Της Κατερίνας Σφυράκη,
Τα έθιμα ενός τόπου αποτελούν το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα του πολιτιστικού του φορτίου, καθώς εκφράζουν απόψεις, αναπαριστούν συνήθειες και καθημερινές πρακτικές, ζωντανεύουν μνήμες και επαναφέρουν στο προσκήνιο στιγμιότυπα μιας πραγματικότητας που μπορεί να φαντάζει μακρινή, που είναι τόσο κοντά σε όλους/ες μας. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι αυτή η περιγραφή της έννοιας των «πολιτιστικών εθίμων» εφαρμόζεται σε διάφορα πονήματα και, σίγουρα, ένα εξ αυτών είναι το βιβλίο της Μαρίας Κωνσταντινίδου που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη με τίτλο Τραγούδια-Έθιμα Μικράς Ασίας (Ιωνίας) και Σμύρνης: Λαογραφική Προσέγγιση.
Η Μαρία Κωνσταντινίδου είναι απόφοιτη του Τμήματος Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, με κύρια κατεύθυνση την Πολιτισμική Ανθρωπολογία και Επικοινωνία των Μαζών και κατέχει Μεταπτυχιακό Δίπλωμα από το Τμήμα Λαογραφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο βιβλίο αυτό, η συγγραφέας παρουσιάζει τη μακραίωνη πολιτιστική παράδοση των περιοχών της Μικράς Ασίας και της Σμύρνης, επιχειρώντας, όπως καταδεικνύει κι ο τίτλος, μια λαογραφική προσέγγιση.
Η προσέγγισή της ξεκινά με μια αναφορά στους νομούς, στις γενικές, δηλαδή, διοικήσεις της Μικράς Ασίας, τα λεγόμενα «Βιλαέτια» και περιγράφει σταδιακά τις κατηγορίες και υποκατηγορίες στις οποίες διαιρούνται όλες οι διοικητικές μονάδες επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προχωρώντας, στη συνέχεια, στις μουσικές παραδόσεις του Μικρασιατικού Ελληνισμού και στα οποία εστιάζει. Αξίζει να αναφέρουμε ότι λόγω της πληθώρας πληροφοριών που συγκεντρώθηκε, το βιβλίο εστιάζει σε τραγούδια και έθιμα που αφορούν τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.
Εκτός από τη γεωγραφική προσέγγιση των τραγουδιών, την εστίαση, δηλαδή, στις επαρχίες της Μικράς Ασίας, η συγγραφέας στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται στον διαχωρισμό των τραγουδιών σε κατηγορίες, ορισμένες εκ των οποίων είναι ενδεικτικά τα παιδικά τραγούδια, τα τραγούδια της αγάπης, του γάμου, τα ιστορικά, τα σατυρικά, τα ακριτικά και οι παραλογές. Για καθεμία από τις κατηγορίες δεν παρατίθενται αράδες πληροφοριών που να βαραίνουν τον αναγνώστη, αλλά οι πιο εύστοχα επιλεγμένες και σημαντικές πληροφορίες για κάθε τομέα. Κάθε κατηγορία δίνεται εντός ενός εθιμοτυπικού πλαισίου, ζωντανεύοντας τις πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί και επιχειρώντας να αναπαραστήσουν έτσι την αφήγηση και τον ιστορικό τους χαρακτήρα.
Το τρίτο κεφάλαιο αφορά τη συνθετική προσέγγιση των ασμάτων, ξεκινώντας με έναν ορισμό της τέχνης, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στο πλαίσιο μιας κοινωνίας παραδοσιακής. Η συγγραφέας αναλύει συστήματα και υποσυστήματα σημείων στην παραδοσιακή τέχνη, συσχετίζοντάς τα με τη θεατρικότητα των ηθών και εθίμων της εποχής. Ο χώρος, τα δρώμενα, οι φορείς και τα τραγούδια αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία του συστήματος της τέχνης, τα οποία δεν τη συναποτελούν απλώς, αλλά τη συνδιαμορφώνουν και τη συνεξελίσσουν με συνεχώς αλληλλοεμπλεκόμενους τρόπους.
Σε συνέχεια του θεωρητικού πλαισίου του βιβλίου, η συγγραφέας προχωρά σε μια παράθεση αυτούσιων ασμάτων σχετικά με διάφορα έθιμα όπως τα προχριστιανικά, του γάμου ή της ξενιτιάς. Κάθε συμβάν στη ζωή των ανθρώπων της εποχής εκείνης μετατρεπόταν σε τραγούδι, προκειμένου να υμνούν και να τιμούν τα ευχάριστα αλλά και δυσάρεστα γεγονότα της ζωής τους.
Η συγγραφέας μας επιτρέπει να ρίξουμε όχι απλώς μια κλεφτή ματιά στην προγονική μας ιστορία, αλλά να αποκτήσουμε μια ολοκληρωμένη εμπειρία επάνω στο ζήτημα της μουσικής και των εθίμων του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Με τη σφαιρική της προσέγγιση στα ζητήματα των τραγουδιών και των εθίμων, μας ταξιδεύει, μας πληροφορεί για ζητήματα που δεν γνωρίζαμε, ενώ ταυτόχρονα επαναφέρει στη μνήμη μας τα όσα μπορεί κατά καιρούς να λησμονούμε.
