Του Γιώργου Γαλανάκη,
Η κατάσταση πριν το 1843
Το 1832, υπογράφεται η συνθήκη του Λονδίνου, η οποία καθιστούσε την Ελλάδα ανεξάρτητο βασίλειο και το επόμενο έτος η άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα συνοδεύεται από ένα δάνειο ύψους 60 εκατομμυρίων φράγκων. Η συνθήκη του 1832 προέβλεπε ρητά ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν στα εσωτερικά της χώρας και να ασκούν οικονομικό έλεγχο. Το δάνειο χωριζόταν σε τρεις ισόποσες δόσεις και λόγω των αυξημένων εξόδων μέχρι το 1835, οι δύο πρώτες δόσεις είχαν πλήρως εξαντληθεί, η τρίτη δόση δεν είχε εκταμιευθεί ακόμη και τα κρατικά αποθεματικά ήταν ελάχιστα. Για να εξομαλυνθεί η κατάσταση, ο βασιλιάς της Βαυαρίας και πατέρας του Όθωνα έδωσε ένα δάνειο αξίας 1 εκατομμυρίου φράγκων και το 1836 άλλο ένα ισόποσο δάνειο. Αυτά τα δάνεια αντί να βελτιώσουν την κατάσταση, επέτειναν το αδιέξοδο, επιφέροντας αύξηση του χρέους και καθυστέρηση πληρωμών των προηγούμενων δανείων και οδηγώντας τη χώρα ένα βήμα πριν τη χρεοκοπία.
Τα επόμενα χρόνια συνέχισαν να είναι δύσκολα και σημαδεύτηκαν από την επιθυμία της Αγγλίας να επεμβαίνει στα ελληνικά πράγματα, φτάνοντας ακόμη και στο σημείο να απειλήσουν το 1838 τη χώρα με ναυτική επιδρομή, αν δεν τηρήσει τις υποχρεώσεις της. Βλέποντας ο Όθωνας την τεταμένη κατάσταση με την Αγγλία, ορίζει το 1841 τον αρχηγό του Αγγλικού κόμματος Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Γραμματέα των Εξωτερικών με σκοπό να εξομαλυνθούν οι σχέσεις με τη Γηραιά Αλβιώνα. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους, η Ελλάδα καταβάλλει για πρώτη φορά εμπρόθεσμα τη δόση που απέρρεε από το δάνειο του 1832, πράγμα που έπραξε επιτυχώς και το επόμενο έτος. Το 1842 κλείνει για την Ελλάδα ελλειμματικά και ο Όθωνας προσπαθεί να βρει λύση στο δημοσιονομικό αδιέξοδο μέσω σπασμωδικών κινήσεων, με απώτερο σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιας των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκείνη όμως την περίοδο, καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ενδιαφερόταν για τα ελληνικά ζητήματα.
Η χρεοκοπία του 1843
Στις 10 Ιανουαρίου 1843, ανακοινώθηκε στις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) ότι το ελληνικό κράτος αδυνατεί να αποπληρώσει την εξαμηνιαία δόση του δανείου του 1832, που έληγε την 1η Μαρτίου, και η Ελλάδα ζητούσε νέο δάνειο για να καλύψει το προηγούμενο, κάτι που οι τρεις χώρες δεχτηκαν. Έτσι, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις του δανείου αυτού έδωσαν το απαιτούμενο ποσό. Ο Όθωνας, με σκοπό να αποφύγει τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (Δ.Ο.Ε.), προχώρησε σε μια σειρά μέτρων περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής, με σκοπό την ισοσκέλιση του κρατικού προϋπολογισμού, μέσω της περικοπής δαπανών και της αναδιοργάνωσης του δημοσίου, χωρίς αύξηση της φορολογίας. Αρχικά, τον Μάρτιο δημιουργήθηκε μια επιτροπή με σκοπό τον έλεγχο των οικονομικών του δημοσίου και στη συνέχεια ξεκίνησαν τα μέτρα λιτότητας. Περικόπηκε η βασιλική χορηγία στον προϋπολογισμό δαπανών και έπειτα οι μισθοί και οι συντάξεις. Ύστερα, η κρατική πολιτική επικεντρώθηκε στις αμυντικές δαπάνες, μέσω αναδιοργάνωσης του στρατεύματος, και στα πανεπιστήμια μέσω απόλυσης καθηγητών. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, βλέποντας πως τα μέτρα του Όθωνα δεν απέδιδαν καρπούς, συναντήθηκαν τον Μάϊο στο Λονδίνο, καταλήγοντας στο πρωτόκολλο του Ιουλίου, και στη συνέχεια στην οικονομική σύμβαση του Σεπτεμβρίου, η οποία προέβλεπε πως το ελληνικό κράτος είχε υποχρέωση να πληρώνει κάθε χρόνο 3,6 εκατομμύρια φράγκα και να κατευθύνει συγκεκριμένα δημόσια έσοδα προς επίτευξη αυτού του σκοπού.
Με στόχο να επιτευχθεί ο παραπάνω σκοπός, η κυβέρνηση σε συνεννόηση με τις Μεγάλες Δυνάμεις έλαβε τα εξής μέτρα:
- Απόλυση του ενός τρίτου των δημοσίων υπαλλήλων και μείωση του μισθού κατά 20% για όσους παρέμειναν.
- Διακοπή της χορήγησης συντάξεων, που τότε δεν δίνονταν στο σύνολο του πληθυσμού, αλλά σε ειδικές κατηγορίες.
- Μείωση της τάξης του 60% στις στρατιωτικές δαπάνες, δραστική μείωση του αριθμού των ένστολων και, αντί για μισθό, οι στρατιωτικοί αμείβονταν με τεμάχια γης.
- Επιβολή προκαταβολής στην είσπραξη του φόρου εισοδήματος και της «δεκάτης», που ήταν ο φόρος για την αγροτική παραγωγή.
- Αύξηση δασμών και φόρων χαρτοσήμου.
- Απόλυση όλων των μηχανικών του δημοσίου και διακοπή όλων των δημόσιων έργων.
- Κατάργηση όλων των υγειονομικών υπηρεσιών του κράτους.
- Απόλυση όλων των εργαζόμενων του εθνικού τυπογραφείου, όλων των δασονόμων, των δασικών υπαλλήλων και των μισών καθηγητών πανεπιστημίου.
- Κατάργηση όλων των διπλωματικών αποστολών στο εξωτερικό.
- Νομιμοποίηση όλων των αυθαίρετων κτισμάτων και των καταπατημένων -εθνικών γαιών-, με την πληρωμή προστίμων νομιμοποίησης.
Η έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε οδήγησε στο Κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου, που καθιέρωνε τη συνταγματική μοναρχία και την εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού, αναστέλλοντας όμως την εφαρμογή των συμφωνηθέντων με τις Μεγάλες Δυνάμεις, με επακόλουθο την κήρυξη της χρεοκοπίας του ελληνικού κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Οι τέσσερις πτωχεύσεις της Ελλάδας και οι καταστροφικές τους συνέπειες, spotlightpost.com. Διαθέσιμο εδώ
- Οικονομικές κρίσεις και χρεοκοπία (19ος – 20ος αιώνας), argolikivivliothiki.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Οι πτωχεύσεις στη νεότερη Ελλάδα, kathimerini.gr. Διαθέσιμο εδώ
