Της Στέλλας Παναγούλια,
Το θεατρικό έργο Emilia Galotti από τον συγγραφέα Gotthold Ephraim Lessing έκανε πρεμιέρα στις 8 Μαρτίου του 1772 στο Braunschweig της Γερμανίας. Το έργο αποτελεί ένα κλασσικό παράδειγμα της αστικής τραγωδίας (Bürgerliches Trauerspiel) που αναπτύχθηκε τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη.
Ο Gotthold Ephraim Lessing, γεννημένος τον Ιανουάριο του 1729 στη Σαξονία της Γερμανίας, ήταν Γερμανός δραματουργός, κριτικός και συγγραφέας φιλοσοφίας και αισθητικής. Σε νεαρή ακόμα ηλικία, ο Lessing εκδήλωσε την έφεσή του προς το διάβασμα και όταν ήταν μόλις 12 χρονών εισήλθε στο διάσημο Fürstenschule. Μαθαίνοντας ελληνικά, λατινικά και εβραϊκά, εμπνεύστηκε από τον ρωμαϊκό κωμικό Plautus και επιδίωξε κι ο ίδιος να γράψει κωμωδίες. Το φθινόπωρο του 1746, ξεκίνησε τη φοίτησή του στο πανεπιστήμιο του Leipzig, όπου σπούδασε θεολογία. Το πραγματικό ενδιαφέρον του, όμως, κέντριζαν η λογοτεχνία, η φιλοσοφία και η τέχνη στο σύνολό της. Τότε ήταν που για πρώτη φορά έκανε διασυνδέσεις με το θέατρο, όταν η ηθοποιός Friederike Caroline Neuber παρήγαγε το 1749 με μεγάλη επιτυχία το έργο του Der junge Gelehrte (Ο νεαρός μελετητής). Την περίοδο 1747-1749, έγραψε ποικίλες κωμωδίες γεμάτες πνευματώδη σχόλια για τις ανθρώπινες αδυναμίες, τη μισαλλοδοξία, την προκατάληψη και άλλα θέματα που αφορούσαν την εποχή.
Μετά από διάφορες δυσκολίες που αντιμετώπισε (κυρίως οικονομικές), βρέθηκε στο Βερολίνο το 1748, όπου εργάστηκε ως μεταφραστής βιβλίων, αλλά και ξεκίνησε να γίνεται γνωστός μέσω της κριτικής του στην εφημερίδα Berlinische Privilegierte Zeitung, στην οποία ήταν επιμελητής κριτικής βιβλίων. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του και στην ιατρική, συνέχισε να γράφει επιγράμματα. Για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με την αστική τραγωδία μέσω του έργου του Miss Sara Sampson, που αποτελεί και το πρώτο έργο εγχώριας αστικής τραγωδίας στη Γερμανία. Ήταν ο πρώτος Γερμανός συγγραφέας που συνέβαλε με αποτελεσματικό τρόπο (διότι και άλλοι το επιχείρησαν) στην απελευθέρωση του γερμανικού δράματος από την επιρροή των κλασικών και γαλλικών μοντέλων. Επιδίωκε τη δημιουργία ενός αληθινά εθνικού δράματος που θα ανήκε στον λαό, βασισμένο στην πίστη στη φύση και την πραγματικότητα. Παρότρυνε τους Γερμανούς συγγραφείς να το φέρουν εν ζωή, θέτοντας ως παραδειγματισμό τα έργα του Shakespeare.
Οι πρωτοποριακές ιδέες του, ο ρεαλισμός και η αυθάδειά του δεν ήταν πάντοτε δεκτές από τον λαό της εποχής, και παρότι συνέχιζε να εκδίδει έργα ή δοκίμιά του, το 1770 κατέληξε άπορος και αναγκάστηκε να εργαστεί ως βιβλιοθηκάριος στο Wolfenbüttel. Τα χρόνια του περνούσαν δυστυχισμένα, αλλά πλούσια σε επιτεύγματα. Αναρωτιέται κανείς, λοιπόν, τι ήταν αυτό που ώθησε τον Lessing να γράψει ένα τόσο διάσημο έργο διαχρονικής σημασίας, όπως το Emilia Galotti, σε μία τόσο δύσκολη περίοδο της ζωής του.
Δεν υπήρξε ποτέ μια απλή ερμηνεία του έργου Emilia Galotti. Η τραγωδία απεικονίζει το θέμα πατέρα και κόρης στον ίδιο βαθμό που απεικονίζει τις εντάσεις μεταξύ της αστικής τάξης και των ευγενών στη Γερμανία του 18ου αιώνα. Γραμμένο σε έντονη και ξεκάθαρη πεζογραφία, αυτό το έξοχα κατασκευασμένο έργο πραγματεύεται μια σύγκρουση συνείδησης στην αυλή ενός Ιταλού πρίγκιπα. Ο απόλυτος πρίγκιπας της Guastalla, Hettore Gonzaga, αποκτά εμμονή με την ιδέα να κάνει την Emilia ερωμένη του μετά την πρώτη τους συνάντηση. Δίνει έτσι στον πανούργο αρχιυπηρέτη του, Marinelli, το δικαίωμα να κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να καθυστερήσει τον προηγουμένως συμφωνημένο γάμο μεταξύ της Emilia και του Κόμη Appiani.
Στη συνέχεια, ο Marinelli προσλαμβάνει εγκληματίες, που λίγο μετά δολοφονούν τον κόμη στον δρόμο του για τον γάμο. Η Emilia μεταφέρεται γρήγορα στην ασφάλεια στην κοντινή θερινή κατοικία του πρίγκιπα. Σε αντίθεση με τη μητέρα της Claudia, η Emilia δεν αναγνωρίζει ακόμη τις πραγματικές επιπτώσεις του σχεδίου. Λίγες στιγμές αργότερα, στην κατοικία έρχεται και η κόμισσα Orsina, η πρώην ερωμένη του πρίγκιπα. Από απογοήτευση για τη σκληρή της απόρριψη από τον πρίγκιπα, προσπαθεί να πείσει τον Odoardo, τον πατέρα της Emilia, να εκδικηθεί τον κόμη Appiani μαχαιρώνοντας τον πρίγκιπα μέχρι θανάτου. Ο Odoardo, όμως, διστάζει να συμφωνήσει με αυτήν την πρόταση και αποφασίζει να αφήσει την εκδίκηση στα χέρια του Θεού. Η Emilia, η οποία πρέπει να παραμείνει υπό την προστασία του πρίγκιπα λόγω μιας άλλης ίντριγκας για λογαριασμό του Marinelli, προσπαθεί να πείσει τον πατέρα της να τη σκοτώσει για να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της υπό το φως των προσπαθειών του πρίγκιπα να την αποπλανήσει. Ο πατέρας συμφωνεί και τη μαχαιρώνει, αλλά αμέσως νιώθει αποτροπιασμένος από την πράξη του. Στο τέλος, ο Odoardo αφήνει το θέμα στον πρίγκιπα. Έτσι, ο πρίγκιπας αποφασίζει ότι ο Marinelli είναι υπεύθυνος για την καταστροφή και τον αποκλείει από το δικαστήριο. Τελικά, ο πατέρας της Emilia αναγνωρίζει τον Θεό ως την απόλυτη εξουσία.
Ο Lessing χρησιμοποιεί επιδέξια τον χαρακτήρα του Ιταλού πρίγκιπα για να επικρίνει την αριστοκρατία που κυβερνά τους υπηκόους του, σύμφωνα με τις ιδιοτροπίες και τη φαντασία. Συγκεκριμένα, σε μία σκηνή, ο πρίγκιπας παρουσιάζεται να δίνει απερίσκεπτα και χωρίς καμία σκέψη την συγκατάθεσή του στη θανατική ποινή ενός υπηκόου του, απλώς επειδή βιαζόταν να συναντήσει την Emilia, ενώ εγκρίνει το αίτημα μίας υπηκόου του με μοναδικό κριτήριο το γεγονός ότι το όνομά της ήταν, επίσης, Emilia. Δεν εκλείπουν βέβαια και οι σκηνές που παρουσιάζουν την Emilia Galotti όχι ως άνθρωπο, αλλά ως αντικείμενο πόθου. Αυτό αποτελεί κλασικό παράδειγμα του πώς αντιλαμβάνονταν οι άνδρες τις γυναίκες εκείνη την εποχή και, δυστυχώς, σε έναν βαθμό θεωρείται ακόμη επίκαιρο.
Πιο συγκεκριμένα, για τον Lessing, ο πρίγκιπας αντιπροσωπεύει τη διεφθαρμένη και άδολη αυλή, όπου οι κυβερνήτες που κατέχουν το όπλο της γενναιοδωρίας αποδίδουν στο έπακρο τις ρομαντικές επιθυμίες τους και καταστρέφουν τις ζωές των γυναικών χωρίς τύψεις. Τα ελαττώματα του πρίγκιπα γίνονται ακόμα πιο έντονα όταν παρουσιάζεται ο χαρακτήρας του Odoardo, του περήφανου πατέρα της Emilia Galotti, ο οποίος ανήκει στη μεσαία τάξη και παραμένει σκόπιμα μακριά από την αυλή, επειδή τη θεωρεί τόπο παρακμής. Σε κάποιον βαθμό, ο Lessing κατευθύνει την οργή του κοινού του μακριά από τον πρίγκιπα προς τον Marinelli, κάτι που μπορεί να ερμηνευθεί ως άμβλυνση της στάσης του απέναντι στην άρχουσα τάξη, ενώ καταφέρνει να προσδώσει και συμπαθή χαρακτηριστικά στον πρίγκιπα, αυτά του νεαρού άνδρα που δυσκολεύεται να ασκήσει έλεγχο στις ερωτικές του τάσεις.
Ο πρίγκιπας παρουσιάζεται έτσι ως θύμα των συνθηκών, που υφίσταται εκμετάλλευση λόγω της ευαλωτότητάς του. Στο επιφώνημα του πρίγκιπα: «Δεν φτάνει, για τη δυστυχία των πολλών, που οι πρίγκιπες είναι άνθρωποι; Πρέπει, επίσης, οι διάβολοι να μεταμφιέζονται σε φίλους τους;», ο Lessing μεταθέτει την ευθύνη για τον τραγικό θάνατο της Emilia στον Marinelli. Ο πρίγκιπας μετατρέπεται σε μια απλή μαριονέτα στα χέρια του διεφθαρμένου αξιωματούχου της αυλής του.
Καταληκτικά, το συγκεκριμένο έργο μπορεί πραγματικά να σας ταξιδέψει στον 18o αιώνα αλλά και να σας αποδείξει πόσα πράγματα δεν έχουν αλλάξει από τότε. Παράδειγμα αποτελεί ο μονόλογος της Emilia όταν ζητά από τον πατέρα της να τη μαχαιρώσει, ώστε να παραμείνει ανέπαφη στην προσπάθειά της να μην γίνει αντικείμενο αποπλάνησης. Αυτό και μόνο ηχεί δυνατά στα αυτιά όλων των γυναικών που φοβούνται να κυκλοφορήσουν τα βράδια στους δρόμους.
Η Emilia φωνάζει: «Αυτό που ονομάζουμε ωμή βία δεν είναι τίποτα: η αποπλάνηση είναι η μόνη αληθινή βία. Έχω αίμα να πάλλεται στις φλέβες μου, πατέρα μου, αίμα τόσο νεανικό, τόσο ζεστό όσο κανενός. Και οι αισθήσεις μου είναι κι αυτές αισθήσεις. Δεν επιδιώκω τίποτα. Δεν θα είμαι υπεύθυνη για τίποτα».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Emilia Galotti | drama by Lessing, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- ΕΜΙΛΙΑ ΓΚΑΛΟΤΤΙ / LESSING GOTTHOLD-EPHRAIM, politeia.net, διαθέσιμο εδώ
- LESSING »Emilia Galotti«, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
