Του Ηλία-Λεωνίδα Λεοντάρη,
Το Βασίλειο των Σελευκιδών, ήταν ένα από τα Βασίλεια που δημιουργήθηκαν μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου Γ΄, στην περιοχή της Μικράς Ασίας και ανατολικότερα, ενώ περιελάμβανε την παλαιά επικράτεια των Αχαιμενιδών, την Βαβυλωνία, την Παρθία και τη Βακτριανή. Ονομάστηκε έτσι από τον γενάρχη της δυναστείας των Σελευκιδών, τον Σέλευκο Α΄ «Νικάτορα», σατράπη της Βαβυλώνας, και τυπικά δημιουργήθηκε το 312 π.Χ. μετά την «Συμφωνία στην Τριπαράδεισο» από τους διαδόχους του Αλεξάνδρου.
Το νόμισμα, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές της ιστορίας, και συνάμα το δημοφιλέστερο μέσο προπαγάνδας από τους ελληνιστικούς ηγεμόνες, από τη στιγμή που αναλάμβαναν την εξουσία, καθώς ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος να γνωρίσουν οι κάτοικοι της επικράτειάς τους, τον νέο τους ηγέτη. Στα νομίσματα, συνήθως, τα πρόσωπα τα οποία αναπαρίστανται, μυθολογικά ή ρεαλιστικά, απεικονίζονται εξιδανικευμένα, αποσπώντας έτσι την εύνοια και τον σεβασμό αυτού που τα κοιτά. Καθώς η οικονομία αποτελούσε βασικό πυλώνα της πολιτικής του κάθε ηγέτη, τα νομίσματα ήταν ο πιο σίγουρος και επικερδής τρόπος για πάσης φύσεως ανάγκες ενός κράτους, αλλά και για το ανταλλακτικό εμπόριο. Ας μην αγνοούμε το γεγονός ότι ακριβώς λόγω του εμπορίου και της ανταλλαγής αγαθών με τα άλλα κράτη, τα νομίσματα που έφερναν το μεγαλοπρεπές σύμβολο ή και πρόσωπο του ηγεμόνος κ.λπ. αντικατόπτριζαν το κύρος και την δύναμη, τόσο του ιδίου, όσο και της επικράτειάς του στους όμορους λαούς, αλλά και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές.
Προπαγάνδα είναι «η µε κάθε μέσο συστηματική προσπάθεια μονόπλευρου επηρεασμού της κοινής γνώμης προς ορισμένη κατεύθυνση». Θα τη δούμε σε κάθε μήκος και πλάτος της γης, σε κάθε χρονική στιγμή, με στόχο την εδραίωση της εξουσίας και την καθοδήγηση των προσκείμενων στην εκάστοτε εξουσία ιδεών. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον μύθο, ο ιδρυτής της δυναστείας, Σέλευκος Α΄, είδε στον ύπνο του τον θεό Απόλλωνα να του προσφέρει ένα δαχτυλίδι, σύμβολο της εύνοιας του θεϊκού στοιχείου. Μετά τη διαδοχή της εξουσίας από τον Αντίοχο Α΄, ο θεός Απόλλων έγινε κοινό σύμβολο στα νομίσματα όλου του βασιλείου και έμβλημα της βασιλικής οικογένειας, προωθώντας την νομιμότητα του Σέλευκου και της οικογένειάς του στην εξουσία. Με τον μύθο αυτό, ο Σέλευκος, όχι μόνο έδειξε ότι έχει την έγκριση από τους θεούς για να κυβερνήσει, αλλά η προπαγανδιστική του διαφήμιση με την απεικόνιση του Απόλλωνα στο νόμισμα, υπενθύμιζε στους υπηκόους του ότι από αυτόν -και μόνο αυτόν- πηγάζουν όλες η εξουσίες.
Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Σέλευκος δεν έκοψε αρχικά νόμισμα στο οποίο απεικονίζεται ο ίδιος, παρά μόνο τύπους του Αλεξάνδρου, τονίζοντας έτσι την φυσιολογική του διαδοχή από τον προκάτοχό του. Βασικός του στόχος, λοιπόν, ήταν η επίτευξη συνοχής στο αχανές και ετερογενές κράτος, που δημιούργησε και η αποφυγή αναταραχών λόγω της εξουσίας του. Βέβαια, ο ίδιος υιοθέτησε και άλλες πρακτικές, όπως η αποδοχή των διαφόρων γλωσσών και ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής, καθώς αυτό, έκρινε πως ήταν το ιδανικό για ένα βασίλειο με τόσες ιδιαιτερότητες, όπως η διαφορά στο θρήσκευμα και τη γλώσσα, ανάλογα τον τόπο κ.τ.λ.
Βασική εικονογραφία για τα νομίσματα, αποτελεί το θεϊκό στοιχείο (Δίας, Απόλλωνας κ.ο.κ.) καθώς συμβολίζεται η πίστη της Σελευκιδικής εξουσίας σε αυτό. Ας μην παραλείψουμε το γεγονός ότι οι Σελευκίδες από τον Αντίοχο τον Α΄ -ο οποίος έπλασε τον μύθο ότι ο πατέρας του είναι υιός του Απόλλωνα- απαίτησαν να λατρεύονται σαν θεοί. Άλλοι εικονογραφικοί τύποι ήταν η άγκυρα, η μακεδονική ασπίδα (συγγένεια με Μακεδόνες) και άλλες ανατολίτικες θεότητες και μοτίβα, όπως ο πολεμικός ελέφαντας, o κερασφόρος ίππος, που συμβολίζει την δύναμη του ιππικού, ταυτόχρονα με τη θεοποίηση των βασιλέων (κέρατα), το αττικό κράνος με δορά πάνθηρα, του οποίου τα κέρατα συμβολίζουν τη θεοποίηση, ενώ ο πάνθηρας αποτελεί κατεξοχήν ζώο της ανατολής κ.τ.λ. Γενικά διατηρήθηκαν τα παλαιότερα μακεδονικά στοιχεία (ασπίδα, θείο κ.α.), ενώ ταυτόχρονα προστέθηκαν ανατολίτικα ή τοπικά, δείχνοντας τη συμπόρευση του κράτους με τους υπηκόους τους, καθώς και την αποδοχή των εθίμων και παραδόσεων, των διαφόρων πολιτισμών της αυτοκρατορίας.
Γενικά το Βασίλειο των Σελευκιδών, ακολούθησε χαλαρή και ελεύθερη οικονομική πολιτική. Τα νομίσματα διακινούντο ελεύθερα, είτε πρόκειται για βασιλικές κοπές, είτε προέρχονταν απ’ το εξωτερικό, και ο κρατικός σχεδιασμός στόχευε κυρίως στον γρήγορο εκχρηματισμό της οικονομίας, για την κάλυψη επιτακτικών αναγκών –στρατιωτικών κυρίως. Η ελευθερία διακίνησης διαφόρων νομισμάτων σε αττικό κανόνα, είχε οφέλη για το κράτος, καθώς νομίσματα προερχόμενα από το εξωτερικό του βασιλείου συχνά ενίσχυαν την οικονομία, υποβοηθώντας τα εγχώρια που δεν μπορούσαν να καλύψουν όλες τις ανάγκες.
Οι ατέρμονες πολεμικές συγκρούσεις και αναταραχές, συνοδευόμενες με την έλλειψη συγκεντρωτισμού και δημιουργίας ενιαίου ισχυρού βασιλείου, με ίδιο νομισματικό σύστημα, οδήγησαν σε τάσεις απόσχισης διαφόρων επαρχιών, και στην σταδιακή κατάρρευση της οικονομίας μέσω των ολοένα και αυξανόμενων υποτιμήσεων του νομίσματος που έλαβαν χώρα, δεδομένου ότι τα βασιλικά ταμεία άδειαζαν. Συν τοις άλλοις, μετά την συνθήκη ειρήνης της Απάμειας το 188 π.Χ. και την απώλεια της Μικράς Ασίας, παραδοσιακής περιοχής στην κοπή νομισμάτων, ακολούθησε δραματική μείωση του όγκου του νομίσματος σε όλο το βασίλειο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λιάμπη, Αικατερίνη (2017), «Χρήμα και Προπαγάνδα», στο: Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, Δήμητρα Τσαγκάρη, Γιώργος Τασούλας (επιμ.), ΧΡΗΜΑ, Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: Μουσείου Κυκλαδίτικης Τέχνης και της νομισματικής συλλογής της Alpha Bank.
- Μπαμπινιώτης Δ. Γεώργιος (2002), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ.
- Παναγοπούλου, Κατερίνα (2002), Σελευκιδικές Κοπές Νομισμάτων, ehw.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Παπαγεωργοπούλου, Χαρίκλεια (2018), Η νομισματική πολιτική του Αλεξάνδρου και των Διαδόχων, themata-archaiologias.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Τζαμτζής Ε. Ιωάννης (2014), Ο Μεσογειακός Κόσμος, Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα.
