Του Γιουλιάν Πραπανίκου,
Στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου, που δημοσιεύτηκε πριν λίγες μέρες, αναφερθήκαμε στο εμπράγματο δικαίωμα της κυριότητας και στους τρόπους κτήσης αυτής. Έγινε λόγος για την κτήση της κυριότητας κινητού και ακινήτου με σύμβαση. Ας δούμε, όμως, και τους άλλους τρόπους, με τους οποίους αυτή μπορεί να αποκτηθεί.
Ειδικότερα, σύμφωνα με την ΑΚ 1036επ., η κυριότητα κινητού πέρα από τον κύριο μπορεί να μεταβιβασθεί και από μη κύριο. Το γεγονός αυτό αποτελεί μία εξαίρεση στο στοιχείο της νομοτυπικής μορφής της ΑΚ 1034 περί ύπαρξης κυριότητας στο πρόσωπο του μεταβιβάζοντος, που αποτελεί και τον κανόνα στο εμπράγματο δίκαιο. Οι διατάξεις περί μεταβίβασης κυριότητας κινητού από μη κύριο δέον είναι να εφαρμόζονται: α) εάν ο μεταβιβάζων μη κύριος έγινε κάτοχος με τη θέληση του κυρίου, β) εάν πρόκειται για χρήματα, ανώνυμους τίτλους, γ) εάν πρόκειται για κινητά, που εκποιούνται σε δημόσιο πλειστηριασμό, εμποροπανήγυρη ή αγορά.
Προϋποθέσεις εφαρμογής της ΑΚ 1036 είναι η μεταβίβαση κυριότητας από μη κύριο, να αφορά μόνο πράγμα κινητό και όχι ακίνητο, να υπάρχει σύμβαση μεταβιβάζοντος και αποκτώντος, να παραδοθεί η νομή του πράγματος και ο αποκτών να βρίσκεται σε υποκειμενική καλή πίστη. Η σύμβαση της ΑΚ 1036 είναι αναιτιώδης, όπως και η ΑΚ 1034. Όσον αφορά την παράδοση της νομής, αυτή δεν μπορεί να γίνει με οποιονδήποτε από τους προβλεπόμενους στο νόμο τρόπους, αντίθετα προς τη μεταβίβαση της κυριότητας κινητού από κύριο. Η ΑΚ 1036 απαιτεί την παράδοση της νομής με υλική παράδοση, βραχεία ή μακρά χειρί παράδοση και παράδοση φορτωτικής ή αποθετηρίου εγγράφου. Ως προς την καλή πίστη, σύμφωνα με την ΑΚ 1037, καλόπιστος θεωρείται αυτός που την αποκτά, εάν κατά το χρόνο παράδοσης της νομής δε γνώριζε, ή δεν αγνοούσε από βαριά αμέλεια, ότι το κινητό πράγμα δεν ανήκει κατά κυριότητα σε αυτόν που το εκποιεί. Η καλή πίστη τεκμαίρεται υπέρ του αποκτώντος.
Εφόσον συντρέξουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, τότε ο αποκτών γίνεται κύριος του πράγματος και έχει το δικαίωμα να το μεταβιβάσει περαιτέρω. Σε περίπτωση, ωστόσο, όπου ο αποκτών αναμεταβιβάσει το πράγμα στον αρχικό μεταβιβάζοντα μη κύριο, τότε ο τελευταίος δεν αποκτά κυριότητα, εάν οι δύο μεταβιβάσεις συνδέονται μεταξύ τους, ή η πρώτη μεταβίβαση έγινε για το λόγο αυτό. Επίσης, ο προηγούμενος αληθής κύριος, εφόσον δε συντρέξει η παραπάνω υπόθεση, χάνει την κυριότητά του. Παρόλα αυτά, έχει ενοχικές αξιώσεις για αποζημίωση από τον μη κύριο, που προχώρησε στη μεταβίβαση του κινητού.
Εξαίρεση στην ΑΚ 1036 εισάγει η ΑΚ 1038, η οποία αναφέρει ότι σε περίπτωση που το κινητό πράγμα αποκτήθηκε από τον μη κύριο με κλοπή ή απώλεια του αντικειμένου, τότε δεν επέρχεται η απόκτηση της κυριότητας αυτού από τον καλόπιστο τρίτο. Ο δικαιολογητικός λόγος αυτής της διάταξης είναι ότι ένα κλοπιμαίο ή απολωλός πράγμα θα συνεχίσει να βαρύνεται με το στίγμα της κλοπής ή της απώλειας, όσες κυριότητες και αν αυτό αλλάξει. Συγχρόνως, όμως, θέλει να προστατεύσει και τον αληθή κύριο, του οποίου η νομή του πράγματος χάθηκε χωρίς τη θέλησή του. Παρόλα αυτά, η ΑΚ 1039 αποτελεί εξαίρεση της εξαίρεσης και αναφέρει ότι, εάν πρόκειται για χρήματα ή ανώνυμους τίτλους, η μεταβίβαση από μη κύριο σε εκείνον που αποκτά καλόπιστα επέρχεται ακόμη και εάν αυτά είχαν ξεφύγει από τη νομή του κυρίου με κλοπή ή απώλεια.
Το ίδιο ισχύει και εάν πρόκειται για άλλα κινητά πράγματα, που εκποιούνται σε δημόσιο πλειστηριασμό ή σε εμποροπανήγυρη ή σε αγορά. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι για να προστατευθεί η ασφάλεια των συναλλαγών. Σε περίπτωση που πραγματοποιηθεί η μεταβίβαση σύμφωνα με τους όρους των διατάξεων, τότε επέρχεται και απόσβεση των περιορισμένων εμπράγματων δικαιωμάτων τρίτων που τυχόν υπάρχουν πάνω στο πράγμα, εκτός εάν εκείνος που αποκτά ήταν κακόπιστος ως προς το δικαίωμα του τρίτου κατά το χρόνο της παράδοσης της νομής (ΑΚ 1040).
Η μεταβίβαση της κυριότητας ακινήτου επέρχεται, επίσης, με επιδίκαση ή προσκύρωση και προσαύξηση. Όσον αφορά την επιδίκαση ή προσκύρωση (ΑΚ 1056), η κυριότητα αποκτάται μόνο στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Δέον είναι να μεταγραφεί η μεταβίβαση, είτε στο υποθηκοφυλακείο είτε στο κτηματολόγιο, ανάλογα με το τι λειτουργεί στην περιοχή. Τη μεταγραφή αιτείται όποιος έχει έννομο συμφέρον και, σε περίπτωση μη μεταγραφής, η κυριότητα θεωρείται ότι δεν αποκτήθηκε (ΑΚ 1192–1194–1198).
Όσον αφορά την προσαύξηση, σύμφωνα με την ΑΚ 1069–1070, το έδαφος που προστίθεται από τον ποταμό λίγο λίγο και ανεπαίσθητα σε παραποτάμιο κτήμα ανήκει στον κύριο του κτήματος. Επίσης, αν από τη φορά του νερού του ποταμού αποσπάστηκε απότομα τμήμα γης από ένα κτήμα και ενώθηκε σε άλλο κτήμα της ίδιας ή της άλλης όχθης, η κυριότητα δεν αποσβήνεται, με την προϋπόθεση ότι εντός ενός έτους ο κύριος πρέπει να επανακτήσει τη νομή του τμήματος που αποσπάστηκε, ή να εγείρει για αυτό αγωγή.
Στην περίπτωση της μεταβίβασης κινητού, αυτή μπορεί να μεταβιβαστεί με ένωση (ΑΚ 1057), συνάφεια (ΑΚ 1058), σύμμιξη, σύγχυση (ΑΚ 1059) και ειδοποιία (ΑΚ 1061). Στην περίπτωση της ένωσης, αν κινητό ενωθεί με ακίνητο, έτσι ώστε να γίνει συστατικό του, η κυριότητα του ακινήτου εκτείνεται και στο κινητό. Ως προς τη συνάφεια, αν κινητά που ανήκουν σε διαφορετικούς κυρίους ενωθούν, έτσι ώστε να γίνουν συστατικά ενιαίου πράγματος, οι έως τώρα κύριοί τους γίνονται συγκύριοι του πράγματος ως προς τα μέρη που ο προσδιορισμός τους γίνεται, με βάση την αξία των πραγμάτων κατά το χρονικό σημείο της ένωσης. Όμως, σε περίπτωση που πρέπει ένα από τα πράγματα να θεωρηθεί ως το κύριο, ο κύριος του πράγματος αυτού αποκτά κυριότητα στο όλο.
Στην περίπτωση της ΑΚ 1059, η ΑΚ 1058 εφαρμόζεται αναλόγως και όταν κινητά αναμιχθούν έτσι, ώστε ο χωρισμός τους να αποβαίνει αδύνατος ή να απαιτεί δυσανάλογες δαπάνες. Εφόσον με την ένωση ή την ανάμιξη αποσβήνεται η κυριότητα πράγματος, αποσβήνονται και τα εμπράγματα δικαιώματα άλλων που υπάρχουν πάνω σ’ αυτό (ΑΚ 1060). Ως προς την ειδοποιία, εκείνος που παράγει με επεξεργασία ή μετάπλαση ξένης ύλης νέο κινητό πράγμα, αποκτά την κυριότητα πάνω σ’ αυτό, μόνο εφόσον η αξία της εργασίας που έδωσε είναι –με βεβαιότητα— σε ανώτερο επίπεδο από την αξία της ύλης. Εφόσον χάνεται η κυριότητα πάνω στην ύλη, χάνονται και τα εμπράγματα δικαιώματα τρίτων που υπάρχουν πάνω σ’ αυτήν. Η ΑΚ 1062 αναφέρει ότι αν εκείνος που παρήγαγε το νέο πράγμα δεν ήταν καλόπιστος, το δικαστήριο μπορεί κατά εύλογη κρίση να επιδικάσει την κυριότητα στον κύριο της ύλης.
Τελευταίος τρόπος κτήσης κυριότητας κινητού ή ακινήτου αποτελεί η χρησικτησία. Ειδικότερα, αποτελεί πρωτότυπο τρόπο κτήσης κυριότητας και διακρίνεται σε τακτική (ΑΚ 1041επ.) και έκτακτη (ΑΚ 1045). Όσον αφορά την τακτική χρησικτησία, βασικές προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης είναι: α) πράγμα δεκτικό χρησικτησίας, με εξαίρεση τα εκτός συναλλαγής πράγματα (ΑΚ 1054) και αυτά τα οποία ανήκουν σε πρόσωπα που τελούν υπό γονική μέριμνα, επιτροπεία ή δικαστική συμπαράσταση (ΑΚ 1055), δηλαδή τα λεγόμενα ανεπίδεκτα ή εξαιρούμενα χρησικτησίας πράγματα, β) ο χρησιδεσπόζων δέον είναι να έχει τη νομή του πράγματος. Αυτός που έχει στη νομή του το πράγμα κατά την έναρξη και τη λήξη ορισμένης χρονικής περιόδου, τεκμαίρεται ότι το νέμεται και κατά τον ενδιάμεσο χρόνο (ΑΚ 1046), γ) υποκειμενική καλή πίστη κτήσης κυριότητας κατά την κτήση της νομής, δηλαδή να μη βρίσκεται σε βαριά αμέλεια ως προς την κτήση αυτής (ΑΚ 1042). Η καλή πίστη πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο απόκτησης της νομής, Μεταγενέστερη κακή πίστη δεν βλάπτει (ΑΚ 1044), δ) ύπαρξη νόμιμου ή νομιζόμενου τίτλου, ε) συνεχή νομή επί μία τριετία για τα κινητά και επί μία δεκαετία για τα ακίνητα.
Μόνο εφόσον συντρέξουν τα παραπάνω στοιχεία σωρευτικά, τότε και θα αποκτηθεί η κυριότητα με τακτική χρησικτησία. Όσον αφορά την έκτακτη χρησικτησία (ΑΚ 1045): α) απαιτείται νομή σε πράγμα δεκτικό χρησικτησίας, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη καλής πίστης, β) πάροδος εικοσαετούς άσκησης της νομής για κινητά και ακίνητα. Όταν αποκτηθεί η κυριότητα του πράγματος με χρησικτησία, επέρχεται απόσβεση και των εμπράγματων δικαιωμάτων τρίτων που τυχόν υπάρχουν πάνω σ’ αυτό, εκτός αν αυτός που χρησιδεσπόζει δε βρισκόταν κατά την κτήση της νομής σε καλή πίστη ως προς το δικαίωμα του τρίτου. Ο χρόνος της χρησικτησίας πρέπει να περάσει και ως προς το δικαίωμα του τρίτου (ΑΚ 1053).
Συγκεφαλαιώνοντας, αντιλαμβανόμαστε τη σημασία που έχει η κυριότητα, τόσο για τον μέσο άνθρωπο όσο και για ένα κράτος γενικότερα. Για τον λόγο αυτό, ο νομοθέτης μέσα από μία πλειάδα διατάξεων προσπαθεί να ρυθμίσει ενδελεχώς το θέμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Εγχειρίδιο Εμπράγματου Δικαίου, Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα–Θεσσαλονίκη, 2012
