Της Γεωργίας Δημοπούλου,
Η σημασία της διατήρησης της παράδοσης ενός έθνους έχει πολλάκις επισημανθεί από ιστορικούς και λαογράφους. Το πατροπαράδοτο στοιχείο είναι εκείνο που καθιστά δυνατή την επιβίωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ενός λαού, διαιωνίζοντας την ιστορία και τα βιώματά του. Από τις πολλές πτυχές, ωστόσο, της παράδοσης μίας εθνότητας, εκείνη στην οποία αξίζει να αποδοθεί ειδική μνεία είναι αδιαμφισβήτητα η γλώσσα, καθώς χρησιμοποιείται αδιαλείπτως και καθημερινώς, υπενθυμίζοντάς μας διαρκώς τη δυναμική της.
Η γλώσσα ενός τόπου είναι –επιστημονικά αποδεδειγμένα– από τα πιο ύστερα χρονικά ίχνη που αφήνει ο εκάστοτε πολιτισμός, κάτι που είναι ομολογουμένως αντιφατικό με το ότι είναι ένα από τα πιο ενδεικτικά του στοιχεία. Για ποιον λόγο μπορεί να συμβαίνει αυτό; Μία αναδρομή στα πρώιμα χειροπιαστά ευρήματα ενός οποιουδήποτε πολιτισμού αρκεί για να το εξηγήσει: η πρώτη απόπειρα κάθε λαού να εκφραστεί δεν ήταν προφανώς οι λέξεις και οι εκφράσεις, αλλά οι κραυγές και τα σύμβολα. Πόσες φορές δεν έχουν με επιτυχία αποκωδικοποιηθεί ολόκληρα συστήματα γραφής, όταν οι μόνες διαθέσιμες ενδείξεις είναι παράδοξα σχέδια πάνω σε τείχη σπηλαίων; Αυτό από μόνο του αποδεικνύει πως τέτοιες απόπειρες έκφρασης πραγματοποιήθηκαν ως πρώιμες γλωσσικές εκδηλώσεις. Διότι το ανθρώπινο είδος πάντα είχε την ανάγκη να εξωτερικεύει κάθε σκέψη και συλλογισμό του – εικαστικώς ή γραπτώς. Ή μήπως και προφορικά;
Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, ο προφορικός λόγος υπερτερεί του γραπτού, τόσο ποσοτικά όσο και χρονολογικά, καθώς χρησιμοποιείται περισσότερο και υιοθετήθηκε πρωτύτερα στην ανθρώπινη ιστορία –οι άνθρωποι πρώτα μίλησαν και μετά κατέγραψαν τις σκέψεις τους. Πέραν αυτού, όμως, η αμεσότητα και ο αυθορμητισμός που τον χαρακτηρίζουν τον καθιστούν το αποτελεσματικότερο μέσο για την αμεσότερη δυνατή επικοινωνία. Και πράγματι, ο συνδυασμός της προφορικότητας με τη γλώσσα του σώματος συνθέτουν έναν χείμαρρο μορφασμών, χειρονομιών και κινήσεων, που συνειδητά ή ασυνείδητα εξωτερικεύουν όλο τον ψυχισμό του ομιλούντος.
Ένα ακόμα στοιχείο που αναδεικνύει τη συνεισφορά της γλώσσας στο πολιτισμικό «κελάρι» ενός λαού είναι οι παροιμίες και τα γνωμικά που αυτή φέρει. Τόσο η συχνή τους χρήση όσο και το πόσο επίκαιρες παραμένουν, παρά τα τόσα χρόνια χρήσης τους, αποδεικνύουν πανηγυρικά πως πρόκειται για ένα μέρος του λαϊκού μας πολιτισμού: μέρος βγαλμένο από τα βιώματα ενός ολόκληρου έθνους, απόσταγμα της λαϊκής του σοφίας θα έλεγε κανείς. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό πώς άνθρωποι με γνώσεις που δεν ξεπερνούσαν τη βαθμίδα του δημοτικού σχολείου, αγράμματοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία, αποτύπωσαν με έμμετρο τρόπο ολόκληρη τη φιλοσοφία της ζωής τους κατ’ αυτόν τον όμορφο τρόπο.
Καθετί ιδανικό, ωστόσο, φαίνεται να έχει και τον εχθρό του. Και στην περίπτωση της γλώσσας, ο «εχθρός» είναι πιο φανερός από ποτέ άλλοτε. Η σύγχρονη τάση για υπεραπλούστευση των λέξεων και της ορθογραφίας τους είναι έκδηλη και πλέον συνώνυμη της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας. Ας μη «βγάλουμε την ουρά μας απ’ έξω», όμως. Αν αναρωτηθούμε πόσες φορές αλλοιώσαμε τη γραφή κάποιας λέξης ή φράσης πάνω στη βιασύνη μας να στείλουμε εκείνο το μήνυμα, θα διαπιστώσουμε αμέσως την επίδρασή της στις γλωσσικές μας συνήθειες.
Όπως, όμως, πολύ σωστά έχει ειπωθεί, η τεχνολογία έχει καταστεί εργαλείο –και άρα ηθικά ουδέτερο– στα χέρια της ανθρωπότητας. Το αν θα αξιοποιηθεί ως ευεργετικό μέσο ή ως όπλο εξαρτάται αμιγώς από εκείνη: θα προτιμήσει ο αυριανός πολίτης να την υποτιμήσει και να την υπονομεύσει; Ή θα της καταλογίσει πως είναι αξία για έναν λαό και όχι απλώς ο δίαυλος επικοινωνίας του; Το σταυροδρόμι μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης είναι ξεκάθαρο στον ορίζοντα και οι αυριανοί εκπαιδευτικοί και γλωσσολόγοι δεν έχουν παρά να προβληματιστούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Α’ Λυκείου «Προφορικός και γραπτός λόγος», schooltime.gr. διαθέσιμο εδώ
- Παροιμίες, perivoliderelidomokou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Καθ. Γ. Μπαμπινιώτης: «…η γλώσσα ενός λαού είναι αξία και όχι απλό εργαλείο…», naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
