Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Το δίκαιο της Ρώμης, μέχρι τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., βασιζόταν σε εθιμικούς κανόνες, τους οποίους γνώριζαν οι Ποντίφηκες και, κατά την άσκηση της δικαστικής δικαιοδοσίας των Υπάτων, η εφαρμογή τους ήταν ασαφής και αυθαίρετη. Όταν η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν στην ακμή της, δηλαδή δύο αιώνες μετά από τότε που έγιναν οι πρώτες γραπτές νομοθεσίες στην Ελλάδα, το να υπάρχει η ιδέα ύπαρξης ενός γραπτού νόμου, που να ισχύει για όλους ανεξαρτήτως, δεν υφίστατο για τους Ρωμαίους.
Η plebs, δια μέσου του Δημάρχου της Terentilius Arsa, αιτήθηκε –πρώτη φορά το 462 π.Χ.– παροχή γραπτών νόμων και σκόπευαν να περιορίσουν το υπατικό imperium. Βλέποντας οι πατρίκιοι να διακυβεύεται η αποκλειστική τους πρόσβαση στη γνώση και το σχηματισμό του δικαίου, τάχθηκαν ενάντια στο αίτημα αυτό. Παρ’ όλα αυτά, καθώς οι πληβείοι απείλησαν να αποχωρήσουν, οι πατρίκιοι, ύστερα από επτά χρόνια, υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν.
Το 455 π.Χ., αφού οι πληβείοι ασκούσαν πίεση στη Λοχίτιδα συνέλευση, τελικά η ίδια διόρισε μια δεκαμελή επιτροπή, με διάρκεια έναν χρόνο, υπεύθυνη να συντάξει γραπτή νομοθεσία, με περιεχόμενο δεσμευτικό και για τους πατρίκιους και για τους πληβείους και, μάλιστα, οι Ύπατοι θα υποχρεούνταν να την τηρούν και να την επιβάλλουν. Η επιτροπή απαρτιζόταν από δέκα πατρίκιους, οι οποίοι ήταν έκτακτοι άρχοντες με απόλυτη εξουσία από το υπατικό imperium και ασκούσαν και όλες τις υπόλοιπες εξουσίες. Σε αυτό το διάστημα, όλες οι άλλες αρχές δε δρούσαν και, ταυτόχρονα, οι Δήμαρχοι των πληβείων τάχθηκαν υπέρ στο να σταματήσουν την άσκηση της intercession, για να μην εμποδίσουν τη δεκανδρία.
Το 451 π.Χ., αφού επεξεργαζόταν για τέσσερα χρόνια, η δεκανδρία δημιούργησε έναν εκτεταμένο νομοθετικό κώδικα, που αποτελούταν από ρυθμίσεις για κρίσιμους τομείς ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου. Μάλιστα, ο πρώτος ψηφισμένος νόμος της Ρώμης ήταν αυτό το νομοθέτημα που ψηφίστηκε από τη Λοχίτιδα συνέλευση. Ονομάστηκε Δωδεκάδελτος Νόμος, γιατί χαράκτηκε σε δέκα ορειχάλκινους πίνακες (δέλτους) και προέβη σε δημόσια έκθεση στο Forum Romanum, όπως και η ελληνική νομοθεσία. Η πολιτική αναβάθμιση της Λοχίτιδας συνέλευσης, και το ότι ανέλαβε ενεργητικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της respublica, πραγματοποιήθηκε με τη θέση του νόμου σε ψηφοφορία.
Στην απονομή δικαιοσύνης, όσον αφορά το Δημόσιο Δίκαιο, ο Δωδεκάδελτος επέδρασε ρηξικέλευθα, από τη μία με το να ποινικοποιεί κάθε έγκλημα και, από την άλλη, με το να καταργεί την ποινική δικαιοδοσία των Υπάτων. Η Λοχίτιδα συνέλευση ήταν πλέον επιφορτισμένη με την εκδίκαση εγκλημάτων του κοινού Ποινικού Δικαίου, αλλά και πολιτικών. Όντως, πάντως, στη Δέλτο ΙΧ ορίζεται ότι «η ποινή του θανάτου μπορεί να επιβληθεί μόνον από την ανώτατη συνέλευση του λαού».
Το 449 π.Χ., οι Ύπατοι αυτού του έτους προώθησαν τρία νομοθετήματα για ψήφιση στη συνέλευση, που ήταν παρόμοια με το Δωδεκάδελτο. Αρχικά, με τη lex Valeria Horatia ολοκληρώθηκε η αναγνώριση από το νόμο της ασυλίας των δημάρχων και των υπόλοιπων αρχόντων των πληβείων. Αφού πέρασαν σαράντα πέντε χρόνια από τον σχηματισμό του αξιώματος των Δημάρχων, ο χαρακτήρας που είχαν, δηλαδή ιερός και απαραβίαστος, ο οποίος στην αρχή είχε κατοχυρωθεί με τον όρκο των πληβείων, εισχώρησε στην επίσημη νομοθεσία της Ρώμης και έγινε νόμος με δεσμευτική ισχύ για όλο τον ρωμαϊκό λαό. Στο Βαλέριο–Οράτιο νόμο ορίζεται πως όποιος προχωρούσε σε επίθεση στους tribune plebis και στους aediles, θα αφιερωνόταν στο Δία και η περιουσία του, στο ιερό της Δήμητρας. Ο νόμος, πάντως, προβλέπει την εσχάτη των ποινών.
Το 377 π.Χ., οι πληβείοι εξέφρασαν πιεστικά το αίτημα για πρόσβαση στην υπατεία, μόλις οι Δήμαρχοι Γάιος Λικίνιος και Λεύκιος Σέξτιος ξεκίνησαν, έχοντας ως βάση το δικαίωμα της αρνησικυρίας, να προχωράνε σε απαγόρευση των Υπάτων να συγκαλούν τη Λοχίτιδα συνέλευση και να διενεργούν εκλογές για την υπατεία της επόμενης χρονιάς. Αυτό που γινόταν ήταν να επανεκλέγονται αυτοί οι δύο Δήμαρχοι επί δέκα χρόνια και να εξακολουθούν να εμποδίζουν την όλη διαδικασία των εκλογών, με σκοπό την ανάδειξη των Υπάτων. Για πέντε χρόνια, η Ρώμη ήταν χωρίς Υπάτους και η Σύγκλητος κατέβαλε προσπάθειες να λύσει προσωρινά το πρόβλημα μέσα από το διορισμό Δικτατόρων. Την ανώτατη αρχή αποτελούσε ο Δικτάτορας, τον οποίο καθόριζε η Σύγκλητος, αν υπήρχε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, αλλά με θητεία όχι περισσότερη από έξι μήνες.
Ως συμπέρασμα, θα μπορούσε να λεχθεί πως δε δυσαρεστήθηκαν απέναντι στο νέο καθεστώς μόνο τα φτωχά στρώματα, αλλά και οι εύποροι πολίτες που δεν ήταν αριστοκρατικής καταγωγής και, αφού δεν περιλαμβάνονταν στους αρχικούς conscripti, μέσω των οποίων στελεχωνόταν η Σύγκλητος, δε μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στην εξουσία.
ΕΝΔΕΙΚΙΤΚΗ ΠΗΓΗ
- Γιούνη Σ. Μαρία, Ιστορία Δικαίου και Πολιτικών Θεσμών στην Αρχαιότητα, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα–Θεσσαλονίκη, 2017
