Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Η διεξαγωγή μάχης στον αρχαίο κόσμο, δεν αποτελούσε ένα απλοϊκό εγχείρημα. Παρόλο που συνήθως οι μάχες ήταν ολιγάριθμες και λάμβαναν μέρος σε ίσιο και ανοιχτό έδαφος, οι τεράστιες απώλειες στο ανθρώπινο δυναμικό με το πέρας ενός πολέμου, σε συνδυασμό με την δαπανηρή διαδικασία κατασκευής και επανεφοδιασμού των στρατιωτών με τον κατάλληλο εξοπλισμό, ήταν κάποιοι από τους παράγοντες, οι οποίοι ώθησαν πολλούς από τους λαούς του τότε γνωστού κόσμου στην εξεύρεση εκείνων των τακτικών, οι οποίες θα τους εξασφάλιζαν αφενός μια άμεση και γρήγορη νίκη στο πεδίο της μάχης, αφετέρου και τις λιγότερες απώλειες. Επομένως, με την σύντομη αυτή εισαγωγή στο θέμα του παρόντος άρθρου, θα αναφερθούμε στους τρόπους εκείνους με τους οποίους οι λαοί του αρχαίου κόσμου, συγκεκριμένα οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, οργάνωναν και εξόπλιζαν τα στρατεύματά τους με σκοπό την ολοένα και αποτελεσματικότερη διεξαγωγή πολέμου.
Ξεκινώντας με τους Έλληνες, γνωρίζουμε ότι η επικρατέστερη τακτική που χρησιμοποιούσαν στην διεξαγωγή πολέμου ήταν η λεγόμενη οπλιτική φάλαγγα, ένα αρκετά πυκνό και πειθαρχημένο σώμα πολιτών-οπλιτών, οι οποίοι όφειλαν μέσω της δικής τους σχετικά μικρής χρηματικής περιουσίας να αποκτούν και να συντηρούν τον εξοπλισμό τους με σκοπό να μπορούν να προασπίζονται την εδαφική επικράτεια της πόλεώς τους από εξωτερικές απειλές και κινδύνους. Κάνοντας εμφανή την παρουσία της στον ελληνικό χώρο τον 7ο αιώνα π.Χ., κατά την διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου, αλλά με τα «σπέρματά» της να τοποθετούνται στην Μυκηναϊκή εποχή, η καινοτομία της φάλαγγας ήρθε να αντικαταστήσει την κυριαρχία των αριστοκρατών στα πολιτικά πράγματα των πόλεων-κρατών, οι οποίοι μέχρι τότε μονοπωλούσαν τόσο την πολιτική ισχύ όσο και την παρουσία τους στο πεδίο της μάχης.
Η οπλιτική φάλαγγα, εμφανιζόμενη σαν ένα μέσο για την ευρεία μάζα των αγροτοποιμένων της πόλης για να κάνει αισθητή την παρουσία της διεκδικώντας ίση συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα από τις τάξεις των αριστοκρατών, άνοιξε στην ουσία τον δρόμο για την αντικατάσταση της αριστοκρατικής κυριαρχίας της αρχαϊκής εποχής από την ισότιμη συμμετοχή σε αυτά (πολιτικά πράγματα) της κλασσικής περιόδου και των δημοκρατικών πολιτευμάτων που την εξέφρασαν. Πλέον, δεν ήταν ο κάθε αριστοκράτης υπεύθυνος για την προστασία της πόλεως αλλά ήταν ευθύνη του κάθε πολίτη-οπλίτη να μάχεται και να προασπίζεται το συμφέρον αυτής. Δεν υπερτερούσε δηλαδή το «εγώ» και ο ατομικός ηρωισμός του κάθε εύπορου αριστοκράτη, αλλά το «εμείς».
Επομένως, τα αισθήματα αδελφοσύνης, αλλά και της ισότητας που δίεπαν τους συντρόφους οπλίτες στο πεδίο της μάχης (μαζί και με άλλους παράγοντες προφανώς), ενσαρκώθηκαν μέσω των διαταξικών συγκρούσεων και των επακόλουθων μεταρρυθμίσεων της αρχαϊκής εποχής. Αυτές θα οδηγούσαν εν τέλει στην απεμπόληση του αριστοκρατικού και ολιγαρχικού πολιτεύματος, για χάρη της Δημοκρατίας.
Στο πεδίο της μάχης ο τυπικός οπλίτης κουβαλούσε, όπως αναφέρει και το όνομά του, το «ὅπλον» του, δηλαδή την μεγάλη και κυκλική ασπίδα του (εξ ου και «οπλοφορώ», δηλαδή φέρω ασπίδα), με την οποία προστάτευε τόσο τον ίδιο του τον εαυτό όσο και τον σύντροφο και συνοπλίτη του στα αριστερά, καθώς όπως γνωρίζουμε οι φαλαγγίτες ήταν συμπαραταγμένοι ο ένας δίπλα στον άλλον, σχηματίζοντας ένα αρκετά μακρύ, βαθύ αλλά και σύσσωμο στρατιωτικό σώμα, την φάλαγγα. Την εξάρτυση του οπλίτη συνόδευαν το δόρυ του, κράνος κορινθιακού τύπου, χάλκινος θώρακας με δερμάτινη επένδυση, επιμηρίδες αλλά και το ξίφος του (αλλιώς και σπάθα).
Με το πέρασμα του χρόνου, και παρόλη την επικράτηση της ελληνικής φάλαγγας, μία από τις μεγαλύτερες αδυναμίες της έκανε αισθητή την παρουσία της: η έλλειψη του επαγγελματισμού της. Ας μην ξεχνάμε, οι πολίτες-οπλίτες ήταν αγρότες, τεχνίτες και εργάτες. Λάμβαναν ελάχιστη έως και μηδαμινή εκπαίδευση και πολεμούσαν μονάχα για την προάσπιση της πόλης τους. Δεν ήταν επαγγελματίες.
Την μεγάλη αλλαγή στον στρατιωτικό τομέα θα επιφέρει ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας από το 359 π.Χ. μέχρι και την δολοφονία του το 336 π.Χ. Ο μέγας βασιλέας της Μακεδονίας, έχοντας υπάρξει στα νεανικά του χρόνια όμηρος στην αυλή του Επαμεινώνδα στην Θήβα, έλαβε την απαραίτητη πολιτική και στρατιωτική εκπαίδευση, η οποία θα του επέτρεπε το 359 π.Χ. μετά τον θάνατο του αδελφού του Πέρδικα Γ΄, να αναλάβει τον θρόνο της Μακεδονίας. Ο Φίλιππος Β΄ θα αναδιαρθρώσει τον στρατό της Μακεδονίας, εισάγοντας την χρήση της σάρισας, ενός δόρατος το οποίο έφτανε τα 6 μέτρα στο μήκος του και το οποίο κουβαλώντας το και με τα δύο χέρια, έδινε στους φαλαγγίτες το πλεονέκτημα του πρώτου χτυπήματος σε κάθε μάχη.
Το παλαιού τύπου «ὅπλον» θα αντικατασταθεί από την «πέλτη», μια εμφανώς μικρότερη ασπίδα, η οποία κρεμόταν από τον αριστερό ώμο του φαλαγγίτη και η εξάρτυση του κάθε στρατιώτη αποτελούνταν από μετάλλινο θώρακα, περιλαίμιο, περικνημίδες και μεταλλικό κράνος. Η νεοϊδρυθείσα Μακεδονική φάλαγγα, εθισμένη (από το «ἔθος», δηλαδή την συνήθεια) στις σκληρές ασκήσεις, τις μακρές πορείες και την εμπειρία στην μάχη, απέκτησε τον επαγγελματικό της χαρακτήρα, ο οποίος επήλθε από τις προσπάθειες του Μακεδόνα Βασιλιά να εδραιώσει την εξουσία του μέσω της εκδίωξης των Ιλλυρικών και Παιονικών (Θρακικών) φυλών που μέχρι το 359 π.Χ. κυριαρχούσαν στην περιοχή.
Η νέου τύπου φάλαγγα, αποτελούνταν από 16 σειρές ανδρών στο μήκος και 16 στο βάθος, οι οποίοι σχημάτιζαν ένα απόρθητο τοίχος από σάρισες, το οποίο, αν και αρκετά δύσκαμπτο και δυσκίνητο, προχωρούσε με σταθερό βήμα προς τον εχθρό, κυριαρχώντας επί αυτού στο πεδίο της μάχης. Με τις πρώτες πέντε σειρές των φαλαγγιτών (αλλιώς και «πεζέταιρων») να έχουν προτεταμένες τις σάρισες προς τα εμπρός και τις οπίσθιες γραμμές να τις κρατάνε όρθιες για τον εξανδραποδισμό εχθρικών βλημάτων αλλά και με την παράλληλη στήριξη από τους «Εταίρους», το βαρύ Μακεδονικό ιππικό, η μακεδονική φάλαγγα αποτέλεσε έναν από τους ισχυρότερους πολεμικούς σχηματισμούς της αρχαιότητας, ικανή να αντισταθεί σε οποιονδήποτε εχθρικό σχηματισμό, δίνοντας μετέπειτα στον Αλέξανδρο τον Μέγα την δυνατότητα να βάλει το τελευταίο καρφί στην κάσα των Αχαιμενιδών Περσών, σπέρνοντας τον Ελληνισμό μέχρι και το σημερινό Πακιστάν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- On Topic, Organization of the Roman Army, Διαθέσιμο εδώ
- Pollsandpolitics.gr, Οργάνωση και εξοπλισμός του Μακεδονικού Στρατού από τον Φίλιππο Β΄ και τον Μεγάλο Αλέξανδρο, Διαθέσιμο εδώ
- Outsidetheegg.com, Ποιος ήταν ο Φίλιππος;, Διαθέσιμο εδώ
- Greecehighdefinition.com, Greek phalanx vs Roman legion: a history of the most powerful military formations in the ancient world, Διαθέσιμο εδώ
- Ekivolos.gr, Η εμφάνιση της οπλιτικής φάλαγγας κατά τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., Διαθέσιμο εδώ
- Hellenicarmors.gr, Βαρέως τύπου Ελληνική θωράκιση Αρχαϊκής Εποχής, Διαθέσιμο εδώ
