Της Κυριακής Γκουργκούλη,
Διεμφυλικότητα: όρος – ομπρέλα για τα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου, η έκφραση φύλου ή η συμπεριφορά δεν είναι σύμφωνη με εκείνη που συνήθως συνδέεται με το φύλο το οποίο τους έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση.
Σε μια εποχή που τα δικαιώματα των διεμφυλικών (transgender) ατόμων βρίσκονται υπό απειλή, καθώς τα άτομα αυτά νομικά «δεν υπάρχουν» και δεν αναγνωρίζονται σε μια πλειοψηφία κρατών, ήρθε η στιγμή να αντιληφθούμε πως όχι, η διεμφυλικότητα δεν είναι ένα ”trend”. Αντίθετα, η διεμφυλικότητα είναι ένας τρόπος αντίληψης του εαυτού, που υφίστατο από την αρχαιότητα και η δυτική δυαδική κοινωνία επέλεξε να καταπνίξει, γιατί δεν ακολουθεί τις κοινωνικές συμβάσεις, που η ίδια δημιούργησε. Στην πραγματικότητα, όμως, συναντούμε μύθους για θεούς και ανθρώπους που ξεφεύγουν από το δυτικό μοντέλο του κοινωνικού φύλου σε όλον τον κόσμο, αν και είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως αυτό που εμείς ονομάζουμε σήμερα «διεμφυλικότητα» γίνεται αντιληπτό πολύ διαφορετικά από κάθε πολιτισμό και εποχή. Όλα εξαρτώνται από το «πλαίσιο» μέσα από το οποίο παρατηρούμε κάθε περίπτωση.
Αρχικά, λοιπόν, δεν θα μπορούσαμε παρά να ξεκινήσουμε με τη μυθολογία της χώρας μας, μιας χώρας στην οποία η στάση προς τα διεμφυλικά άτομα αγγίζει, σύμφωνα με έρευνα που διεξάχθηκε για τα Τρανσφοβικά εγκλήματα μίσους στην Ε.Ε., τα υψηλότερα ποσοστά απειλητικής συμπεριφοράς. Στην πραγματικότητα, τα διεμφυλικά άτομα στην ελληνική μυθολογία είναι πολλά. Ενδεικτικά, αναφέρω τον μάντη Τειρεσία, μια μεθοριακή φιγούρα που κινείται ανάμεσα στον κόσμο των θεών και των ανθρώπων, ανάμεσα στα όρια μεταξύ θηλυκότητας και αρρενωπότητας, τον Λεύκιππο από την Κρήτη και τον Ερμαφρόδιτο.
Αναφορικά με τον τελευταίο, επρόκειτο για τον πανέμορφο γιο της Αφροδίτης και του Ερμή, ο οποίος ανατράφηκε από τις Νύμφες στα δάση της Φρυγίας. Ο μύθος αναφέρει πως μία μέρα, ο Ερμαφρόδιτος περπάτησε προς μια λίμνη στην Καρία, όπου και η νύμφη της λίμνης, η Σαλμάκις, τον ερωτεύτηκε. Προσπάθησε να τον προσεγγίσει, αλλά μάταια, ώσπου, τελικά, το αγόρι αποφάσισε να βουτήξει στη λίμνη. Η νύμφη, τότε, τον αγκάλιασε σφιχτά και παρακάλεσε τους θεούς να μην χωριστούν ποτέ τα σώματά τους. Οι θεοί άκουσαν τις προσευχές της και ένωσαν τα σώματα των δύο κολυμβητών σε ένα όν με χαρακτηριστικά τόσο «θηλυκά» όσο και «αρσενικά».
Ταξιδεύοντας προς τα ανατολικά, διαβάζουμε την ιστορία της πριγκίπισσας Amba στο επικό, σανσκριτικό ποίημα Mahabharata. Η πριγκίπισσα απήχθη μαζί με τις δύο αδερφές τις από τον Bhisma, ο οποίος ήθελε να τις παντρέψει με τον μικρότερο αδερφό του, Vichitravarya. Η πριγκίπισσα, όμως, έπεισε τα δύο αδέρφια να την αφήσουν να παντρευτεί τον άντρα της επιλογής της, τον Shalva. Εκείνοι δέχθηκαν, μα όταν η πριγκίπισσα επέστρεψε σπίτι της, ο Shalva δεν τη δέχθηκε. Έτσι, γύρισε στον Bhisma και τον Vichitravarya, οι οποίοι την απέρριψαν. Οργισμένη, η πριγκίπισσα ορκίστηκε εκδίκηση. Κάλεσε, έτσι, τον Karthikeyan, θεό του πολέμου, ο οποίος της παρέδωσε μια γιρλάντα από λωτούς και της εκμυστηρεύτηκε ότι όποιος δεχόταν να πάρει τη γιρλάντα θα σκότωνε τον Bishma. Κανείς, όμως, δεν βρέθηκε να το κάνει και η Amba τρελή από θυμό κάλεσε τον Shiva τον Καταστροφέα, από τον οποίο ζήτησε το δώρο της αρρενωπότητάς, γιατί πίστευε ότι έτσι θα μπορούσε να εκτελέσει το σχέδιο εκδίκησής της.
Στη συνέχεια, αναγεννήθηκε ως κόρη του βασιλιά Drupada με το όνομα Shikhandini. Ο βασιλιάς αποφάσισε να τη μεγαλώσει σαν αγόρι και να της δώσει εκπαίδευση πολεμιστή. Όταν έφτασε σε ηλικία γάμου, πάντρεψε τον Shikhandini με μια νεαρή πριγκίπισσα. Τη μέρα του γάμου, όμως, αποκαλύφθηκε το βιολογικό φύλο του Shikhandini, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί ο γάμος. Ο Shikhandini ένιωσε ταπεινωμένος και προσπάθησε να βάλει τέλος στη ζωή του, όταν ένα πνεύμα του δάσους, ο Sthuna, τον σταμάτησε. Το πνεύμα κατάλαβε τι είχε συμβεί και δώρισε για μια μέρα την αρρενωπότητά του στον Shikhandini, ώστε να πάρει πίσω την πριγκίπισσα του. Αφού τα κατάφερε, ο πρίγκιπας προσπάθησε να επιστρέψει στο πνεύμα την αρρενωπότητα του αλλά αυτό, συγκινημένο από την τιμιότητά του, του τη χάρισε για πάντα. Χρόνια αργότερα, όταν ο Shikhandini βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Bishma στο πεδίο της μάχης, ο τελευταίος αρνήθηκε να πολεμήσει μαζί του, γιατί δεν τον αναγνώριζε ως άντρα. Την αδράνειά του εκμεταλλεύτηκε ο Shikhandini και ο Arjuna, σκοτώνοντάς τον.
Άλλο παράδειγμα διεμφυλικότητας στην παγκόσμια μυθολογία αποτελεί η Κυανή, που για να προστατευτεί από τον θεό Ποσειδώνα μεταμορφώθηκε σε άνδρα με το όνομα Κυανός. Μάλιστα, ο Κυανός συμμετείχε μαζί με την Αταλάντη και τους Αργοναύτες στο κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου. Στη συνέχεια, έγινε ο βασιλιάς των Λαπίθων, από τους οποίους απαιτούσε να λατρεύεται σαν θεός. Τελικά, ο Κυανός ποδοπατήθηκε και θάφτηκε κάτω από κορμούς δέντρων στη μάχη των Λαπίθων και των Κενταύρων και η ψυχή του πέταξε προς τον ουρανό με τη μορφή πουλιού. Τέλος, είναι γνωστό ότι ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της Νορβηγικής μυθολογίας, ο θεός Loki, μπορούσε να μεταμορφωθεί κατά βούληση, παίρνοντας μεταξύ άλλων και τη μορφή γυναίκας. Μάλιστα, ο Loki λέγεται ότι γέννησε και το μυθικό Sleipnir, το οχτάποδο άλογο του Odin.
Είναι, λοιπόν, η έννοια της διεμφυλικότητας κάτι καινούριο, ένα ”trend”; Νομίζω πως είναι πλέον ξεκάθαρο πως η ζωή έξω από το δυαδικό μοντέλο χρονολογείται εκατοντάδες χρόνια πριν, σε μία αρχαιότητα που όχι μόνο δεν καταδίκαζε το διεμφυλικό άτομο, αλλά το ηρωοποιούσε και το λάτρευε σαν θεό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Διεμφυλικά άτομα και νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, nchr.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Dixon-Kennedy, Mike (1998), Encyclopedia of Greco-Roman Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO.
- Grimal, Pierre (1990), A Concise Dictionary of Classical Mythology, Hoboken: Wiley-Blackwell.
- Smith, John D. (2009), The Mahabharata, London: Penguin Classics.
- Cherokee “Two Spirits”: Gender, Ritual, and Spirituality in the Native South, jstor.org. Διαθέσιμο εδώ
