Του Μανώλη Κουφοπούλου,
Ο άνθρωπος σχεδόν σε όλη την εξελικτική του πορεία ζούσε ξυπόλυτος. Φαίνεται ότι ξεκίνησε να χρησιμοποιεί υποδήματα τριάντα χιλιάδες χρόνια πριν. Ωστόσο, το πέλμα, όπως το ξέρουμε σήμερα, ξεκίνησε να εξελίσσεται όταν αναπτύχθηκε ο διποδισμός, πέντε με έξι εκατομμύρια χρόνια πριν. Μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι αυτό δεν έχει προλάβει να προσαρμοστεί στη χρήση παπουτσιών και ως επέκταση ούτε το υπόλοιπο σώμα. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να αναφέρουμε σύντομα μερικά από τα χαρακτηριστικά του ποδιού, ώστε να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η σωστή κίνηση του σώματος.
Συγκεκριμένα, αποτελείται από 26 οστά και συνδέεται με άλλα 2 (κνήμη και περόνη). Υπάρχουν ακόμα 29 μύες (19 αυτόχθονες, εκφύονται και καταφύονται στο πέλμα, και 10 ετερόχθονες, εκφύονται από την κνήμη και την περόνη και καταφύονται στο πόδι). Πρακτικά, όλοι οι μύες από το γόνατο και κάτω χρησιμοποιούνται για την κίνηση και τη σταθεροποίηση του ποδιού. Ο προσανατολισμός, η σωστή θέση και λειτουργία των παραπάνω υποβοηθάται από ένα εκτεταμένο δίκτυο συνδέσμων (πάνω από 70). Η συνδυαστική τους δράση μάς επιτρέπει να ισορροπούμε και να βαδίζουμε σε πληθώρα καταστάσεων. Στα παραπάνω, ας προσθέσουμε την απορρόφηση κραδασμών (αποφυγή τραυματισμών) και τη λειτουργία του πέλματος σαν ελατήριο (προώθηση).
Παρόλο που τα παπούτσια συνιστούν μία νέα εφεύρεση που μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό, το ίδιο ισχύει και για τις συνθήκες στις οποίες ζούμε. Τα σκληρά πατώματα στα οποία περπατάμε (άσφαλτος, τσιμέντο) και οι διάφορες δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουμε βάζουν σε κίνδυνο τα πέλματά μας, τα οποία χρειάζονται προστασία.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να επιλέξουμε το κατάλληλο υπόδημα που αρμόζει στις συνθήκες, τα χαρακτηριστικά των ποδιών μας και τέλος, την αισθητική μας.
Κινητική αλυσίδα: Γενέτειρα της κίνησης αλλά και του μακρινού πόνου
Είναι σημαντικό να αναλύσουμε την έννοια της κινητικής αλυσίδας ώστε να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ένα ακατάλληλο υπόδημα μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα, όχι μόνο στο πέλμα, αλλά και μέχρι τον αυχένα!
Συγκεκριμένα, κάθε μέρος του σώματος είναι κινητικά συνδεδεμένο με το επόμενο και η αλλαγή του ενός προκαλεί κάποια προσαρμογή στο άλλο. Για παράδειγμα, οι μύες, οι σύνδεσμοι και τα οστά του πέλματος της οπίσθιας επιφάνειας του ποδιού, της ράχης και του αυχένα ανήκουν στην ίδια κινητική αλυσίδα. Έτσι, λοιπόν, ένας τραυματισμός ή μία παραμόρφωση δύνανται να επηρεάσουν –με την πάροδο του χρόνου– ολόκληρη τη στάση του σώματος.
Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε ένα απόφθεγμα: «Αυτός που παραπονιέται είναι το θύμα και όχι ο θύτης». Για παράδειγμα, ένας έντονος πόνος στη μέση που συνοδεύεται από μία ενόχληση στην πτέρνα μπορεί να οφείλεται (ύπουλα) στις προσαρμογές του πέλματος –και ακόλουθα της μέσης– σε ένα άβολο παπούτσι. Όσο, λοιπόν, και να προσπαθούμε να θεραπεύσουμε τη μέση, δεν θα το επιτύχουμε, όσο η γενεσιουργός αιτία (παπούτσι) παραμένει.
Λάθος μέγεθος
Παρόλο που το μέγεθος του παπουτσιού είναι το πρώτο που κοιτάμε όλοι μας, φαίνεται ότι το 70% των ατόμων (ειδικά οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι και οι διαβητικοί) φορούν λάθος μέγεθος. Όσο καλό και να είναι το υπόδημα, εάν δεν ταιριάζει στις διαστάσεις του ποδιού μας, είναι ακατάλληλο. Αξιοσημείωτο είναι ότι, παρόλο που ασθενείς με πελματιαία απονευρωσίτιδα ερωτήθηκαν για το εάν πιστεύουν ότι τα ακατάλληλα παπούτσια ήταν η αιτία, μόνο το 40% έδωσε θετική απάντηση.
Η εμφάνιση φουσκάλας, διάφορων εκδορών, πόνου και κάλων συνήθως σηματοδοτεί τα παράπονα του πέλματος. Έτσι, εάν ακούσουμε τις προειδοποιήσεις μπορούμε να αποφύγουμε περαιτέρω βλάβη. Μάλιστα, μία συμβουλή που δίνουν ειδικοί είναι να δοκιμάζουμε νέα παπούτσια αργότερα μέσα στη μέρα διότι το πόδι πρήζεται σε έναν βαθμό κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Το τίμημα της αισθητικής
Τα στενά παπούτσια στριμώχνουν και παραμορφώνουν τα δάχτυλα (κότσι, σφυροδακτυλία). Η γεωμετρία του πέλματος αλλάζει και οι προσαρμογές δεν επαρκούν για να επιλύσουν το πρόβλημα. Ορισμένα στοιχεία (οστά, μύες, αρθρώσεις, τένοντες, σύνδεσμοι) υπερεργάζονται και άλλα ατροφούν και συνεπώς προκαλούνται πόνος και τραυματισμοί. Ταυτόχρονα, η ισορροπία διακυβεύεται και ο κίνδυνος για περαιτέρω βλάβες αυξάνεται. Ακόμη, ιδιαίτερα επίπονο είναι όταν τα παπούτσια πιέζουν τα νύχια και τελικά αυτά αναπτύσσονται κάτω από το δέρμα (άλγος, μυκητιάσεις).
Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των τακουνιών. Η αφύσικη αλλαγή της κλίσης του πέλματος (πάνω από 4cm) φαίνεται να προκαλεί πληθώρα προβλημάτων, όπως είναι η μεταταρσαλγία, η τενοντίτιδα των περονιαίων και τα συχνά στραμπουλήγματα. Μάλιστα, η συχνή χρήση τους βραχύνει σημαντικά τον γαστροκνήμιο μυ και προκαλεί, μέσω της κινητικής αλυσίδας, πόνους στο υπόλοιπο σώμα. Τα γόνατα, η μέση και η σπονδυλική στήλη δέχονται την κύρια πίεση. Φαίνεται ότι οι γυναίκες που φοράνε τακούνια έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης οστεοαρθρίτιδας σε πολλαπλές αρθρώσεις.
Στο ίδιο πλαίσιο, η σκληρή σόλα της πλατφόρμας επηρεάζει τη βιομηχανική της κίνησης, αφού δεν αφήνει το πέλμα να λυγίσει. Όσο μάλιστα αυξάνεται το ύψος, τόσο αυξάνεται και ο κίνδυνος πτώσης.
Ένα ακόμα συχνό αίτιο τραυματισμών συνιστούν οι παντόφλες και ειδικά τα φλιπ φλοπ. Όχι μόνο δεν προστατεύουν, αλλά εκθέτουν σε κίνδυνο διαστρέμματος. Σταδιακά μπορούν, επίσης, να προκαλέσουν σφυροδακτυλία και πόνο στην πτέρνα, καθώς το πόδι αναγκάζεται να γραπωθεί, λόγω της ελλιπούς στήριξης.
Αθλητικά παπούτσια, αύξηση των επιδόσεων και των… τραυματισμών
Η βιομηχανία του τρεξίματος προσπαθεί να δημιουργήσει το πιο «γρήγορο» παπούτσι. Παρόλο που γίνονται όλο και πιο αποτελεσματικά, θυσιάζουν την εμβιομηχανική του πέλματος θεωρώντας το ως ενιαία οντότητα και όχι ως δυναμικό μέρος. Από τη μία η δύναμη που εφαρμόζεται από τους μεγάλους μύες του ποδιού είναι αυξημένη, από την άλλη το πέλμα δεν έχει ελευθερία κίνησης (toe spring, heel elevation, έντονη υποστήριξη = ακύρωση της επιμήκους και της εγκάρσιας καμάρας). Το αποτέλεσμα είναι αύξηση των επιδόσεων… και των τραυματισμών (ατροφία μυών, τενοντίτιδα, απονευρωσίτιδα).
Όλοι γνωρίζουμε ότι πρέπει να αλλάζουμε τα αθλητικά μας παπούτσια μόλις εμφανίσουν σημάδια φθοράς. Ωστόσο, οι περισσότεροι το πραγματοποιούν όταν φθαρεί η σόλα και αγνοούν το εσωτερικό. Αυτό, όμως, είναι εξίσου επικίνδυνο, αφού επηρεάζει τη γεωμετρία του παπουτσιού και επομένως του ποδιού. Επίσης, όταν αλλάξουμε ένα ζευγάρι είναι πρέπον να μην επιδοθούμε άμεσα στις δραστηριότητές μας, αλλά να του δώσουμε χρόνο να προσαρμοστεί και να γίνει πιο ελαστικό. Ταυτόχρονα, καλό είναι να μην αλλάζουμε παπούτσια, εάν αυτό δεν χρειάζεται, καθώς έτσι απαιτούμε από το πέλμα μας να προσαρμόζεται διαρκώς.
Barefoot shoes: Η μόνη λύση;
Τα τελευταία χρόνια, στους κύκλους των αθλητών και ιδίως αυτών που ασχολούνται με την ορειβασία, τα barefoot shoes έχουν προταθεί ως τα πλέον κατάλληλα. Παρέχουν προστασία από τα επικίνδυνα στοιχεία του εδάφους (π.χ. αιχμηρά αντικείμενα) και ταυτόχρονα είναι ευλύγιστα. Δίνουν έτσι ελευθερία στο πέλμα, προσομοιάζοντας την ξυπόλυτη κατάσταση. Τα άτομα που τα έχουν δοκιμάσει έχουν αυξημένη σταθερότητα και μυϊκή μάζα στο πόδι τους, λιγότερους πόνους και καλύτερη στάση σώματος. Ωστόσο, τα παπούτσια αυτά δεν είναι κατάλληλα για όλες τις συνθήκες, ούτε ταιριάζουν σε όλους. Ευτυχώς, υπάρχουν διάφορες λύσεις.
Η χρήση ορθοπεδικών πάτων σχεδιασμένων με πελματογράφημα και από κατάλληλο εργαστήριο συνιστά μία από τις καλύτερες λύσεις. Ακόμα, αξιόλογα είναι τα επιθέματα τζελ που χρησιμοποιούνται για να μειώσουν τις πιέσεις που ασκούνται σε επιρρεπείς περιοχές (π.χ. πτέρνα, σημεία εκδορών)
Θεραπεία υπάρχει!
Αδιαμφισβήτητα, η πρώτη μας κίνηση είναι να προμηθευτούμε κατάλληλα παπούτσια. Ακόλουθα, στόχος είναι να επαναφέρουμε το σώμα στο φυσιολογικό. Αυτό είναι μία διαδικασία που απαιτεί χρόνο και υπομονή αλλά συνιστά ένα δώρο που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας.
Στην περίπτωση που στενά παπούτσια έχουν οδηγήσει σε σύγκλιση των δαχτύλων μας ή σε σφυροδακτυλία, μπορούμε να προμηθευτούμε αποστάτες που βοηθούν στην επαναφορά τους. Ταυτόχρονα, συχνά χρειάζεται φυσικοθεραπεία και ενδυνάμωση. Είναι πρέπον η μετάβαση από ένα ακατάλληλο παπούτσι να γίνει σταδιακά, καθώς η χρόνια χρήση του παραμορφώνει το πέλμα και η απότομη αλλαγή είναι και αυτή επικίνδυνη, εάν δεν προσέχουμε. Το συμπέρασμα είναι ότι, ανεξάρτητα με τον τρόπο ζωής μας, ένα αναπαυτικό και σωστό παπούτσι μπορεί να μας προσφέρει πολλά οφέλη και να μας απαλλάξει από τυχόν παθολογικές καταστάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Anatomy, Bony Pelvis and Lower Limb, Foot Muscles, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Incorrectly fitted footwear, foot pain and foot disorders: a systematic search and narrative review of the literature, Journal of Foot and Ankle Research. Διαθέσιμο εδώ
- Footwear comfort: a systematic search and narrative synthesis of the literature, Journal of Foot and Ankle Research. Διαθέσιμο εδώ
- Impact of routine footwear on foot health: A study on plantar fasciitis, Journal of Family Medicine and Primary Care. Διαθέσιμο εδώ
- Are old running shoes detrimental to your feet? A pedobarographic study, BMC Research Notes. Διαθέσιμο εδώ
- Factors associated with wearing inadequate outdoor footwear in populations at risk of foot ulceration: A cross-sectional study, PLOS ONE. Διαθέσιμο εδώ
- Foot strength and stiffness are related to footwear use in a comparison of minimally- vs. conventionally-shod populations, Scientific Reports. Διαθέσιμο εδώ
- Running shoes, orthotics, and injuries. springer link. Διαθέσιμο εδώ
- Anatomical evidence for the antiquity of human footwear: Tianyuan and Sunghir, Science direct. Διαθέσιμο εδώ
