Του Χρήστου Μητρόπουλου,
Παρά το γεγονός ότι διαθέτει περίπου 125 εκατομμύρια πληθυσμό και το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής στον κόσμο, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει τεράστιο θέμα υπογεννητικότητας και πληθυσμιακή κρίση. Με τον μέσο όρο ηλικίας να βρίσκεται στα 48,4 έτη, ο πληθυσμός της είναι ο γηραιότερος στον κόσμο. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας, τα ποσοστά των γεννήσεων για το 2022 κατέγραψαν ιστορικό χαμηλό. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι πωλήσεις στις πάνες μωρών είναι 2,5 φορές λιγότερες από αυτές που αφορούν τις πάνες ενηλίκων. Τι πραγματικά φταίει για αυτές τις εξελίξεις;
Η Ιαπωνία διαθέτει μία πολύ δυνατή οικονομία, η οποία, όμως, λειτουργεί με ένα εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα εργασίας. Δεν είναι εστιασμένη στο άτομο, αλλά στην εταιρεία. Η ιαπωνική κουλτούρα στον εργασιακό τομέα δίνει έμφαση στην εξαιρετική αφοσίωση στην εταιρεία, η οποία θεωρείται ότι φροντίζει για τη ζωή των εργαζομένων της. Έτσι λοιπόν, ενώ οι νόμοι του κράτους αναφέρουν ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να δουλεύουν έως και 8 ώρες την ημέρα, πολλοί από αυτούς δουλεύουν έως 10.
Παράλληλα, ένα ακόμη πρόβλημα της εργασιακής ιαπωνικής κουλτούρας βρίσκεται στις επιταγές της σχετικά με την κατανομή των φύλων. Ενώ παγκοσμίως όλα τα κράτη του πρώτου κόσμου μάχονται για φυλετική ισότητα, οι ατελείωτες ώρες εργασίας στην Ιαπωνία θέτουν το δίλημμα «οικογένεια ή καριέρα;». Αυτό οδηγεί σε γονεϊκούς ρόλους με βάση το φύλο, στους οποίους οι γυναίκες επιβαρύνονται με την ατομική φροντίδα των παιδιών και τις οικιακές ευθύνες, ενώ οι άντρες, οι οποίοι λείπουν αρκετές ώρες από το σπίτι, δεν έχουν σχεδόν καμία συμμετοχή στην ανατροφή των παιδιών και αφιερώνονται στην εργασία. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η αλλαγή των εργασιακών όρων της Ιαπωνίας και η ταύτισή της με τις παγκόσμιες δυτικές συνθήκες είναι κομβική τόσο για τη διατήρηση και προσέλκυση της «αφρόκρεμας» του εργατικού δυναμικού στη χώρα αλλά και για την έμμεση επίλυση του δημογραφικού προβλήματος.
Το δημογραφικό πρόβλημα έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία της Ιαπωνίας. Ως προς την οικονομία, όλο και λιγότεροι Ιάπωνες θα είναι διαθέσιμοι και ικανοί για εργασία. Παράλληλα, αυτοί που θα συνεχίσουν να ανήκουν στο εργατικό δυναμικό της χώρας θα είναι πιο μεγάλοι, με λιγότερες αντοχές και πιθανώς λιγότερο καινοτόμοι από τα αντίστοιχα εργατικά δυναμικά άλλων χωρών.
Σε επίπεδο κοινωνίας, ένα όλο και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού θα επωμίζεται τη φροντίδα των ηλικιωμένων. Πέρα από το ήδη επιβαρυμένο κόστος για εξειδικευμένη ιατρική φροντίδα και νοσηλεία, θα αυξηθεί και η ζήτηση για ιατρικό προσωπικό. Όμως μη έχοντας επαρκές εργατικό δυναμικό, το κράτος θα στραφεί στους μετανάστες εργάτες, από τους οποίους ήδη η Ιαπωνία εξαρτάται στους τομείς της μεταποίησης, της γεωργίας και της φροντίδας των ηλικιωμένων. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι τουλάχιστον οι πτυχιούχοι μετανάστες εργασίας θα ανταποκριθούν, κυρίως λόγω της ιαπωνικής κουλτούρας, στον εργασιακό τομέα. Χαρακτηριστικό αυτού του φαινομένου είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των αλλοδαπών φοιτητών που σπουδάζουν στην Ιαπωνία δεν επιθυμεί να δουλέψει για εταιρείες της χώρας.
Κάποιες λύσεις προτάθηκαν πρόσφατα από τον Πρωθυπουργό της Ιαπωνίας, Fumio Kishida. Το σχέδιο του Kishida επικεντρώνεται στις κρατικές δαπάνες, για τη μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, την αναθεώρηση των αναποτελεσματικών επιδοτήσεων και την ενσωμάτωση αναπτυξιακών στρατηγικών. Ταυτόχρονα, ανακοίνωσε αύξηση των ετήσιων δαπανών της Ιαπωνίας στην αμυντική βιομηχανία από 1 σε 2 τοις εκατό του ΑΕΠ. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πρόσφατη αναβολή του διπλασιασμού των δαπανών σχετικά με έργα που αφορούν παιδιά λόγω αδυναμίας εξασφάλισης οικονομικών πόρων, έχει ανοίξει έντονο δημόσιο διάλογο στη χώρα σχετικά με τις προτεραιότητες που θέτει η κυβέρνηση. Ορισμένοι ειδικοί επέκριναν τον Kishida, υποστηρίζοντας ότι εγείρει ανησυχίες για την επιβίωση του ιαπωνικού έθνους προκειμένου να αποσπάσει την προσοχή από τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα.
Συνοψίζοντας, η κρισιμότητα του πληθυσμιακού προβλήματος της χώρας μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα από τις δηλώσεις του Kishida, ο οποίος υποστήριξε ότι η χώρα βρίσκεται κοντά στο να μην είναι σε θέση να διατηρήσει τις κοινωνικές λειτουργίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Can Japan’s Revamped Childcare Policy Get Workaholic Fathers to Take Leave?, The Diplomat, Διαθέσιμο εδώ
- Japan’s Population Crisis Nears Point of No Return, The Diplomat, Διαθέσιμο εδώ
- Why Do the Japanese Work Long Hours?, Διαθέσιμο εδώ
- It’s ‘now or never’ to reverse Japan’s population crisis, prime minister says, CNN, Διαθέσιμο εδώ
