Η ισπανική γρίπη στην Ελλάδα

Του Άγγελου Μεταλλίδη, 

Τα πρώτα επίσημα κρούσματα της νέας ισπανικής γρίπης στην Ελλάδα, αναφέρθηκαν στην Πάτρα το καλοκαίρι του 1918. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες της εποχής, δύο εργάτες καπνοκοπτηρίου απεβίωσαν, μετά την παραλαβή ορισμένων κιβωτίων με καπνά, προερχόμενων από τη Θεσσαλονίκη. Στην Αθήνα, ο πρώτος νεκρός από τη γρίπη καταγράφηκε την 31^η Ιουλίου. Όμως, τόσο η ελληνική επιστημονική κοινότητα, όσο και οι επίσημοι κρατικοί φορείς δεν έδειξαν τη δέουσα προσοχή και δεν έλαβαν άμεσα κανένα περιοριστικό μέτρο ανάσχεσης της νόσου.

Τον Αύγουστο, η πιο πληττόμενη ευρωπαϊκή χώρα ήταν η Ελβετία. Στη Γενεύη, η Σχολή Νεοσυλλέκτων έκλεισε και από τους διακόσιους φοιτούντες νεαρούς, μόνο οι είκοσι τέσσερις επέστρεψαν στα σπίτια τους. Το 70-80% των ιδιωτικών υπαλλήλων είχαν ασθενήσει και οι εφημερίδες με δυσκολία εκδίδονταν. Η ελληνική πρεσβεία στη Βέρνη έκλεισε, αφού το σύνολο του προσωπικού ασθένησε. Παρόμοια ήταν και η κατάσταση στη Γερμανία, όπου την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου το σύνολο σχεδόν της αυτοκρατορικής φρουράς νόσησε. O Ισπανός βασιλιάς Αλφόνσο ΙΓ’ ήταν σε κρίσιμη κατάσταση, ο Άγγλος Πρωθυπουργός Λόυντ Τζωρτζ παρομοίως, ενώ από την παγκόσμια αγορά φαρμάκων παρατηρήθηκε έλλειψη του μοναδικού για την περίσταση ισχυρού φαρμάκου, της κινίνης.

Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Βενιζέλο και τον Εμμανουήλ Ρέπουλη, δεν έλαβε έκτακτα μέτρα πρόληψης. Πιθανότατα, καθησυχάστηκε λόγω της ύφεσης του φαινομένου τον μήνα Σεπτέμβριο. Το ισχυρότερο όμως κύμα της νόσου, δεν είχε έλθει ακόμη. Την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου του 1918, η Δυτική Μακεδονία και ιδίως οι περιοχές των Γρεβενών, της Καστοριάς, της Πτολεμαΐδας και των Σερρών αναδείχτηκαν σε εγχώριο επίκεντρο της γρίπης. Οι γιατροί δεν επαρκούσαν, τα φάρμακα είχαν εξαντληθεί και το 1/3 της τοπικής χωροφυλακής είχε αποδεκατιστεί. Οι νομάρχες και οι δήμαρχοι ζητούσαν απελπισμένα ενίσχυση για την κάλυψη των αναγκών σε τρόφιμα, καθαρό νερό και απολυμάνσεις δημοσίων χώρων. Τότε μόνον, το Ιατροσυνέδριον συμβούλευσε τους πολίτες, όπως αυτοί προβαίνουν σε συχνές προληπτικές πρακτικές προστασίας μέσω στοματικών μπουκωμάτων και εισπνοών αντισηπτικών διαλυμάτων, καθώς και σε αποφυγή των συναθροίσεων.

Τη δεύτερη εβδομάδα του Οκτωβρίου, η γρίπη εξαπλώθηκε στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας, Αργολίδας, Αχαΐας, Ηλείας, Κορινθίας και Πρέβεζας. Τότε, η ελληνική κυβέρνηση επικοινώνησε με τη Μαδρίτη, ζητώντας συμβουλές και πληροφορίες για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Η απάντηση που έλαβε ήταν ότι δεν υπήρχε φάρμακο για την ίαση, και πως το μόνο μέσο περιορισμού των κρουσμάτων ήταν η αποφυγή των συγκεντρώσεων, και η επισταμένη καθαριότητα ανθρώπων και χώρων. Έτσι, αποφασίστηκε το κλείσιμο των σχολείων σε όλη τη Δυτική Μακεδονία, τα Τρίκαλα και την Πάτρα. Εντωμεταξύ, σημειώθηκε ραγδαία αύξηση των νοσούντων στο Αγρίνιο, τη Γαστούνη, το Γύθειο, τη Λαμία, τη Μεγαλόπολη, το Ναύπλιο και τα Μέγαρα. Στο ξεκίνημα της τρίτης εβδομάδας του Οκτωβρίου, η φονική γρίπη έφτασε στην Αθήνα και τον Πειραιά, όπου σε μία μόνο ημέρα ασθένησαν περισσότερα από εκατό άτομα. Τότε, ο Υπουργός Εσωτερικών Kωνσταντίνος Ρακτιβάν, επικοινώνησε με τον Έλληνα πρέσβη στη Ρώμη, ζητώντας πληροφορίες, για το πώς η Ιταλία αντιμετωπίζει την πανδημία. Η απάντηση ήταν παρόμοια με αυτή των Ισπανών.

Στην Αθήνα, η θνησιμότητα της γρίπης ήταν αυξημένη κατά 30% τον μήνα Σεπτέμβριο, συγκριτικά με τα θύματα της κοινής γρίπης κατά τον ίδιο μήνα του περασμένου έτους. Ειδικότερα, 531 νεκροί τον Σεπτέμβριο του 1917, και 689 τον Σεπτέμβριο του 1918. Τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου του 1918, παρατηρήθηκε σχετική βελτίωση της γενικής υγειονομικής εικόνας της χώρας και κυρίως της πρωτεύουσας, όμως αυτή δεν κράτησε πολύ. Ο Νοέμβριος ξεκίνησε με βροχές, υγρασία και χαμηλές θερμοκρασίες, συνθήκες οι οποίες ευνοούν τη μετάδοση της νόσου και καθιστούν τους πολίτες πιο ευάλωτους στα κρυώματα. Έτσι, στην Αθήνα την 1^η του μηνός καταγράφηκαν τριάντα τέσσερα νέα θύματα. Αύξηση των κρουσμάτων παρατηρήθηκε και στην Άνδρο, την Κύμη και τη Σάμο, ενώ εκ νέου «νόσησαν» τα χωριά της Αρκαδίας. Ωστόσο, παρά τις παραινέσεις των ιατρών για αποφυγή των μαζικών συναθροίσεων, ο τοποτηρητής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος παρότρυνε τη διενέργεια λιτανειών για την εξάλειψη της νόσου.

Παγκοσμίως, αν και η ένταση του ιού είχε μειωθεί, ο αριθμός των θυμάτων είχε αυξητικές τάσεις. Τούτο οφειλόταν στην εξασθένηση των πληθυσμών από τις κακουχίες και τον υποσιτισμό, λόγω του πολέμου. Επιπροσθέτως, στην Ελλάδα η έλευση του πρόωρου χειμώνα επιδείνωσε την κατάσταση. Τα δυσοίωνα νέα φαίνονταν σαν να μην έχουν τελειωμό. Η ιατρική ομάδα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, ανακοίνωσε ότι η πολλά υποσχόμενη θεραπευτική αγωγή με υδραργυρικές ενέσεις, όχι μόνο δεν θεραπεύει τη νέα νόσο, αλλά δημιουργεί ανεπανόρθωτες βλάβες στους νεφρούς.

Στη Θεσσαλία εντοπίστηκαν πολλά κρούσματα μηνιγγίτιδας, ενώ στην πολύπαθη Σκύρο ξέσπασε και ελονοσία. Μόνο στο Βαρθολομιό της Ηλείας τα κρούσματα ξεπέρασαν τα 100, και οι θάνατοι ανήλθαν στους 150 κατά τον τελευταίο μήνα. Η κινίνη ήταν πλέον σε έλλειψη και γι’ αυτό παρατηρήθηκε αισχροκέρδεια, ενώ καταγγέλθηκαν και περιπτώσεις νόθευσής της με σόδα. Την 7^η Δεκεμβρίου, αν και o κίνδυνος γρίπης δεν είχε αποσοβηθεί, αποφασίστηκε το άνοιγμα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην Αθήνα και τον Πειραιά. Δέκα ημέρες αργότερα, οι θάνατοι αυξήθηκαν και πάλι, όπου στην Αθήνα δώδεκα άνθρωποι απεβίωσαν σε ένα εικοσιτετράωρο. Μάλιστα, τη 19^η Δεκεμβρίου τα θύματα στην Αθήνα αυξήθηκαν ακόμη περισσότερο, φτάνοντας τα είκοσι τέσσερα σε μία μόνο ημέρα. Τέλος, στην περιφέρεια, το νέο επίκεντρο της γρίπης ήταν η Κρήτη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Μπουρνόβα, Ευγενία, (2020), Η ισπανική γρίπη στην Αθήνα, Διαθέσιμο εδώ
• Νταλούκας, Μανώλης, (2020), Ο «πόλεμος της μάσκας» 100 χρόνια πριν- Πώς η Ελλάδα είχε αντιμετωπίσει την επιδημία της ισπανικής γρίπης, τί έγραφαν οι εφημερίδες, Διαθέσιμο εδώ
• Η Καθημερινή, (2022), Κορωνοϊός: Τα διδάγματα από την ισπανική γρίπη και τα λάθη που δε πρέπει να επαναληφθούν, Διαθέσιμο εδώ
• aftodioikisi.gr, (2020), Έτσι τελείωσε στην Ελλάδα η ισπανική γρίπη που ακολούθησε την ίδια ακριβώς πορεία με τον κορωνοϊό, Διαθέσιμο εδώ
• Lifo.gr, (2020), Όταν η Ελλάδα ήρθε αντιμέτωπη με την Ισπανική γρίπη, Διαθέσιμο εδώ