Της Ιωάννας Λυμιώτη,
«Οι σημερινοί φοιτητές δεν είναι όπως παλιά»: πρόκειται για μια φράση που συχνά ακούμε, η οποία εγείρει ερωτηματικά και προβληματισμούς σχετικά με την πραγματικότητα της φοιτητικής ζωής στη σημερινή εποχή. Και παρ’ ότι η σύγκριση που η παραπάνω φράση περικλείει είναι δύσκολη, ιδιαίτερα για κάποιον νέο, που η μόνη φοιτητική πραγματικότητα που γνωρίζει είναι αυτή που ζει, είναι κοινή παραδοχή ότι η σημερινή φοιτητική ζωή δεν είναι αυτή που ήταν κάποτε.
Μεγαλώνοντας, ήδη από τα πρώτα σχολικά χρόνια ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια εξιδανικευμένη υποσχόμενη φοιτητική ζωή, η οποία μας παρουσιάζεται ως κίνητρο για επίτευξη καλών σχολικών επιδόσεων και διεκδίκηση υψηλών βαθμών. Πράγματι, η υπόσχεση μιας φαντασιακά διαμορφωμένης φοιτητικής ζωής φαίνεται να είναι αυτό που μας κινεί περισσότερο κι από τη μελλοντική επαγγελματική επιτυχία στη χάραξη μιας καλής σχολικής πορείας, με απώτερο στόχο την εισαγωγή μας στα Πανεπιστήμια. Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής μας εκπαίδευσης, μάλιστα, η φαντασίωση αυτή τροφοδοτείται από γονείς, καθηγητές και τον ευρύτερο κοινωνικό μας περίγυρο, συμπληρώνεται και αποκτά ολοκληρωμένη μορφή. Η φοιτητική ζωή προβάλλεται ως το ιδανικό που όταν αποκτηθεί, θα δώσει νόημα σε όλες τις προηγούμενες μακροχρόνιες κι επίπονες προσπάθειες και θα τις κάνει να αξίζουν. Η είσοδός μας στο πανεπιστήμιο παρουσιάζεται, έτσι, ως το τερματικό σημείο μιας πολύχρονης διαδικασίας συνεχούς διαβάσματος, πολλαπλών κόπων, αρνητικών συναισθημάτων και ως έναρξη μιας νέας φάσης ανεμελιάς, ξεγνοιασιάς, διασκέδασης και απόλαυσης.
Η πραγματικότητα, όμως, έρχεται, όχι απλά να διαψεύσει την παραπάνω υπόσχεση, αλλά και να ματαιώσει τις προσδοκίες χιλιάδων νέων που συνδέουν το πανεπιστήμιο αποκλειστικά με την πολυσυζητημένη «φοιτητική ζωή». Ιδιαίτερα σε υψηλόβαθμες σχολές, τις οποίες επιλέγουν οι περισσότεροι υποψήφιοι που τα προηγούμενα χρόνια κατέβαλαν τη μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια για καλή σχολική επίδοση, οι απαιτήσεις είναι υψηλές και αντίστοιχες του επιπέδου τους. Για όσους επιθυμούν μια συνεπή ακαδημαϊκή πορεία, χωρίς εκκρεμείς υποχρεώσεις και πλήθος χρωστουμένων μαθήματων, το βέβαιο είναι ότι το εντατικό διάβασμα δε σταματάει με την εισαγωγή τους στη σχολή. Από την τακτική παρακολούθηση μαθήματων, στην ανάληψη εργασιών, την προσπάθεια απουσίας κενών και, φυσικά, την κάλυψη της υπέρογκης ύλης κατά τη διάρκεια της εξεταστικής, η έννοια της «ανεμελιάς» —ταυτισμένη με τον Έλληνα φοιτητή— φαίνεται ασύμβατη με τη νοοτροπία του σύγχρονου Πανεπιστήμιου.
Πώς, όμως, καθιερώθηκε η έννοια της ξεγνοιασιάς και της χαλάρωσης να θεωρείται συνώνυμο της φοιτητικής ιδιότητας; Αρχικά, η σύνδεση αυτή, η οποία αποτελεί κοινή κοινωνική αντίληψη, εκφράζει εν μέρει μια αλήθεια: όντως η φοιτητική ζωή συνεπάγεται μεγαλύτερη ελευθερία, τόσο από την προγενέστερη σχολική πραγματικότητα, όσο κι από τη μετέπειτα είσοδο στην αγορά εργασίας. Ένας φοιτητής, σε αντίθεση με τα μαθητικά χρόνια, έχει τα δικαιώματα ενός ενήλικα, χωρίς όμως τις περισσότερες υποχρεώσεις του. Διαθέτει μερική ανεξαρτησία από το οικογενειακό περιβάλλον και σχετική ελευθερία επιλογών.
Είναι, έτσι, δεδομένο ότι στο πρόγραμμά του, το οποίο ο ίδιος μπορεί να καθορίσει ελευθέρα, υπάρχει πολύ μεγαλύτερο περιθώριο για χαλάρωση και ξεγνοιασιά. Τα χαρακτηριστικά αυτά ήταν πιο εμφανή σε προηγούμενες δεκαετίες, όταν ακριβώς το πανεπιστήμιο δεν ήταν μονόδρομος για όλους τους νέους, και για όσους το επέλεγαν, η μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση ήταν σχεδόν βέβαιη. Στο πλαίσιο αυτό του μειωμένου ανταγωνισμού, τόσο εντός σχολής, όσο και στην αγορά εργασίας, το άγχος της γρήγορης ακαδημαϊκής κατάρτισης, της σύγκρισης, της λήψης πτυχίου και της ταχείας επαγγελματικής αποκατάστασης δε συνιστούσε καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση της καθημερινότητας των φοιτητών. Αντίθετα, προτεραιότητα δινόταν στη μεγαλύτερη δυνατή απόλαυση της μεταβατικής αυτής περιόδου προς την ενηλικίωση, με κύριο γνώμονα την ανεμελιά και τη διασκέδαση.
Σήμερα, η κατάσταση έχει αλλάξει αρκετά, και μαζί με αυτήν και η καθημερινότητα των φοιτητών. Αφενός, ο ακαδημαϊκός και επαγγελματικός ανταγωνισμός είναι σαφώς αυξημένος, τόσο λόγω του πλήθους φοιτητών που εισάγονται στα πανεπιστήμια, όσο λόγω την ανάγκης εξειδίκευσης που επιβάλλεται από τα σύγχρονα δεδομένα. Το πανεπιστημιακό πτυχίο πλέον δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση εγγύηση για την απόκτηση μιας θέσης εργασίας. Περισσότερο φαίνεται να συνιστά ένα πρώτο βήμα προς την πλήρη επαγγελματική κατάρτιση, η οποία προϋποθέτει μεν την εξαγωγή ενός καλού μέσου όρου, απαιτεί δε τη λήψη περισσότερων τίτλων και πιστοποιητικών.
Ταυτόχρονα, η ίδια η ακαδημαϊκή νοοτροπία έχει προσαρμοστεί στις ανάγκες της εποχής με μεγάλη αύξηση της ύλης, προσθήκη μαθημάτων στο πρόγραμμα σπουδών, ανάθεση εργασιών και project στη διάρκεια του εξαμήνου. Το διάβασμα, επομένως, δεν αποτελεί πλέον εξαιρετική περίσταση που λαμβάνει χώρα μόνο στη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου, αλλά σχεδόν καθημερινή υποχρέωση των φοιτητών. Υπό αυτές τις συνθήκες σύγκρισης, άγχους και ανασφάλειας, ο φοιτητής ιεραρχεί διαφορετικά τις προτεραιότητές του, δίνοντας προβάδισμα στις πανεπιστημιακές υποχρεώσεις του. Η υπάρχουσα αυτή πίεση, αναμφισβήτητα, περιορίζει σε μεγάλο βαθμό την έννοια της φοιτητικής ανεμελιάς και ξεγνοιασιάς.
Οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, καθώς και οι απαιτήσεις από τους νέους, δεν είναι οι ίδιες που ήταν πριν τρεις δεκαετίες κι επομένως, ίδια δε μπορεί να παραμείνει ούτε η φοιτητική ιδιότητα. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι η διασκέδαση και η χαλάρωση παύουν να αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της νεανικότητας και της φοιτητικής ζωής — απλώς δεν έχουν τα πρωτεία που είχαν στο παρελθόν.
Το σίγουρο είναι πως η έννοια της φοιτητικής ζωής πρέπει να παρουσιάζεται όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικά γίνεται και, φυσικά, προσαρμοσμένη στα δεδομένα της εποχής, δηλαδή ως μια συνέχεια της σχολικής πορείας, και όχι ως μια ολική μεταστροφή, προκειμένου οι υποψήφιοι φοιτητές να γνωρίζουν τι θα αντιμετωπίσουν ακαδημαϊκά και να είναι σε θέση να απολαύσουν τα θετικά της νέας τους καθημερινότητας, χωρίς να ματαιωθούν οι όποιες προσδοκίες τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πανεπιστήμια: Οι φοιτητές υποφέρουν από άγχος, αυπνίες, σεξουαλικά και οικογενειακά προβλήματα, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Why are students at university so stressed? theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
