Του Γιώργου Γαλανάκη,
Το Ισλάμ αποτελεί ένα ζήτημα που απασχολεί τη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες με αμείωτο ενδιαφέρον. Ο θάνατος της Μαχσά Αμινί από την «αστυνομία ηθών» του Ιράν, τον Σεπτέμβριο του 2022, έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της μαντίλας και γενικότερα το ζήτημα της κάλυψης του σώματος. Έτσι, είναι λογικό να προκύπτει η απορία αν το Ισλάμ το ίδιο τα επιβάλλει ή οφείλεται ενδεχομένως σε τοπικά έθιμα. Μέσα από την έρευνα προκύπτει ότι όντως στο Ισλάμ υπάρχει ξεκάθαρη εντολή περί καλύψεως του σώματος, η οποία ισχύει τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες και δηλώνεται συγκεκριμένα ποια μέρη του σώματος πρέπει να καλύπτονται και σε ποιες περιστάσεις. Προτού εξετάσουμε γεγονότα που αφορούν την κάλυψη του σώματος σε μουσουλμανικές και δυτικές χώρες τις τελευταίες δεκαετίες, οφείλουμε να διασαφηνίσουμε τι προβλέπεται από το Ισλαμικό Δίκαιο.
Με τον όρο Άουρα δηλώνονται τα απαγορευμένα προς θέαση μέρη του σώματος των ανδρών ή των γυναικών. Οι άνδρες πρέπει να καλύπτουν από τον ομφαλό μέχρι τα γόνατα, ενώ οι γυναίκες όλο τους το σώμα με εξαίρεση το πρόσωπο, τις παλάμες και τα πέλματα. Σε αυτόν τον κανόνα, όμως, υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να υπάρχει κάποια αναγκαιότητα. Έτσι, σε μια ενδεχόμενη ιατρική επίσκεψη μπορεί να φανερωθεί η άουρα, μόνο, όμως, το συγκεκριμένα σημείο που χρειάζεται ίαση. Επιπρόσθετα, η μνηστή μπορεί να δείξει στον μνηστήρα της για μια και μόνο φορά την όψη και την παλάμη της. Επίσης, το Κοράνι αναφέρει διεξοδικά τα άτομα, τα οποία απαγορεύονται να παντρευτούν μεταξύ τους (συγγενείς κυρίως).
Στα συγκεκριμένα, λοιπόν, άτομα επιτρέπεται στις γυναίκες να δείξουν τα μέρη του σώματος, τα οποία δεν δύνανται να προκαλέσουν πόθο, όπως το κεφάλι, ο τράχηλος, ο βραχίονας, το στέρνο. Όσον αφορά τα ανδρόγυνα, αυτά μπορούν να δουν χωρίς περιορισμούς το ένα την άουρα του άλλου. Εν συνεχεία, οι γυναίκες μπορούν να δουν η μία το σώμα της άλλης, με εξαίρεση από τον ομφαλό ως τα γόνατα. Όμως, για τις μη μουσουλμάνες γυναίκες ισχύουν οι κανόνες των απαγορευμένων προσώπων. Για τους άνδρες απαγορεύεται να δει ο ένας την άουρα του άλλου.
Χεγγάμπ (ή χιτζάμπ όπως είναι ευρέως γνωστό), είναι το ένδυμα με το οποίο καλύπτονται όλα τα απαγορευμένα προς θέαση μέρη του σώματος (και όχι μόνο το κάλυμμα του κεφαλιού, όπως έχει λανθασμένα επικρατήσει). Για να ανταποκρίνεται το χεγγάμπ στον σκοπό του, πρέπει να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Το ένδυμα πρέπει να καλύπτει το σύνολο της άουρα χωρίς να μείνει κάποιο σημείο εκτεθειμένο. Το υλικό πρέπει να είναι κατάλληλο, δηλαδή όχι δικτυωτό ή διαφανές ύφασμα, ενώ δεν πρέπει να είναι εφαρμοστό. Πρέπει, επίσης, να είναι ταπεινό, να μην έχει ως σκοπό, δηλαδή, την επιδειξιομανία, ενώ δεν πρέπει να ομοιάζει με ένδυμα άλλης θρησκείας ή πολιτισμού. Μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα ενδύματα πρέπει να ξεχωρίζουν, ενώ τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ρούχου, όπως το χρώμα, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να προκαλούν, καθώς σκοπός είναι η απομάκρυνση των βλεμμάτων και όχι η προσέλκυσή τους
Ενδιαφέρον προξενεί η βάση που δίδεται από τις ιεροδικαϊκές σχολές του Ισλάμ στις ακριβείς λεπτομέρειες περί καλύψεως του σώματος. Για παράδειγμα, όσον αφορά την άουρα των ανδρών, η ιεροδικαϊκή σχολή των χαναφηιτών θεωρεί ότι ο ομφαλός των ανδρών δεν πρέπει να καλύπτεται, το γόνατο, όμως, πρέπει, ενώ η σχολή των σαφαηιτών πιστεύει το αντίθετο. Επίσης, κατά τη διάρκεια της προσευχής, σύμφωνα με τη σχολή των χαμπαλίτων, πρέπει να καλύπτεται και η πλάτη των ανδρών εκτός των άλλων μερών, καθώς η προβολή αντιτίθεται στον επιβεβλημένο καλλωπισμό.
Η ιστορική αναδρομή των τελευταίων δεκαετιών βρίθει παραδειγμάτων, που αφορούν τη κάλυψη του σώματος. Το θέμα αυτό έχει απασχολήσει και έχει δημιουργήσει πλήθος διενέξεων σε αρκετές χώρες. Το 1983 στο Ιράν, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί επέβαλλε με νόμο, την υποχρεωτική χρήση της μαντίλας, και μόλις τον Δεκέμβριο του 2022, άρχισαν να γίνονται συζητήσεις για άρση του. Το 1997 στην Τουρκία, επί κυβέρνησης Νετζμετίν Ερμπακάν, απαγορεύτηκε η χρήση της μαντίλας στα πανεπιστήμια. Όμως, το 2008, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε άρση αυτής της απαγόρευσης. Μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 2021, μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν έγινε υποχρεωτική η χρήση μαντίλας. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό δεν μένει μόνο εντός των ισλαμικών χωρών, αλλά αφορά και ευρωπαϊκές χώρες.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι αυτό του 2010, όταν η κυβέρνηση Σαρκοζί στη Γαλλία ψήφισε την απαγόρευση του νικάμπ (που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια) και της μπούργκας (περιλαμβάνει πλήρη κάλυψη της κεφαλής, με δίχτυ στη θέση των ματιών), ενώ απαγορεύεται η μαντίλα στις εργαζόμενες του δημόσιου τομέα. Τα τελευταία χρόνια γίνονται έντονες συζητήσεις για την επέκταση των περιορισμών. Στο ίδιο μήκος κύματος με τη Γαλλία κινούνται, επίσης, το Βέλγιο, η Ολλανδία και η Δανία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πατραγάς-Νικολάου, Κυριάκος, (2017), Η ιεροδικαϊκή πρόβλεψις καλύψεως του σώματος κατά το ισλαμικόν δίκαιον, Αθήνα: Λειμών
- Η Καθημερινή, (2010), Η Γαλλία απαγόρευσε τη μαντίλα, Διαθέσιμο εδώ
