικών.
Υπάρχουν ποικίλες αναφορές για την προέλευση του Θωθ. Στην Ερμούπολη –το σημαντικότερο κέντρο λατρείας του θεού–, ο Θωθ χαρακτηριζόταν ως αυτοδημιούργητος και ότι με μορφή ίβιδος γέννησε ένα κοσμικό αυγό, από το οποίο εκκολάφθηκε όλη η ύπαρξη. Εναλλακτικά, ο Θωθ προήλθε από τα χείλη του Ρα, στην αρχή της δημιουργίας. Σε μερικούς μύθους, θεωρείται υιός του Ώρου. Η σύζυγός του ήταν η Μάατ, θεά και προσωποποίηση της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της κοσμικής τάξης. Μαζί απέκτησαν μια κόρη, τη Σεσάτ, η οποία είχε τις ίδιες αρμοδιότητες με τον πατέρα της.
Ο Θωθ σπανίως πρωταγωνιστούσε ο ίδιος στους –έως σήμερα– γνωστούς μύθους, με τον ρόλο του να κυμαίνεται από παθητικός καταγραφέας, μέχρι πολύτιμος βοηθός. Ο Έλληνας ιστορικός Πλούταρχος, στο έργο του Ηθικά, εξιστορεί έναν χαρακτηριστικό μύθο: Ο Γκεμπ, θεός της γης και η Νουτ, θεά του ουρανού, έσμιξαν ως ζευγάρι, όμως ο Ρα, εξοργισμένος από αυτή την ένωση, καταράστηκε τη Νουτ να αδυνατεί να γεννήσει σε οποιαδήποτε από τις 360 ημέρες του χρόνου. Η Νουτ, σφαδάζοντας από τις ωδίνες του ανεκπλήρωτου τοκετού, ικετέψε τον Θώθ για βοήθεια. Ο τελευταίος κατέστρωσε ένα ιδιοφυές σχέδιο, προκαλώντας τον Χονσού, συνέταιρο θεό της Σελήνης, σε διαμάχη για την ιδιοκτησία του σεληνόφωτος. Ο Θώθ απέσπασε 1/72ο του ετήσιου σεληνόφωτος, δημιουργώντας με αυτό 5 επιπλέον μέρες, όπως αντιστοιχούσε (360/72 = 5). Οι ημέρες αυτές εξαιρούνταν από την κατάρα του Ρα και η Νουτ, επιτέλους, έφερε στη ζωή τον Όσιρι, την Ίσιδα, τον Μεγάλο Ώρο, τον Σεθ και τη Νέφθιδα. Λόγω των πράξεων του Θωθ, κάθε έτος, από εκείνη τη στιγμή, διαθέτει 365 ημέρες.
Η ιατρική γνώση του Θωθ αποτελεί στοιχείο που συναντάται με σχετική συχνότητα στους μύθους. Επανασυνέδεσε τη διαμελισμένη σορό του Όσιρι και βοήθησε στην ταρίχευσή της. Όταν ο Μικρός Ώρος, υιός της Ίσιδος, έπεσε θύμα από κεντρί σκορπιού, ο Θωθ τον θεράπευσε από το δηλητήριο. Αργότερα, όταν ο Μικρός Ώρος έχασε ή τραυμάτισε το μάτι του σε μάχη με το θείο του, Σεθ, ο Θωθ ήταν σε θέση να το αποκαταστήσει πλήρως. Το όνομα του θεού, μάλιστα, επικαλείται στον πάπυρο του Ebers, ένα από τα αρχαιότερα και ανεκτίμητα ιατρικά χειρόγραφα του κόσμου.
Στα υποχθόνια ζητήματα, ο Θωθ ήταν υπεύθυνος για την καταγραφή του προορισμού της εκάστοτε ψυχής. Η καρδιά του κάθε ατόμου ζυγιζόταν έναντι του φτερού της Μάατ. Εάν η καρδιά ήταν ελαφρύτερη του φτερού, τότε η ψυχή ήταν ελεύθερη να μεταβεί στη μεταθανάτια ζωή. Σε αντίθετη περίπτωση, η δαίμονας Άμμιτ καταβρόχθιζε την καρδιά, καταδικάζοντας την ψυχή σε αεικινησία.
Ως εφευρέτης της γραφής, ο Θωθ έχει συσχετιστεί με την κινητήριο δύναμη και έμπνευση, πίσω από τη συγγραφή κάθε γραπτού κειμένου που έχει υπάρξει. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θώθ, μαζί με την κόρη του, Σεσάτ, είχαν απόλυτη γνώση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της μοίρας των θνητών. Ο Θωθ είχε καταγράψει όλη αυτήν τη γνώση σε 42 βιβλία, το περιεχόμενο των οποίων ήταν προσβάσιμο μόνο στους πιο αφοσιωμένους πιστούς του θεού, ώστε να μη γίνει κατάχρησή της.
Παράλληλα, η λατρεία του Θωθ περιελάμβανε ακόμα θυσίες ζώων. Αμέτρητες μουμιοποιημένες ίβιδες και μπαμπουίνοι –επίσης ένα από τα ιερά ζώα και απεικονίσεις του θεού– έχουν ανευρεθεί σε νεκροπόλεις κοντά στην Ερμούπολη και τη Μέμφιδα.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συσχετίσει τον Θωθ με τον Ερμή, καθώς και οι δύο θεοί δρούσαν ως αγγελιοφόροι–πληροφοριοδότες, τόσο για τους θεούς όσο και για τους θνητούς. Το προϊόν αυτού του αλληλοσυσχετισμού –ταύτισης θεοτήτων διαφορετικών λαών και πληθυσμών– ήταν ο Ερμής, ο Τρισμέγιστος. Αυτή η θρυλική φιγούρα, με θεμέλια στην ελληνιστική περίοδο, θεωρείται ιδρυτής του Ερμητισμού, ενός φιλοσοφικού κινήματος που επιδιώκει την επίτευξη μιας αρχέγονης και θεϊκής σοφίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Thoth, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Thoth, mythopedia.com, διαθέσιμο εδώ
- Deities in Ancient Egypt – Thoth, egyptianmuseum.org, διαθέσιμο εδώ
- Pinch, Geraldine (2002), Handbook of Egyptian Mythology, Santa Barbara: Εκδόσεις ABC-Clio, 2002
