Της Νεφέλης Τσιλοπούλου,
Η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας έπληξε έντονα την ελληνική πολιτισμική ταυτότητα. Χαρακτηρίστηκε από στασιμότητα, καθώς γνώρισε αργοπορημένα τον Διαφωτισμό στα γράμματα και τις τέχνες, που είχε εξαπλωθεί στην Ευρώπη. Υπήρξε, όμως, ένα σημείο στην Ελλάδα που είχε την τύχη να μην γνωρίσει τον οθωμανικό ζυγό και έτσι επηρεάστηκε έντονα από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Στο δυτικό άκρο, τα λεγόμενα Επτάνησα αποτέλεσαν την εύφορη γη που θα άνθιζε ο πολιτισμός και τον χώρο δράσης μεγάλων προσωπικοτήτων. Η Επτανησιακή σχολή, επηρεασμένη από τη γειτονική Ιταλία, αποτέλεσε την αφετηρία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης.
Πρόκειται για το πρώτο καλλιτεχνικό ρεύμα με σαφείς δυτικοευρωπαϊκές επιρροές, αφού για πρώτη φορά εγκαταλείπεται η βυζαντινή παράδοση και πραγματοποιείται στροφή προς τη Δύση. Οι ζωγραφικές παραστάσεις, επηρεασμένες κυρίως από το ιταλικό μπαρόκ και τη φλαμανδική ζωγραφική, αρχίζουν να αποκτούν βάθος με την αίσθηση της 3ης διάστασης, γίνονται δηλαδή περισσότερο φυσικές και αποκτούν θέματα κυρίως κοσμικά αντί για θρησκευτικά. Μιλάμε ακριβώς για την Εκκοσμίσκευση της τέχνης. Στην αρχή, το κέντρο ήταν η Ζάκυνθος με τη λεγόμενη Κρητικο-ζακυνθινή Σχολή, τον 16ο με 17ο αιώνα, με πολλούς Κρητικούς ζωγράφους να μετοικούν στη Ζάκυνθο όταν η πατρίδα τους βρέθηκε στα χέρια τον Οθωμανών. Αργότερα στις αρχές του 17ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1808, η Κέρκυρα θα αποκτήσει το πρώτο σημαντικό ίδρυμα της νεότερης Ελλάδας, την Ιόνιο Ακαδημία. Το κέντρο βάρους θα μετατεθεί στο νησί των Φαιάκων, διαμορφώνοντας σπουδαίους ζωγράφους, μεταξύ αυτών τον Γεράσιμο Πιτζαμάνο και τον Διονύσιο Καλλιβωκά.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Κέρκυρα έχει πάρει τη μορφή ενός φυτώριου ζωγράφων και γλυπτών, αφού υπάρχει έντονη κινητικότητα χάρη στην Ιόνιο Ακαδημία. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η προσωπικότητα του Παύλου Προσαλέντη αποτελεί μία τομή για την ελληνική ιστορία τέχνης. Γεννημένος το 1784, έλαβε μαθήματα γλυπτικής αρχικά από τον Ιταλό Λουίτζι Μπόσσι και αργότερα από τον εμβληματικό Αντόνιο Κανόβα. Μετά τις σπουδές του στη Ρώμη, επέστρεψε στην Κέρκυρα το 1806 και συμμετείχε στην ίδρυση της Ιόνιου Ακαδημίας. Αλλά πριν από αυτό, γνωρίζουμε πως ήδη από το 1805 δίδασκε μαζί με τον Γεράσιμο Πιτζαμάνο και το 1810 άνοιξε την πρώτη Σχολή Καλών Τεχνών. Είναι από τις πρώτες καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες που έχουν μαθητές με τη στενή και ευρεία έννοια.
Στο όνομα του Παύλου Προσαλέντη μπορούμε να αποδώσουμε αρκετές αφετηρίες, καθώς θεωρείται ο πρώτος Έλληνας γλύπτης που ασχολήθηκε με τη χύτευση ορειχάλκινων έργων. Η προτομή του Τόμας Μάιτλαντ, που είχε διοριστεί Λόρδος Ύπατος Αρμοστής των Ιόνιων Νησιών, είναι η πρώτη που χυτεύτηκε σε χαλκό. Από τα έργα του μας σώζονται μόνο τέσσερα. Δύο προτομές αρμοστών (Τόμας Μάιτλαντ και Φρέντερικ Άνταμ), ο αδριάντας του Άνταμ και η προτομή του Πλάτωνος.
Το 1815 δημιούργησε την προτομή του «Δαιμόνιου Πλάτωνος», που αποτελεί και ένα από τα πρώιμα έργα που φιλοξένησε η Εθνική Πινακοθήκη. Ο ίδιος ο Προσαλέντης φαίνεται να είχε πλήρη επίγνωση του έργου και της αποστολής του. Αυτό το μαρτυρά η εγχάρακτη επιγραφή που άφησε, αναγράφοντας το εξής: ΕΡΜΟΓΛΥΦΙΚΗΣ ΑΥΘΙΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΟΡΚΥΡΑΙΩΝ ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΩΤΟΝ ΤΟΥΤΟ ΠΑΥΛΟΣ ΕΠΟΙΕΙ ΑΩΙΕ. Αναγνωρίζει στον εαυτό του την πρωτοπορία, και όχι άδικα, αφού η επιγραφή αυτή καθιστά την προτομή σημαντική για την ιστορία της νεοελληνικής γλυπτικής, ως σημείο εκκίνησης.
Λόγω της έντονης ενασχόλησής του με τη χύτευση, πέθανε το 1837, αφού είχε προκληθεί σοβαρό πρόβλημα υγείας. Παρά το γεγονός ότι μας σώζονται μόνο τέσσερα από το έργα του, ο Παύλος Προσαλέντης φρόντισε από νωρίς να εκπαιδεύσει και να διδάξει τη γλυπτική, αφήνοντας ουσιαστική κληρονομιά στην Ελλάδα. Το αποτύπωμά του στην ιστορία της χώρας μας είναι αναμφισβήτητα βαρυσήμαντο. Αφού για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία πραγματώνεται η σύνδεση με τις αρχαίες ρίζες και ορίζεται η συνέχεια. Ουσιαστικά, ο Προσαλέντης είναι ο πρώτος που επανάφερε την τέχνη της γλυπτικής στην Ελλάδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Προσαλέντης Παύλος – Εθνική Πινακοθήκη, διαθέσιμο εδώ
