Του Χρήστου Χατζηκωνσταντίνου,
Σήμερα που η ψηφιακή εποχή έχει κατακλύσει το περιεχόμενο που καταναλώνουν οι μικρές ηλικίες, ο μεγάλος στόχος της αγοράς είναι να διανείμει ιστορίες-παραμύθια με μεγάλη διάρκεια και υψηλή παραγωγή, με σκοπό να πουλήσουν παιχνίδια, να διαμορφώσουν κουλτούρα και να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των ματιών και όχι του μυαλού. Ο Αίσωπος και η προσέγγισή του στη διαχρονική πια συλλογή με τους λεγόμενους Μύθους του μάς επαναπροσδιορίζει στην πραγματική ουσία της αφήγησης των παραμυθιών που έχουν ως κοινό τις μικρότερες ηλικίες. Η αλήθεια είναι ότι είναι αδύνατο να περιγραφούν ιστορίες με διδακτικό χαρακτήρα, χωρίς να παρατηρηθούν στοιχεία υπερβολής, με παραδείγματα μεγάλων παραγωγών όπως η Walt Disney και η Dream Works, που εξανθρωπίζουν τους χαρακτήρες σε σημείο που χάνεται το πραγματικό νόημα του παραμυθιού.
Αν ανατρέξουμε σε έργο του Αισώπου, λοιπόν, θα δούμε ότι στη συνταγή του, αν και έχει εξελιχθεί με το πέρασμα των αιώνων, η δομή είναι ίδια και απαράλλακτη. Η ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει τα παραμύθια του Αισώπου είναι ότι καταφέρνει να μεταφέρει σημαντικά διδάγματα μέσα από μόνο μερικές παραγράφους. Το περιεχόμενο των μύθων αυτών μεταφράζεται μέσω αναρίθμητων παραδειγμάτων, χρησιμοποιώντας πάντοτε μεταφορικό λόγο. Αυτή, άλλωστε, είναι και η μαγεία με τα παραμύθια τέτοιου είδους, αφού είναι κατανοητά ακόμα και από ένα παιδί που θα ξεφυλλίσει μόνο του το βιβλίο. Ο Αίσωπος, λοιπόν, καταφέρνει να μεταφέρει τρανταχτά μηνύματα, που αφορούν ενδεικτικά την ανθρώπινη λαγνεία, τον φόβο, την απληστία και την απιστία, σε ανθρώπους κάθε ηλικίας, μυώντας τους να σκεφτούν και να αποκρυπτογραφήσουν το νόημα, το οποίο επιθυμεί να μεταλαμπαδεύσει. Ωστόσο, αν κάποιος δεν μπει στη διαδικασία να κατανοήσει τι ακριβώς πραγματεύεται ο κάθε χαρακτήρας στον μύθο του, ασυνείδητα το μυαλό αναμοχλεύει την ιστορία και διατυπώνει τα δικά του συμπεράσματα μέσα από τα παραδείγματα της ζωής του, μία –ας πούμε– δια βίου μάθηση.
Ο Αίσωπος, που σε αυτόν καταλέγεται η μεγαλύτερη μερίδα για το περιεχόμενο των μύθων που εξετάζουμε, ήταν αρχαίος μυθοποιός και μυθογράφος και θεωρείται ο εφευρέτης της λεγόμενης διδακτικής μυθοπλασίας, με στοχασμούς και προβληματισμούς του ίδιου, έχοντας ως πρωτεύοντα στόχο τη μάθηση και τη διάδοσή της στον απλό κόσμο. Γεγονός που προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον είναι ότι ποτέ δεν κατέγραψε τους μύθους του σε γραπτή μορφή, αλλά τους εξιστορούσε προφορικά στο κοινό του. Για τη βιογραφία του γνωρίζουμε από τον μοναχό Μάξιμο Πλανούδη, έναν βυζαντινό λόγιο μοναχό με σημαντικό φιλολογικό έργο για την εποχή του. Ο Αίσωπος χρησιμοποιούσε τα ζώα σαν το μέσο επικοινωνίας του μεταξύ ανθρώπων και μυθοπλασίας, με συχνές εμφανίσεις της αλεπούς, του λιονταριού και του λύκου.
Με αφορμή την ανάλυση της συλλογής των μύθων, παίρνω το ερέθισμα του Αισώπου για να σας αφηγηθώ περιληπτικά την –κατά άποψη μου– συμβολικότερη ιστορία. Η ιστορία περιγράφει τη λαιμαργία ενός ποντικού που τρυπώνει από μια αιχμή του τοίχου σε ένα κελάρι. Όταν αρχίζει να τσιμπολογάει τα τυριά και τα κρέατα δεν σταματάει, λόγω της αχόρταγης φύσης του και της αγάπη του προς το φαγητό, με αποτέλεσμα η κοιλιά του να μεγαλώνει τόσο που να μην μπορεί να φύγει από την τρύπα του τοίχου. Φυσικά, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να γίνει αντιληπτός από τον άνθρωπο και να τον σκοτώσει. Η παραπάνω ιστορία μαζί με τις υπόλοιπες, που συνήθως δεν έχουν ευχάριστο τέλος, προσπαθεί να μας μεταφέρει μια διδακτική αλληγορία κατά τη διάρκεια που τη διαβάζουμε. Σε όλες, σχεδόν, τις ιστορίες, οι ήρωες-ζώα είναι χαρακτήρες που είναι επιρρεπείς στα πάθη τους, με αποτέλεσμα στο τέλος να τιμωρούνται με την ύβρη τους.
Συνοψίζοντας, ο Αίσωπος είναι ένα παράδειγμα που ακόμη μπορεί να μας διδάξει πολλά, μέσα από τον τρόπο που μας μεταφέρει στον δικό του κόσμο, εξιστορώντας τους προβληματισμούς του με έναν όμορφο, και πάνω από όλα, διδακτικό τρόπο. Μπορεί να μην είναι κομμάτι της ιστορικής μας ταυτότητας, όπως είναι τα ομηρικά έπη, αλλά δεν παύει να είναι μια πρωτοποριακή για την εποχή διατύπωση ότι η διδακτική μυθολογία έχει ανάγκη να διατυπώνει ιστορίες που έχουν αποτρεπτικό χαρακτήρα και νοηματική ευκολία. Ο Αίσωπος είναι ένα κλασικό παράδειγμα ότι όπως ο Χριστός επέλεξε τις παραβολές του για το ευρύ και απαίδευτο κοινό του, έτσι και ο δάσκαλος πρέπει να προσεγγίζει τους μαθητές του με όποιο μέσο κρίνει αυτός αποτελεσματικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αίσωπος, ο μυστηριώδης παραμυθάς που καταδικάστηκε σε θάνατο από το Μαντείο των Δελφών – newsbeast, διαθέσιμο εδώ
- ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ / AESOP – politeianet, διαθέσιμο εδώ
- Αίσωπος – ΠΡΟΣΩΠΟ – Βιβλιοnet, διαθέσιμο εδώ
