Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
«Με τίποτ’ άλλο δεν φανερώνουν οι άνθρωποι το χαρακτήρα τους περισσότερο, όσο μ’ εκείνο που βρίσκουν αξιογέλαστο.»
— Johann Wolfgang von Goethe
«Χωρίς το γέλιο, η ζωή είναι ένα λάθος.»
— Friedrich Nietzsche
Έχουμε ξεχάσει να ζούμε. Έχουμε ξεχάσει να κοιτάμε τους ανθρώπους στα μάτια, έχουμε ξεχάσει να ονειρευόμαστε, να ερωτευόμαστε και, κυρίως, έχουμε ξεχάσει να γελάμε. Και δεν μιλάω για το κίβδηλο γέλιο που όλοι έχουμε στη φαρέτρα μας για τις κοινωνικές περιστάσεις που το απαιτούν. Μιλάω για το γέλιο που αναδύεται από την ψυχή και τα σωθικά τους ανθρώπου. Το γέλιο ενός παιδιού. Ζούμε στην εποχή της κατήφειας, της μιζέριας και της κατάθλιψης. Έχουμε γίνει θρύψαλα στις «μυλόπετρες» του άγχους, της ρουτίνας και της ανίας. Τρέχουμε να προλάβουμε τα πάντα και, τελικά, δεν ζούμε τίποτα. Κυνηγάμε κάποια ευτυχία ή καταφεύγουμε σε αφορισμούς –«η ευτυχία είναι ένα ιδανικό άπιαστο, μια χίμαιρα»–, για να βυθιστούμε στη δυστυχία μας απενοχοποιημένοι και ήσυχοι. Δεν φταίμε εμείς που είμαστε δυστυχισμένοι. Πώς να κερδίσεις κάτι που δεν υπάρχει;
Έχουμε απωλέσει την ψυχή μας, γιατί έχουμε χάσει την αίσθηση του χιούμορ, τη διάθεση να βλέπουμε τη ζωή λίγο πιο φωτεινή. «Γιατί το γέλιο δίνει ψυχή, δίνει ζωή, ενώ αυτός (ο άνθρωπος) έχει συνηθίσει μόνο να παίρνει, εφόσον η ζωή του όλη κινείται στο πνεύμα του έχειν και όχι του είναι», σημειώνει ο Γ. Δημητρακόπουλος. Αρεσκόμαστε στην τραγική θέαση της ζωής, στη διαλάληση της ασχήμιας της μόνο και, έτσι, καταλήγουμε μεμψίμοιροι και δυστυχείς. Και, φυσικά, είδος υπό εξαφάνιση είναι –πλέον– το καλαίσθητο, λεπτό και έξυπνο χιούμορ. Αντιθέτως, η τηλεόραση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης βρίθουν από χυδαίους, «εύπεπτους» αστεϊσμούς. Γιατί το χιούμορ είναι ζήτημα αισθητικής και οξύνοιας του πνεύματος. Και σε μία εποχή που κατατρύχεται από τη μαζική κουλτούρα και την αποπνευματοποίηση, το διακριτικό, πνευματώδες χιούμορ έχει στερέψει. Αυτά που μια κοινωνία θεωρεί αξιογέλαστα αντανακλούν την παιδεία της.
Γράφει ο Γ. Δημητρακόπουλος: «Και όταν ακόμη οι κοινωνικές υποχρεώσεις απαιτούν κάποια πραότητα και καλοσύνη, έχει έτοιμο (ο άνθρωπος) «το προσωπείο του γέλιου», ένα μηχανικό γέλιο, που κρύβει μια αμηχανία και ένα φόβο: τον φόβο της ελευθερίας. Γιατί ο άνθρωπος που δεν γελάει με την ψυχή του, είναι ανελεύθερος άνθρωπος, πιασμένος στα δίχτυα της μισαλλοδοξίας, της περιφρόνησης και της αδιαφορίας προς τον συνάνθρωπο». Πράγματι, πώς μπορεί ο άνθρωπος να βρει την εσωτερική του γαλήνη και ελευθερία, όταν έχει σκληρύνει η ψυχή του και όταν έχει αποστεγνωθεί από συναισθήματα; Όταν νιώθει άδειος και απογοητευμένος από τη ζωή; Και, φυσικά, δεν είναι ο μόνος που φέρει ευθύνη για αυτήν την απόγνωση. Οι χαλεποί καιροί στους οποίους ζούμε, η απηνής κοινωνία μας, οι δύσκολες βιοτικές συνθήκες, οι ιλιγγιώδεις ρυθμοί ζωής, καθιστούν τον άνθρωπο ένα ρομπότ, που αντιμετωπίζει τη ζωή μηχανικά, επιδερμικά, αδιάφορα.
«Μα πώς είναι δυνατόν να γελάσω μέσα σε έναν κόσμο που ολοένα μικραίνει; Πώς είναι δυνατόν να γελάσω με την ψυχή μου μέσα σε αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα και στα καταστροφολογικά δελτία ειδήσεων; Πώς να γελάσω, όταν όλα γύρω μου σκοτεινιάζουν και γκρεμίζονται;». Κι όμως, ο άνθρωπος πρέπει να είναι ικανός να εντοπίζει την ομορφιά της ζωής. Να βρίσκει τη λύτρωση στο γέλιο, να καθαίρει την ψυχή του μέσα από την αισιοδοξία και τη σάτιρα ή τον αυτοσαρκασμό. Είναι κι αυτή μια δεξιότητα απαραίτητη για την επιβίωσή μας. Όσοι στερούνται αυτήν την πνευματική ικανότητα, μένουν ανυπεράσπιστοι μπροστά σε όλη τη δυστυχία του κόσμου και καταρρέουν.
Το γέλιο αποτελεί μέσο εκτόνωσης, την άμυνά μας στις δυστοκίες της πραγματικότητας. Συνιστά πυλώνα της δημιουργικής σκέψης, ενώνει τις ανθρώπινες ψυχές, ευνοεί τη διαπροσωπική επικοινωνία, υπερνικά την ψυχρότητα και αμβλύνει τις φιλονικίες. Εξάλλου, αποτελεί και μέσο αυτοκριτικής, αφού ο αυτοσαρκασμός συντείνει στον εντοπισμό, αλλά και στην ορθή αντιμετώπιση των ελαττωμάτων μας· είναι ένδειξη αυτογνωσίας και απουσίας συμπλεγμάτων κατωτερότητας. Ας μην ξεχνάμε ότι η σωματική και η ψυχική υγεία είναι αλληλένδετες, οπότε η θεραπεία της ψυχής επουλώνει σε μεγάλο βαθμό και το σώμα. Τέλος, το χιούμορ μπορεί να αναδειχθεί σε μέσο κοινωνικής διαμαρτυρίας. Η κοινωνικοπολιτική σάτιρα μπορεί να υπάρξει μόνο σε δημοκρατικές κοινωνίες. Ο Ουμπέρτο Έκο γράφει στο έργο του Το όνομα του Ρόδου: «Το γέλιο σαρκάζει την τάξη, κάνει τους ανθρώπους αναιδείς, χωρίς φόβο και υπακοή στους ηγεμόνες». Επομένως, το χιούμορ συνδέεται και με την κοινωνικοπολιτική ελευθερία, πέραν της εσωτερικής/πνευματικής.
Ας κάνουμε μια προσπάθεια, λοιπόν, να επιστρέψουμε στην αγαπημένη μας παιδική συνήθεια: να γελάμε. Όνειρό μας να ξαναδούμε χαρούμενους ανθρώπους στις μεγαλουπόλεις, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στους χώρους εργασίας. Ανθρώπους που σφύζουν από όρεξη και ενέργεια, και όχι «ζωντανούς νεκρούς». Ανθρώπους που δεν βλέπουν τη ζωή σαν αγγαρεία, αλλά είναι ερωτευμένοι μαζί της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Παπανούτσος, Ε. Π. (2012), Το Δίκαιο της Πυγμής, Εκδόσεις Νόηση
