Του Κώστα Νωτούδα,
Με τις εθνικές εκλογές να έρχονται σε λίγους μήνες και την απλή αναλογική να δοκιμάζει τις αντοχές του ελληνικού πολιτικού συστήματος και των πολιτών, η κοινωνία οφείλει να δείξει τη σοβαρότητά της και την πολιτική κουλτούρα που διαθέτει. Ανέκαθεν, οι εκλογές στην Ελλάδα πόλωναν την κοινωνία και σε ορισμένες περιπτώσεις της προξενούσαν αγιάτρευτες πληγές. Ένας άλλος θεσμός που δίχασε αρκετές φορές την ελληνική κοινωνία είναι αυτός του Δημοψηφίσματος. Αναμφίβολα, η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου στην πολιτική της ιστορία ο αριθμός των Δημοψηφισμάτων της είναι αντιστρόφως ανάλογος με αυτών των εκλογικών αναμετρήσεων που διεξήχθησαν.
Αρχής γενομένης από το μοιραίο, όπως αποδείχτηκε, Δημοψήφισμα του Νοεμβρίου του 1920 μέσω του οποίου επανήλθε ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄. Σύμφωνα με τους βενιζελικούς κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο την εξωτερική πολιτική της χώρας και το μικρασιατικό εγχείρημα. Οι φιλοβασιλικοί θεώρησαν ανυπόστατους αυτούς τους ισχυρισμούς, αλλά, τελικά, οι βενιζελικοί δικαιώθηκαν. Εν τέλει, οι σύμμαχοι βρήκαν την πρόφαση που αναζητούσαν, με την Ελλάδα να απομονώνεται διεθνώς και τον ελληνισμό να βιώνει τις τραγικές συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Τα γεγονότα αυτά έθεσαν εν αμφιβόλω τον ρόλο του Βασιλιά στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και, έτσι, τον Απρίλιο του 1924 διεξήχθη Δημοψήφισμα, το οποίο κατήργησε τη Μοναρχία. Ωστόσο, η αλλαγή πολιτεύματος ήταν βραχύβια, καθώς τον Νοέμβριο του 1935 επέστρεψε ο Γεώργιος Β΄ μέσω ενός αμφιβόλου διαφάνειας Δημοψηφίσματος.
Το 1946 διεξήχθη εκ νέου Δημοψήφισμα για το πολιτειακό ζήτημα, πάλι με νόθα χαρακτηριστικά, το οποίο επέτρεψε την επιστροφή του Γεωργίου Β΄. Όλα αυτά τα Δημοψηφίσματα (1920, 1924, 1935, 1946) χαρακτηρίστηκαν από μεγάλα ποσοστά αποχής, καθώς οι πολίτες, θεωρώντας την απόφαση ειλημμένη, δεν πήγαιναν να ψηφίσουν. Δημοψήφισμα προκήρυξε και η Στρατιωτική Δικτατορία στις 29 Σεπτεμβρίου του 1968 για την επικύρωση νέου Συντάγματος, όπου το «Ναι» συγκέντρωσε το 92,10% των έγκυρων ψηφοδελτίων και το «Όχι» 7,89%. Στις 29 Ιουλίου 1973 η Δικτατορία διεξήγαγε δεύτερο Δημοψήφισμα, με το οποίο επεδίωκε την κατάργηση της Μοναρχίας και την εγκαθίδρυση Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Το «ΝΑΙ» συγκεντρώνει 78,4% και το «ΟΧΙ» το 21,6%. Πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέλαβε ο Δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Το δημοψήφισμα αυτό, όπως και το αντίστοιχο του 1968, χαρακτηρίστηκε ως «νόθο».
Το 1974 με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την κατάρρευση της Δικτατορίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προκηρύσσει Δημοψήφισμα και πάλι για το πολιτειακό ζήτημα, το οποίο αποτέλεσε το αρτιότερο Δημοψήφισμα που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, καθώς το ερώτημα ήταν ευκρινές, ο χρόνος της προεκλογικής εκστρατείας θεμιτός, η έκφραση της γνώμης ελεύθερη, η συμμετοχή των πολιτών μεγάλη και δεν είχε προδικαστεί το αποτέλεσμα. Γι’ αυτό, άλλωστε, το Δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου του 1974 έκλεισε οριστικά το Πολιτειακό.
To 2015 τα πράγματα στην Ελλάδα είναι πολύ άσχημα, καθώς η χώρα βρίσκεται υπό επιτήρηση, ενώ οι διαπραγματεύσεις για νέα συμφωνία συνεχίζονται εντατικά μεταξύ Κυβέρνησης και δανειστών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Πρωθυπουργός παίρνει την απόφαση να προκηρύξει Δημοψήφισμα, ρωτώντας τους πολίτες αν επιθυμούν την υπό διαπραγμάτευση συμφωνία με τους εταίρους η όχι. Η Ελλάδα βιώνει πρωτοφανείς συνθήκες οικονομικής ασφυξίας, καθώς οι τράπεζες κλείνουν και υπάρχει ανώτατο όριο ανάληψης το ποσό των εξήντα ευρώ, αλλά και πόλωσης. Από τη μία το «όχι» που στηρίζεται από τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α., τους ΑΝ.ΕΛ. και τη Χρυσή Αυγή. Το Κ.Κ.Ε. παίρνει αποστάσεις και δηλώνει πως θα επιδιώξει τη διεξαγωγή Δημοψηφίσματος με επιλογή και την έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από την άλλη πλευρά, σχηματίζεται το λεγόμενο «ευρωπαϊκό τόξο», με επικεφαλής τη Νέα Δημοκρατία που επιζητά την παραμονή της χώρας στη ζώνη του Ευρώ και ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να τίθεται εν αμφιβόλω η ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Ίδια θέση παίρνει και το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ. Τελικά το όχι επικρατεί με 61,3% και δρομολογεί πολιτικές εξελίξεις τόσο στον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. όσο και στην Νέα Δημοκρατία. Λίγες μέρες αργότερα, Κυβέρνηση και Εταίροι συμφωνούν σε ένα τρίτο πακέτο διάσωσης.
Κλείνοντας, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό ότι τα Δημοψηφίσματα έχουν διχάσει έντονα την ελληνική κοινωνία. Οι πολίτες δεν είναι μαθημένοι στο να ψηφίζουν σε δημοψηφίσματα και, συνεπώς, δεν έχουν την κουλτούρα αυτή, όπως οι Ελβετοί. Ωστόσο, δεν φταίει για όλα ο εν λόγω θεσμός, καθώς όλα τα Δημοψηφίσματα, με εξαίρεση αυτό του 1974, διεξήχθησαν υπό συνθήκες έντονης πόλωσης και με αρκετά μεγάλη χρονική πίεση. Συνεπώς, για να διεξαχθεί σωστά ένα Δημοψήφισμα χρειάζεται να υπάρξουν ορισμένες σταθερές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δημοψήφισμα 2015: Όταν η Ελλάδα χωρίστηκε στα δύο, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στην Ελλάδα έχουν διεξαχθεί εφτά δημοψηφίσματα-Τα τρία από δικτατορικές κυβερνήσεις, iefimerida.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα δημοψηφίσματα που έγιναν στην Ελλάδα τον 20ο αιώνα, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
