Της Παρασκευής Θεοδωρίδου,
Η Ελλάδα, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, βρισκόταν υπό τριπλή κατοχή (Γερμανική, Ιταλική και Βουλγαρική), για τρία συναπτά έτη, από το 1941–1944. Οι κατοχικές κυβερνήσεις εναλλάσσονταν διαρκώς και ήταν προσωρινού χαρακτήρα, ενώ βρίσκονταν υπό στρατιωτική κατοχή. Κατά το έτος 1943, Πρωθυπουργός της χώρας είχε οριστεί ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος, διάδοχος του Γεώργιου Τσολάκογλου. Ωστόσο, στην εξουσία παρέμεινε έως και τον Απρίλιο του ίδιου, εξαιτίας της καθαίρεσής του, με αντικαταστάτη τον Ιωάννη Ράλλη. Στο παρόν άρθρο, θα γίνει αναφορά στην παράδοση της ιταλικής μεραρχίας «Πινερόλο» στους ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, η οποία συμφώνησε στην παράδοση των όπλων στις προαναφερθείσες αντιστασιακές οργανώσεις.
Υπάρχει μια αντίληψη, η οποία υιοθετήθηκε από πολλούς, πως η ιταλική κατοχή είχε ηπιότερο χαρακτήρα από τις άλλες δύο, αφού έχει εσφαλμένα διαδοθεί πως το κέντρο βάρους των όσων ειδεχθών εγκλημάτων διαπράχθηκαν στην ελληνική επικράτεια έγκειται στη γερμανική κατοχή. Ωστόσο, τα δεδομένα μας δείχνουν πως η παρουσία της Ιταλίας στη χώρα κάθε άλλο παρά ήπια ήταν. Οι βλέψεις και τα συμφέροντά της επί των ελληνικών εδαφών ήταν ψηλά στη θέση των προτεραιοτήτων, ενώ δεν έλειψαν και τα εγκλήματα πολέμου εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Η επιβολή της κυριαρχίας της άρχισε από την αποκοπή των Επτανήσων από την Ελλάδα και την εγκαθίδρυση της ιταλικής διοίκησης.
Αργότερα, μετά τη γερμανική κατοχή της μισής Κρήτης, την άνοιξη του 1941, ο νομός Λασιθίου πέρασε στα χέρια των Ιταλών, όπου εκεί παρατηρήθηκε –ίσως— η λιγότερο βίαιη συμπεριφορά των κατακτητών. Σε άλλες περιοχές, όμως, που ανήκαν στο σχέδιο προσάρτησης στο ιταλικό κράτος, οι ιταλικές δυνάμεις επέδειξαν με αδίστακτο τρόπο την ισχύ τους. Πιο συγκεκριμένα, στο εγχείρημά τους να επαναπροσδιορίσουν τα βαλκανικά σύνορα, προκαλώντας εδαφική διάσπαση στην Ελλάδα, κατέφυγαν στον ξεσηκωμό των Τσάμηδων στην Ήπειρο, σε συνδυασμό με την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Πίνδου, το οποίο γρήγορα συνάντησε το τέλος του. Από αυτό το σημείο και έπειτα και με την κλιμακωμένη εμφάνιση της ελληνικής εθνικής αντίστασης, οι Ιταλοί προχώρησαν σε αντίποινα εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού (βλ. σφαγή στο Δομένικο, πυρπόληση χωριών της Ευρυτανίας κ.ά.).
Με τη σταδιακή ανάπτυξη της εθνικής αντίστασης και την ίδρυση του Εθνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, το 1942, με αρχηγό τον Άρη Βελουχιώτη, η Ελλάδα άρχιζε να ανακτά τις δυνάμεις της, για να αποβάλλει τις κατοχικές δυνάμεις. Μέχρι το 1943, ο ΕΛΑΣ κατόρθωσε να έχει υπό τον έλεγχό του το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, με τη συνδρομή του στρατού του ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος), υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Ταυτόχρονα, το καλοκαίρι, με την εισβολή των Συμμάχων στη Σικελία (Επιχείρηση Husky), ξεκίνησε και το τέλος της Ιταλίας, το οποίο, βέβαια, θα επηρέαζε και την παρουσία των αντίστοιχων δυνάμεων στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα, η Ιταλία είχε εγκαταστήσει την 11η Στρατιά με επικεφαλής τον στρατηγό Κάρολο Βεκιαρέλλι και αποτελείτο από δώδεκα μεραρχίες, από τις οποίες η 24η Μεραρχία Πεζικού «Πινερόλο» παραδόθηκε στους Συμμάχους, όπως θα εξεταστεί και παρακάτω. Από το καλοκαίρι και έπειτα, με αργούς ρυθμούς, θα ξεκινούσε η αποκλιμάκωση της κατοχής, με πρώτο βήμα την ανατροπή της ιταλικής ισχύος. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1943, η Ιταλία υπέγραψε επίσημη ανακωχή με τους Συμμάχους, η οποία ανακοινώθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου. Παράλληλα, μετά από την ανακωχή αυτή, η Γερμανία έσπευσε να ενισχύσει τις δυνάμεις της, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει την παρουσία της στα ελληνικά εδάφη, αλλά και να αφοπλίσει οριστικά τις ιταλικές δυνάμεις, έπειτα από την αλλαγή πλεύσης της πρώην συμμάχου της. Η διοίκηση της 11ης Στρατιάς πέρασε πλέον στα χέρια των Γερμανών, μετά από εντολή του Βεκιαρέλλι, εκτός από την 24η Μεραρχία, η οποία είχε τη βάση της στη Λάρισα.
Καθώς πολλά τμήματά της βρίσκονταν υπό γερμανική διοίκηση, όσα έμειναν αποφάσισαν να δεχθούν να συνεργαστούν με την ελληνική αντίσταση. Ο στρατηγός Ινφάντε, μαζί με εκπροσώπους της Βρετανικής Αποστολής και με εκπροσώπους των ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, προχώρησαν στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της 11ης Σεπτεμβρίου. Το συγκεκριμένο πρωτόκολλο όριζε, μεταξύ άλλων, τη διατήρηση ορισμένου βαθμού οπλισμού, ούτως ώστε η ελληνική αντίσταση, μαζί με τους Ιταλούς στρατιώτες, να πολεμήσουν εναντίον των Γερμανών. Λίγες μέρες αργότερα, ανώτερα κλιμάκια του ΕΛΑΣ γνωστοποίησαν το σχέδιο αφοπλισμού της ιταλικής μεραρχίας για λόγους επιχειρησιακούς, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των Γερμανών, σχέδιο το οποίο η Βρετανία απέρριψε. Ωστόσο, ο ΕΛΑΣ ήταν αποφασισμένος να εκπληρώσει το σχέδιο αυτό. Προχώρησε σε άμεση διεξαγωγή έρευνας της ιταλικής στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά και της μεραρχίας γενικότερα, διαπιστώνοντας πως αρκετοί στρατιώτες ήταν έτοιμοι να συμμαχήσουν με την άλλοτε συμμαχική Γερμανία, ενώ ο Ινφάντε φαινόταν πως ήτο υπό βρετανική επιρροή.
Εν τέλει, στις αρχές του Οκτωβρίου, τμήματα του πεζικού του ΕΛΑΣ αιφνιδίασαν τη Μεραρχία, αντιμετωπίζοντας ελάχιστη αντίσταση, και κατόρθωσαν να την αφοπλίσουν. Το γεγονός αυτό γρήγορα έγινε γνωστό στους Βρετανούς, οι οποίοι –αναμενόμενα– ήταν εξοργισμένοι. Πλέον, η αφοπλισμένη Μεραρχία κατευθύνθηκε στην περιοχή της Νεράιδας στην Καρδίτσα. Στα μέσα Οκτωβρίου, οι Γερμανοί, στα πλαίσια εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, πλησίασαν την περιοχή της Νεράιδας από τη Λάρισα και το Αγρίνιο, κάτι που ο ΕΛΑΣ δεν πρόλαβε να αποτρέψει. Οι περισσότεροι Ιταλοί διέφυγαν στα γύρω βουνά για να σωθούν από τις επιθέσεις των Γερμανών. Όσοι κατάφεραν να επιστρέψουν στη Νεράιδα, ήρθαν αντιμέτωποι με αντίξοες συνθήκες διαβίωσης, έχοντας ως απόρροια πολλοί από αυτούς να πεθάνουν από την ασιτία ή τις ασθένειες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ζαχαρόπουλος Άγγελος, (2022), Οι Ιταλοί της Μεραρχίας Πινερόλο, η παράδοση, η εκδίκηση των Γερμανών και η σωτηρία στα Άγραφα, Διαθέσιμο εδώ
- Λινοξυλάκης Γιώργιος, (2015), Η Ιταλική κατοχή στην Ελλάδα 1941–1943, Διαθέσιμο εδώ
- Μπράτσος Νάσος, (2021), Η ιστορία της Μεραρχίας Πινερόλο στην Ελλάδα μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, Διαθέσιμο εδώ
