Της Γεωργιάνας Τσίχλη,
Σήμερα, όπως είναι ευρέως γνωστό, διανύουμε την εποχή της πληροφορίας, μια περίοδο όπου ο εκμηδενισμός των αποστάσεων είναι τουλάχιστον δεδομένος. Η ταχύτητα μετάδοσης πληροφοριών από τη μία άκρη της Ελλάδας έως την άλλη –και όχι μόνο– έρχεται να αναμετρηθεί με τη δυνατότητα ή μη των πολιτών να επεξεργαστούν έναν αφιλτράριστο όγκο δεδομένων και πληροφοριών. Πολλές φορές, διαπιστώνουμε ότι μερίδα δημοσιογράφων των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, και ιδιαίτερα ατόμων που ασχολούνται με τα social media, περιμένουν συχνά στη «γωνία» για τη δημιουργία ενός «πιασάρικου – πικάντικου» άρθρου. Τι συμβαίνει, όμως, όταν τα νέα που μεταδίδονται από ειδήμονες και μη αγγίζουν λεπτά ζητήματα, όπως είναι τα συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα της ζωής, της υγείας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ανηλικότητας και των προσωπικών δεδομένων;
Τελικά, η άμεση μετάδοση πληροφοριών και η συνεχής ενημέρωση αποτελεί κατάκτηση του σύγχρονου κόσμου, ή αν τελεσθεί με ασυδοσία τείνει να προσβάλλει την ανθρώπινη φύση, καταπατώντας πολλές φορές κανόνες δεοντολογίας και δυσχεραίνοντας το έργο της δικαιοσύνης; Μήπως, τελικά, με την πεποίθηση ότι μέσω πολλών ειδήσεων η αλήθεια ξεσκεπάζεται και οδηγούμαστε στο φως, τρέχουμε προς το «σκοτάδι»;
Μερίδα του πληθυσμού, αφομοιώνοντας καθημερινά εκατοντάδες απόψεις και σχολιασμούς εκκρεμών υποθέσεων στα ποινικά δικαστήρια, συχνά φανατίζεται, ενώ άλλοι ασπάζονται απόψεις που δεν έχουν επιστημονικό έρεισμα. Η κρατούσα κατάσταση, ιδιαίτερα σήμερα που σημαντικό κομμάτι της ελληνικής ειδησεογραφίας αποτελεί η καθημερινή ενημέρωση σχετικά με σημαντικά εκκρεμή εγκλήματα, επιφυλάσσει τον εξής κίνδυνο: την καταδίκη από τον λαό ανθρώπων για τους οποίους ακόμα δεν απεφάνθη το δικαστήριο.
Ανά τους καιρούς, διαπιστώνουμε φυσικά πόσο σημαντική είναι η ενημέρωση των πολιτών για κρίσιμα θέματα της επικαιρότητας σε ένα δημοκρατικό κράτος, όπου καθένας πρέπει να έχει δικαίωμα λόγου και διαλόγου. Όταν παράνομες πράξεις –και ιδίως ανθρώπων γνωστών στον λαό– έρχονται στην επιφάνεια, εξασφαλίζεται η διαφάνεια.
Άμεση απόρροια αυτού είναι η σιγουριά εκ μέρους του πολίτη ότι θα εξεταστεί από τη δικαιοσύνη η συγκεκριμένη πράξη, και κάθε δημόσιο πρόσωπο θα αντιμετωπιστεί ισότιμα με έναν απλό πολίτη. Συνεπώς, όταν κάτι γίνεται αντιληπτό και γνωστό σε πλήθος κόσμου, το Δικαστήριο, καθώς και όλοι όσοι υπηρετούν τη δικαιοσύνη, «δεσμεύονται» να ερευνήσουν τη συγκεκριμένη πράξη, δίνοντας μάλλον ακόμη περισσότερη σημασία στο γεγονός ότι ο εκάστοτε δράστης έχει κάποιο «βήμα», και η παρανομία του θα πρέπει να τιμωρηθεί και «παραδειγματικά».
Αναμφίβολα, πρόκειται για μια σημαντικής εκτάσεως γεφύρωση του προβλήματος της διαφθοράς και της συγκάλυψης εγκλημάτων συγκεκριμένων προσώπων με ορισμένη πολιτική, κοινωνική, δικαστική και οικονομική δύναμη.
Είναι προφανές ότι η ενημέρωση από τα μέσα ενημέρωσης σχετικά με ειδεχθή εγκλήματα συχνά συντελεί στην αποκάλυψη και άλλων εγκλημάτων, δίνοντας το θάρρος σε άλλα θύματα βλαπτόμενα από ίδιους ή άλλους δράστες να μιλήσουν. Όλοι λίγο-πολύ ψάξαμε, αναρωτηθήκαμε και τελικά εκφέραμε απόψεις σε συζητήσεις σχετικά με το κίνημα #metoo που ήρθε από τη Νέα Υόρκη για να σπάσει ριζικά τη σιωπή θυμάτων σεξουαλικών εγκλημάτων. Πρόκειται για εγκλήματα που έμεναν στο σκοτάδι για χρόνια, λόγω φόβου από την πλευρά θυμάτων, και δύναμης από την πλευρά των δραστών.
Από την άλλη, μην παραβλέποντας τον σπουδαίο ρόλο της ενημέρωσης –και εν γένει της δημοσιογραφίας–, δεν είναι λίγες οι φορές που δημοσιογράφοι, αντί να εμμένουν στη μετάδοση πληροφοριών με ουδετερότητα και κρατώντας απόσταση, επηρεάζουν τον εκάστοτε ακροατή ή αναγνώστη, προβαίνοντας μάλιστα σε νομικές κρίσεις! Η έλλειψη του νομικού υποβάθρου στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεί ουσιαστικό πρόβλημα.
Παρά το γεγονός ότι η διεπιστημονική προσέγγιση ενός νομικού ζητήματος είναι πολλές φορές ενδεδειγμένη –με την αναζήτηση του ψυχολογικού προφίλ του δράστη, την εξέταση της κοινωνικής του συμπεριφοράς κ.λπ.–, κρίσιμο είναι αυτή να συντελείται κάθε φορά από τους επαΐοντες και αυστηρά σε πλαίσιο προστασίας της ανθρώπινης φύσης. Ο τυχόν μη ελεγχόμενος «βομβαρδισμός» νομικών εννοιών, άγνωστων για την πλειοψηφία των ακροατών, με λανθασμένη ερμηνεία από ρεπόρτερ, καθώς και η υπερβολική απλούστευσή τους, σταδιακά ξεσηκώνει το πλήθος και μπορεί να οδηγήσει στην «καταπάτηση» βασικών αρχών του δικαίου μας.
Ρίχνοντας μια ματιά στο Ελληνικό Ποινικό Δίκαιο, όπως προκύπτει από το άρθρο 71 ΚΠΔ, αλλά και στις ισχύουσες σε ευρωπαϊκό επίπεδο διατάξεις με παρονομαστή την ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων του ανθρώπου (άρθρο 6 παρ.2 ΕΣΔΑ), θα παρατηρήσει κανείς ότι ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα ενός κατηγορουμένου είναι η κατοχύρωση του τεκμηρίου αθωότητάς του μέχρι αποδείξεως της ενοχής του.
Όπως ορίστηκε πλέον στην παρ. 2α του άρθρου 5 του ν. 4596/2019, το τεκμήριο αθωότητας ισχύει μέχρι αμετακλήτου δικαστικής αποφάσεως ή αμετακλήτου βουλεύματος. Βασιζόμενοι, λοιπόν, σε αυτή την αρχή, και λαμβάνοντας υπόψιν πως η αμφιβολία του δικαστή λειτουργεί υπέρ του κατηγορουμένου (in dubio pro reo), καταλαβαίνουμε πως καθημερινά παραβιάζεται το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα υπόπτων, που φορτώνονται το βάρος διάπραξης εγκλημάτων για τα οποία ακόμα δεν έχουν καταδικαστεί αμετάκλητα. Αμετάκλητη είναι η απόφαση κατά της οποίας δε χωρεί κανένα τακτικό ή έκτακτο ένδικο μέσο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραβίασης του τεκμηρίου αθωότητας έχουμε όταν οι δημόσιες Αρχές παροτρύνουν το κοινό να πιστέψει στην ενοχή προσώπου, ή όταν προβαίνουν σε εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών με την οποία προδικάζουν τη δικαστική κρίση της υποθέσεως.
Αντ’ αυτού, στο χρονικό σημείο πριν την αμετάκλητη καταδίκη, θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται μονάχα ως ένοχοι, χωρίς να υπόκεινται οι ίδιοι και οι οικογένειές τους σε ταπείνωση και προσβολές της αξιοπρέπειάς τους.
Μην ξεχνάμε πως δεν είναι λίγες οι φορές που για να συμπληρωθεί ολοκληρωμένος φάκελος για μία υπόθεση και να εξιχνιαστούν τα πραγματικά περιστατικά, απαιτείται η παρέλευση μεγάλου χρονικού διαστήματος, ενώ σε ορισμένες υποθέσεις κρίσιμης σημασίας είναι η τήρηση «μυστικότητας». Υποθέσεις, λοιπόν, τόσο σημαντικές, όπως –μεταξύ άλλων– οι ανθρωποκτονίες κατά συρροή, η απάτη εις βάρος δημοσίου, εγκλήματα παρόντα στο ελληνικό γίγνεσθαι την εποχή που διανύουμε, θα πρέπει να εξετάζονται με τον συστηματικό τρόπο που ακολουθεί το σύστημα δικαιοσύνης μας, ώστε να αναδεικνύεται η αλήθεια. Μόνον τότε ο πραγματικός δράστης πρέπει να υπόκειται τη δικαστική τιμωρία του, και, ενδεχομένως, και τα αποτελέσματα της κοινωνικής απαξίας που αναλογούν.
Άλλωστε, είναι ο εκάστοτε πολίτης σε θέση να εξάγει συμπεράσματα για μια εκκρεμή ποινική υπόθεση, μη διαθέτοντας τις δέουσες γνωστικές ικανότητες; Αν η απάντηση είναι αρνητική, ποια θα ήταν η λύση;
Στον αντίποδα, η παντελής απόκρυψη πληροφορίων από το κοινό για σημαντικά εγκλήματα που απασχολούν το πανελλήνιο θα επέφερε πολλές αρνητικές συνέπειες, όπως για παράδειγμα την άνθιση της διαφθοράς και τη συγκάλυψη ενοχοποιητικών στοιχείων, εγκλημάτων και δραστών, και θα έμεναν στο σκοτάδι κι άλλα παρεμφερή εγκλήματα.
Μήπως το «λαϊκό δικαστήριο» που λαμβάνει χώρα ορισμένες φορές στο ίντερνετ, σε εκπομπές, καθώς και στα καφενεία της γειτονιάς, και η συνακόλουθη οργή, οδηγεί τη δικαιοσύνη σε μια γρηγορότερη επίλυση μιας υπόθεσης, ώστε να καθησυχάσει το πλήθος; Κι αν συμβαίνει αυτό, μήπως η ταχύτητα σημαίνει και βιαστική, μη εμπεριστατωμένη έρευνα και εξαγωγή συμπερασμάτων;
Συμπερασματικά, μολονότι ο εκμηδενισμός της απόστασης και η κυκλοφορία των πληροφοριών αποτελεί τεράστιο βήμα για εξέλιξη της σημερινής κοινωνίας, η χρήση αυτής από τους δημοσιογράφους θα πρέπει αφενός να είναι ιδιαίτερα προσεκτική, αφετέρου να γίνεται πάντα υπό το πρίσμα των κανόνων που ορίζει ο Κώδικας Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας, ιδίως στα άρθρα 1 και 2. Σε μια εποχή, ωστόσο, που η επαφή με την πληροφορία είναι ιδιαίτερα εύκολη και εκτεταμένη, κρίσιμης σημασίας φαίνεται να είναι το φιλτράρισμα πληροφοριών και ο συνδυασμός απόψεων επιστημόνων που ειδικεύονται στους αντίστοιχους τομείς, αποφεύγοντας ακραίες αντιλήψεις και φανατισμό οποιασδήποτε πλευράς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το τεκμήριο της αθωότητας: Ο νόμος 4596/2019, syntagmawatch.gr, διαθέσιμο εδώ
- kodiko.gr – Μηχανή αναζήτησης ελληνικής νομοθεσίας, kodiko.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ένωσις Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, esiea.gr, διαθέσιμο εδώ
