Του Γιάννη Μάρκελλου,
Είναι γνωστό ότι στα πλαίσια του Μυκηναϊκού Πολιτισμού αναπτύχθηκε και γιγαντώθηκε η οικονομία, η οποία βασιζόταν στην ανεπτυγμένη εμπορική δραστηριότητα. Οι ανισότητες υπήρχαν με τη μορφή πλουσίων και φτωχών, όπου οι πρώτοι ήλεγχαν σε μεγάλο βαθμό το εμπόριο και τα προσφυγικά κύματα. Βέβαια, η πολεμική ετοιμότητα, το κυνήγι και τα αγωνίσματα δεν θα μπορούσαν να εκλείψουν και συνυπήρχαν αισθητά. Αυτά ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου, παρόλα αυτά δεν εξέλειπαν στα χρονικά αυτά πλαίσια και άλλες αναπτύξεις σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Στην Αρχαία Σπάρτη κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους, είχε εντυπωθεί στη συνείδηση των ανθρώπων πως μερικές θεότητες και θεοποιούμενοι ήρωες είχαν συνδεθεί με τη θεραπεία ασθενειών. Στην Αρχαία Σπάρτη η περιοχή της Θεράπνης είχε συνδεθεί με τη λατρεία του Μενέλαου και της Ελένης, καθώς και των Διοσκούρων. Οι Διόσκουροι απετέλεσαν πεδίο έρευνας για τους νεότερους ιστορικούς, καθώς με την έλευση του Χριστιανισμού ως νέας θρησκείας πέρασαν στη μνήμη των ανθρώπων ως οι σημερινοί Άγιοι Ανάργυροι. Οι Διόσκουροι θεωρούνταν γιοι του Δία. Λέγεται, ότι ο Δίας επέτρεψε στους γιους του να περνούν μία μέρα πάνω στη γη και μία μέρα στον ουρανό. Προαναφέραμε πως η νέα θρησκεία έμελλε να μεταποιήσει τους Διόσκουρους σε Αγίους Αναργύρους. Αυτή η άποψη ισχυροποιήθηκε καίτοι περισσότερο από έναν Γερμανό θρησκειολόγο ονόματι Λούβτιχ Ντόιμπνερ.
Οι Διόσκουροι γενεαλογικά σχετίζονται με τον Ασκληπιό και συχνά απεικονίζονται με τη μορφή φιδιού. Το φίδι συμβόλιζε τις χθόνιες θεότητες και ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιατρική επιστήμη, διότι αποτελεί κοινό τόπο πως με τη δυνατότητα να αλλάζει το δέρμα του, δίνεται η ευκαιρία της αναζωογόνησης και έτσι πάλι δυνατό με απαράμιλλη ζωτικότητα και ρώμη γίνεται σύμβολο της αθανασίας και, κατ’ επέκταση, της ιατρικής επιστήμης. Όπως το φίδι έχει αυτή την ολοκληρωτική ζωογόνο δυνατότητα να μεταπλάθεται κατά αυτόν τον τρόπο, έτσι και ο άνθρωπος αποδεχόμενος τη συνεισφορά της ιατρικής ανανεώνεται, αναζωογονείται και αναγεννιέται από την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Ήδη κάναμε λόγο πως οι Διόσκουροι συνδέονται με αρχέγονες θεότητες και έτσι τους αποδόθηκαν ιατρικές ικανότητες. Μετέπειτα χαράχθηκε στη συνείδηση των Αρχαίων Ελλήνων πως o «Αρχιερέας» των ιατρών ήταν ο Ασκληπιός. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε πως οι Διόσκουροι στη σφαίρα της μυθολογίας ήταν θεοί του φωτός και αντιπροσώπευαν τα χαρακτηριστικά της ευγένειας, της τόλμης και της γενναιοψυχίας. Για τη λατρεία του Ασκληπιού και των θεραπευτικών δυνατοτήτων του θα γίνει λόγος παρακάτω.
Στον διάβα της ανθρώπινης παρουσίας πάνω στη γη, η ανθρωπότητα δοκιμάστηκε ποικιλοτρόπως από πολλές ασθένειες. Ένα τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί ο μεγάλος λοιμός που ξέσπασε κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 430 π.Χ, ο οποίος, τελικά, ήταν απόρροια επιδημίας που είχε ξεσπάσει στην Αφρική. Για αυτόν τον λοιμό πληροφορίες διαθέτουμε χάριν στο μνημειώδες έργο του Θουκυδίδη για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Αυτή η μικρή παρένθεση έγινε για να αναδείξει πως οι ασθένειες, οι οποίες ταλάνισαν αρκετές γενιές, αντιμετωπίστηκαν αποφασιστικά με τη συνεισφορά της ιατρικής, καθώς και της δραστικότητας που έχουν τα φάρμακα για την εξάλειψη των ασθενειών.
Το φάρμακο, χωρίς αμφιβολία, αποτελεί κύριο συστατικό όλων των ανθρώπινων κοινωνιών. Το φάρμακο ( φέρον άκος = θεραπεία) είναι κάθε χημική ουσία, που σε συγκεκριμένη ποσότητα και σε συγκεκριμένη διάρκεια, μπορεί να θεραπεύσει τον άνθρωπο και να αποκαταστήσει τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού.
Παραπάνω αναφέραμε τους Διόσκουρους, όπου ως χθόνιες θεότητες τους δόθηκε η δυνατότητα να έχουν και θεραπευτικές ιδιότητες. Οι Διόσκουροι ταυτίστηκαν με δύο ευρέως διαδεδομένα φάρμακα το Σίλφιο και το Καστόριο.
Το Σίλφιο ήταν ένα φυτό, το οποίο ευδοκιμούσε στη βόρεια Αφρική και πλέον έχει άρρηκτα συσχετιστεί και θεωρηθεί συγγενικό με τον μάραθο και το σέλινο. Ο Θεόφραστος το σύγκρινε με την «Ηράκλεια πανάκεια» και αναφέρει πως ήταν ένα σκιανθές φυτό. Ιστορικά δεν θα πρέπει να παραλείψουμε πως και στα κατοπινά χρόνια μέχρι να εξαφανιστεί, ήταν ευρέως διαδεδομένο και πανάκριβο. Λέγεται πως οι Ρωμαίοι ονόμαζαν τον χυμό του φυτού αυτού λασήρα και το κοστολογούσαν όπως το ασήμι. Στην Αρχαιότητα, το χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο για τον βήχα και τον πονόλαιμο. Δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός πως επιχειρήθηκε να φυτευτεί αλλού, χωρίς, όμως, καμία επιτυχία. Αυτός ήταν ένας ακόμα λόγος που το καθιστούσε μοναδικό και ταυτόχρονα πολύτιμο.
Από τις απαρχές της ιατρικής, η αξία του σιλφίου ήταν ιδιαίτερα περιάκουστη. Αρχικά, ο Ηρόδοτος δίνει μερικές πληροφορίες, χωρίς, όμως, να λησμονηθεί το γεγονός ότι τα αρχαιολογικά κατάλοιπα έφεραν στο φως νομίσματα όπου απεικόνιζαν το σίλφιο. Από την άλλη πλευρά, σε περιγραφές και διάφορες απεικονίσεις του Πλίνιου και του Διοσκουρίδη δίνεται η εντύπωση πως επρόκειτο για κάποιο «σκιαδοφόρον», μεσογειακό βότανο δηλαδή. Πέραν τούτου, η εγνωσμένη συνεισφορά του ως φαρμακευτικού ιαματικού σκευάσματος, το καθιστούσε μεταξύ των ανθρώπων ιδιαίτερα σημαντικό στην καθημερινότητά τους. Εικονογραφικά η «Κύλιξ του Αρκεσίλα», ο οποίος ήταν Βασιλιάς της Κυρήνης, τον απεικονίζει να επισκοπεί τη συσκευασία και φόρτωση του σίλφιου.
Η σφαίρα του μύθου βρίσκει τους Διόσκουρους να συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με το σίλφιο. Ο Παυσανίας στα «Λακωνικά» αναφέρει ότι υπήρχε ένας οίκος, που άνηκε κατά κοινή ομολογία στους Διόσκουρους. Στα μετέπειτα χρόνια λέγεται ότι το σπίτι πέρασε στην κατοχή ενός ανθρώπου ονόματι Φορμίων, όπου εκεί οι Διόσκουροι εμφανίζονταν ως έμποροι από την Κυρήνη. Οι έμποροι Διόσκουροι, δηλαδή, θέλησαν να μπουν στο σπίτι του Φορμίωνος, ενώ ο δεύτερος αρνήθηκε κατηγορηματικά. Έτσι, λέγεται πως την επόμενη μέρα ο Φορμίων βρήκε μικρή ποσότητα σιλφίου και αγάλματα των Διοσκούρων. Αυτή η αναφορά της ιστορίας εντάσσεται στη μυθολογία, η οποία εμποτίστηκε καίτοι περισσότερο στη συνείδηση των Αρχαίων Ελλήνων, αναγνωρίζοντας πως οι Διόσκουροι πράγματι ήταν κεκοσμημένοι με θεραπευτικές ιδιότητες. Εν κατακλείδι, οι Διόσκουροι με τα δεδομένα της εποχής, μη φειδόμενοι κόπων και μόχθων, φαίνεται να έφεραν ως τη Λακεδαιμονία με τα πλοία τους το θεραπευτικό φυτό σίλφιο.
Ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης, ο οποίος απέκτησε ευρύτατη αναγνώριση ως φαρμακολόγος της Αρχαιότητας. Στο «Περί Ύλης Ιατρικής» αναφέρεται πως το συγκεκριμένο έργο παράγεται κοντά στους όρχεις του Κάστορος. Από το συγκεκριμένο πόνημα του γνωστού αυτού φαρμακολόγου γίνονται αντιληπτές οι θεραπευτικές του ιδιότητες. Σε μεγάλο βαθμό συνδέθηκε η χρήση του συγκεκριμένου υγρού με διάφορες γυναικολογικές παθήσεις, όπως χαρακτηριστικά για θεραπεία των ασθενειών της μήτρας και γενικότερα πάσης φύσεως γυναικολογικών προβλημάτων. Προς επίρρωση των παραπάνω, τα αρχαιολογικά ευρήματα συντείνουν σε μεγάλο βαθμό. Η αρχαιολογική σκαπάνη, φέρνοντας στο φως στοιχεία από την αρχαιοελληνική τέχνη, αποδεικνύει ότι οι Διόσκουροι ακολουθούσαν την Ήρα. Η Ήρα συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με τις γυναίκες και τα γυναικολογικά προβλήματα ως επακόλουθα.
Οι Διόσκουροι συνδέθηκαν και με τις επωδές. Για τις επωδές ευρύτατο λόγο κάνει ο Όμηρος, ό οποίος αναφέρει «συγκράτησε το μαύρο αίμα με επωδές». Πολλοί ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν με το μυστήριο της μουσικής. Οι Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, οι σκαπανείς του λόγου, αναφέρουν πως η μουσική στόχευε στο να ισορροπήσει τη ψυχή και το σώμα, όταν υπήρχε δυσαρμονία. Οι Πυθαγόρειοι, από την άλλη πλευρά, δίνοντας βάση στα ακραία ανθρώπινα συναισθήματα, όπως είναι η οργή, ο πόνος και απελπισία, είχαν ως στόχο η ψυχή να εναρμονιστεί με το σώμα. Χωρίς καμία αμφιβολία μπορεί ο Ιπποκράτης να θεωρήθηκε ο φέρελπις και ο γενεσιουργός της ιατρικής, αλλά ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης ασχολήθηκαν με τη μουσικοθεραπεία σε μεγάλο βαθμό και πίστευαν πως ο άνθρωπος θα πρέπει όχι να λειτουργεί αλόγιστα, αλλά να οροθετείται και να αυτοελέγχεται.
Συμπερασματικά, η σύγχρονη επιστημονική κοινότητα καταλήγει στο συμπέρασμα να υποστηρίξει πως η μουσικοθεραπεία εύλογα συνδέεται με τους Διόσκουρους, καθότι ίσως να υπήρξαν δάσκαλοί της. Στην ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης υπάρχουν και εικονογραφήσεις όπως ο Ορφέας να παίζει κιθάρα, την ώρα που τα ζώα αγαλλιάζουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τσουλογιάννης, Ιωάννης – Παναγιώτης (2007), Η ιατρική στην Αρχαία Σπάρτη, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
- Pemptousia.gr, Η σύνδεση των Αγίων Αναργύρων με τους Διόσκουρους, Διαθέσιμο εδώ
- Greek-language.gr, Μορφές και θέματα της Ελληνικής μυθολογίας – Διόσκουροι, Διαθέσιμο εδώ
- Kurt, Pollak, (2007), Η Ιατρική στην αρχαιότητα, Αθήνα: Παπαδήμα.
