Της Νεφέλης Τσιλοπούλου,
Η αρχαία αγορά της Αθήνας βρίσκεται βορειοδυτικά από τους πρόποδες του βράχου της Ακρόπολης και αποτελεί έναν παγκόσμιο πόλο έλξης για τους επισκέπτες της Αθήνας. Πρόκειται για το μέρος, όπου πραγματώθηκε η Δημοκρατία, αφού στέγασε την πρώτη Βουλή του κόσμου. Επίσης, έλαβαν χώρα και σημαντικά γεγονότα, όπως η δίκη του Σωκράτη και η γέννηση των Στωικών φιλοσόφων με τον Ζήνωνα. Η λειτουργία της ανάγεται στον 6ο αιώνα π. Χ. και φτάνει ως και τον 6ο αιώνα μ. Χ., σχηματίζοντας μία πορεία ζωής που μετρά πάνω από χίλια χρόνια.
Ο χώρος της αγοράς δεν είχε εξ αρχής αυτή τη χρήση. Στα μυκηναϊκά και γεωμετρικά χρόνια, τα κατάλοιπα φανερώνουν προς επρόκειτο για χώρο ταφής και κατοίκησης. Μας έχει σωθεί ένας σημαντικός αριθμός ταφών, κτερισμάτων και πηγαδιών που οδηγούν στην ασφαλή χρονολόγηση. Το διοικητικό κέντρο βρισκόταν στον χώρο της Ακρόπολης, όπου γνωρίζουμε πως στεγαζόταν ένα ανάκτορο. Έπειτα από μία περίοδο στασιμότητας και κοινωνικών αναταραχών (Τριάκοντα Τύραννοι), αλλά και με την εξάπλωση του λοιμού, ο πληθυσμός φαίνεται να κατακερματίστηκε. Στις αρχές του 6ου αιώνα ανάγεται η εκκίνηση της αρχαίας αγοράς της Αθήνας με τον Σόλωνα.
Από εκείνη την εποχή έχει εντοπιστεί μία θέση στη δυτική πλευρά, η οποία αφορά δύο κτήρια το C και το D, το οποία έχουν κοινή αυλή. Από την έκτασή τους, η οποία μαρτυρά πως δεν πρόκειται για ιδιωτική κατοικία, την κεραμική και τη θέση τους, η οποία είναι κοντά στη Βουλή του Κλεισθένη, έχει προκύψει η άποψη πως πρέπει να ήταν η πρώτη Σολώνεια Βουλή των τετρακοσίων. Δυστυχώς, δεν έχουμε κανένα άλλο μνημειακό κατάλοιπο από τις αρχές του 6ου αιώνα, αυτό που γνωρίζουμε, όμως, είναι πως ήδη από τότε η Ακρόπολη είχε μετατραπεί σε λατρευτικό κέντρο.
Ακολούθησε η τυρρανίδα των Πεισιστρατίδων. Άφησε κάποια αξιόλογα κατάλοιπα, μεταξύ των οποίων είναι η νοτιοανατολική κρήνη. Το γεγονός, μάλιστα, ότι τη διοχέτευαν με νερό από μακριά, δείχνει την πρόθεση που είχε η αγορά να γίνει ένας χώρος συγκέντρωσης. Με τον Κλεισθένη, όμως, άρχισε η αγορά να αποκτά ουσιαστικό δημόσιο χαρακτήρα. Η αναδιοργάνωση των φυλών από 4 σε 10 κατάφερε να αποδυναμώσει σε σημαντικό βαθμό την αριστοκρατία και να εντάξει στην ενεργό κοινωνία μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού. Στα δυτικά, συναντάμε το πρώτο ασφαλώς ταυτισμένο βουλευτήριο, όπου συνεδρίαζε η Βουλή των Πεντακοσίων. Επίσης, στο άκρο της δυτικής πλευράς υπήρχε η Βασίλειος Στοά, έδρα τον Βασιλέων, του δεύτερου κατά σειρά αξιώματος, που δημοσιοποιούνταν πάνω σε ενεπίγραφες στήλες οι νόμοι. Επίσης, ήταν ο χώρος, όπου οι Αθηναίοι τοποθετούσαν τα απτά ενθυμήματα των κατορθωμάτων τους, δηλαδή τις ασπίδες που είχαν πάρει ως λάφυρα πολέμου από τους ηττημένους αντιπάλους. Τέλος, απέναντι από τη Στοά υπάρχει ο μαρμάρινος βωμός της Αφροδίτης Ουρανίας, ο οποίος είναι από τους αρχαιότερους βωμούς που μας σώζονται.
Τον Κλεισθένη, που θεωρείται ο θεμελιωτής της Δημοκρατίας, διαδέχτηκε ο Κίμωνας. Μετά τα Περσικά το 480 π.Χ. και την ολοκληρωτική καταστροφή της Αθήνας από τους Πέρσες, οι Πλαταιείς είχαν δώσει όρκο να μην ανεγείρουν τους κατεστραμμένους ναούς, ώστε να θυμούνται το κακό που προξένησαν τότε οι Πέρσες. Οι Έλληνες ήταν γνωστό πως ήταν πολεμοχαρείς, αλλά ποτέ δεν κατέστρεφαν ναούς, διότι πίστευαν στον ίδιο θεό, κάτι που για τους Πέρσες δεν είχε καμία σημασία. Έτσι, ο Κίμωνας αξιοποίησε, εκείνη την εποχή, χρήματα προς όφελος δημόσιων έργων, ανάμεσα σε αυτά και το λεγόμενο Κιμώνειο τείχος της Ακρόπολης. Στη βόρεια πλευρά της αγοράς, ανήγειρε την Ποικίλη Στοά. Ποικίλη σημαίνει πολύχρωμη και πήρε το όνομά της από τους πίνακες που είχαν τοποθετήσει πάνω στους τοίχους. Επίσης, είναι το πρώτο οικοδόμημα που συναντάμε τη συνύπαρξη των δύο ρυθμών, δωρικού και ιωνικού. Ο Παυσανίας αναφέρει πως είχε δει 4 πίνακες με θέματα από τη μυθολογία, όπως την άλωση της Τροίας, και από πολεμικά επιτεύγματα. Ακόμα, εκεί γνωρίζουμε πως δίδασκε ο Ζήνωνας και έτσι γεννήθηκε ο λεγόμενος Στωικισμός.
Από την ένδοξη εποχή και το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή, το μνημείο που έχουμε στον χώρο της είναι το γνωστό σε όλους Θησείο, που στην πραγματικότητα είναι Ηφαιστείο. Ο Περικλής, όταν ανέλαβε την εξουσία, αποφάσισε να ξαναχτίσει τους ναούς που είχαν καταστρέψει οι Πέρσες. Το Θησείο βρίσκεται ακριβώς πίσω από τη δυτική πλευρά της αγοράς πάνω στον Αγοραίο Κολωνό (που σημαίνει ακριβώς ο λόφος της αγοράς). Σε εκείνο το σημείο δεν προϋπήρχε κάποιος ναός, έτσι θεωρείται γέννημα του Περικλή. Είναι ο πιο καλά σωζόμενος ναός που έχουμε στην Ελλάδα και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Αθήνα δεν είναι μία σεισμογενής περιοχή. Αλλά και ότι από νωρίς μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Υπήρχε η άποψη πως είναι ναός αφιερωμένος στον Θησέα, λόγω του γλυπτού διάκοσμου που φέρει σκηνές από τον μύθο του, αλλά η έρευνα επιβεβαίωσε πως ήταν αφιερωμένος στον Ήφαιστο και την Αθηνά, τους προστάτες των τεχνικών, γι’ αυτό και χτίστηκε κοντά στην αγορά.
Από τα τέλη του 5ου αιώνα έχουμε αρκετά μνημεία, τα οποία μαρτυρούν την εξέλιξη του πολιτισμού και την καθημερινότητα των αρχαίων. Το πιο ξακουστό είναι η στοά του Ελευθέρου Διός, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά δίπλα από τη Βασίλειο Στοά. Η πρόσοψη ήταν κατασκευασμένη από πεντελικό μάρμαρο και οι Αθηναίοι είχαν τοποθετήσει εκεί τις ασπίδες από τους πεσόντες των μαχών, για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Προς την Ελληνιστική εποχή υπάρχουν νέα οικοδομήματα, μεταξύ αυτών ο ναός του Απόλλωνα Πατρώου που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη Στοά του Ελευθέρου Διός. Ήταν ένα από τα μνημεία που διατυμπάνιζε την αυτοχθονία των Αθηναίων, καθώς ο Απόλλωνας, σύμφωνα με τη μυθολογία, συνδέθηκε με την κόρη του Κέκροπα, του μυθικού Βασιλιά της Αθηνάς. Από αυτούς προέκυψε ο Ίωνας και, στη συνέχεια, τα τέσσερα ιωνικά φύλα των Αθηναίων.
Στη Ρωμαϊκή εποχή προστέθηκαν οικοδομήματα μέσα στον ανοιχτό χώρο της αγοράς, όπως το Ωδείο του Αγρίππα. Η λειτουργία της συνεχίστηκε μέχρι και την εποχή του Ιουστινιανού, ως το 527 μ.Χ., όταν εκδίωξε όλους τους φιλοσόφους. Στην Ποικίλη Στοά έλαβε χώρα η δίκη του Σωκράτη, ενώ γνωρίζουμε και για το υποδηματοποιό του Σίμωνα, που ο Σωκράτης δίδασκε στους εφήβους. Πρόκειται, πράγματι, για έναν χώρο που πήρε μέσα στον χρόνο έναν καθαρά δημόσιο χαρακτήρα και βοήθησε σημαντικά στην άνθιση της Δημοκρατίας, της Φιλοσοφίας και του Πολιτισμού εν γένει.
Για την ιστορία με τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, ξεκίνησαν και οι αρχαιολογικές εργασίες για την ανασύσταση των αρχαίων στην Αθήνα. Αποτελούσε μεγάλη επιθυμία του κράτους να ανασκαφεί η αγορά, αλλά στις αρχές του 20ου με την κρίση της Μικρασιατικής Καταστροφής δεν μπορούσαν να διατεθούν πόροι. Αναζητήθηκε βοήθεια, την οποία προσφέρει η Αμερικάνικη Αρχαιολογική Υπηρεσία έως και σήμερα. Για χρόνια προσπαθούσαν να βρουν ένα σημείο να στεγάσουν τα ευρήματα, αλλά όπου έσκαβαν προέκυπτε κάτι νέο. Τη λύση έδωσε η διώροφη Στοά του Αττάλου στη βόρεια πλευρά. Πρόκειται για τον πρόδρομο των εμπορικών κέντρων, αφού φιλοξενούσε μαγαζιά και στη σύγχρονη εποχή έμελλε να γίνει το μουσείο της αρχαίας αγοράς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το Θησείο είναι στην πραγματικότητα «Ηφαιστείο» – OffLine Post, διαθέσιμο εδώ
- Η ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ / CAMP M. JOHN – politeianet, διαθέσιμο εδώ
- Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Αγοράς Αθηνών, διαθέσιμο εδώ
