Του Θεόδωρου Δημούδη,
Χιλιάδες περιστατικά έχουν σημειωθεί και ακόμα περισσότερες ιστορίες έχουν ειπωθεί για τους δρόμους της Νότιας Αμερικής, όπου ομάδες ληστών φυσούν στο πρόσωπο των θυμάτων τους μια χημική ουσία, γνωστή και ως «η ανάσα του διαβόλου», η οποία καταργεί τη βούλησή τους και τους μετατρέπει σε αυτό που θα αποκαλούσαμε σήμερα ως «ζόμπι». Με την εισπνοή αυτής της ουσίας, τα θύματα υπακούουν σε οποιαδήποτε εντολή των θυτών, καθιστώντας εύκολη τη ληστεία, την απαγωγή ή ακόμα και τη σεξουαλική κακοποίηση, και μάλιστα χωρίς το θύμα να θυμάται τίποτα μετά το πέρας της επίδρασής της. Υπάρχει, όμως, τέτοια ουσία ή όλες αυτές οι μαρτυρίες είναι μέρος ενός αστικού θρύλου;
Η σκοπολαμίνη στην ιστορία
Όσο κι αν φαίνεται σενάριο επιστημονικής φαντασίας, η ουσία αυτή υπάρχει και λέγεται σκοπολαμίνη. Η σκοπολαμίνη εξάγεται από τους σπόρους του δέντρου Brugmansia, που ανήκει στην οικογένεια των νυχτολούλουδων Solanaceae, το οποίο εκφύεται σε τροπικές περιοχές της Νότιας Αμερικής, κατά μήκος των Άνδεων, από τη Βενεζουέλα και την Κολομβία έως και τη βόρεια Χιλή. Σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή για τη χρήση της σκοπολαμίνης στον χρόνο, υπάρχουν αναφορές για χρήση της ουσίας σε θρησκευτικές τελετές ιθαγενών της Αμερικής, αλλά και σε πνευματικά τελετουργικά από μάγισσες κατά τον Μεσαίωνα. Λέγεται, επίσης, ότι είναι ένας από τους πρώτους «ορούς αλήθειας».
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ορισμένοι γιατροί τη χορηγούσαν ως αναλγητικό φάρμακο —ή μάλλον φάρμακο που οδηγούσε στη λήθη του πόνου— κατά τον τοκετό, μέχρι που ένας μαιευτήρας παρατήρησε πώς οι γυναίκες στις οποίες το είχαν χορηγήσει απαντούσαν με ειλικρίνεια σε ερωτήσεις. Στη συνέχεια, υπάρχουν ιστορίες που υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιήθηκε στη ναζιστική Γερμανία και στη μυστική κρατική αστυνομία της Τσεχοσλοβακίας ως εργαλείο ανάκρισης, αλλά ότι αυτό σταμάτησε λόγω των πολλών παρενεργειών.
Η σκοπολαμίνη ως μέσο θεραπείας και εγκλήματος
Σήμερα, η σκοπολαμίνη συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο βασικών φαρμάκων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Σε μικρές δόσεις, χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ταξιδιωτικής ναυτίας και του μετεγχειρητικού εμετού, ενώ σε απειροελάχιστες δόσεις έχει ηρεμιστική και κατευναστική δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Συχνή είναι και η χορήγησή του προεγχειρητικά, για τη μείωση του σάλιου του ασθενούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός ευρέως χρησιμοποιούμενου φαρμάκου που περιέχει μια τροποποιημένη μορφή της σκοπολαμίνης είναι το Buscopan. Το εν λόγω φάρμακο ενδείκνυται για τη θεραπεία των κοιλιακών κραμπών και πόνων, με δραστική ένωση τη βουτυλοσκοπολαμίνη, η οποία όμως δεν εμφανίζει ψυχοτρόπο δράση.
Δυστυχώς, όμως, σήμερα η χρήση της άσπρης κρυσταλλικής σκόνης με το όνομα σκοπολαμίνη δεν περιορίζεται μόνο στη θεραπευτική της δράση, αλλά αποτελεί και ισχυρό όπλο στα χέρια εγκληματιών, κυρίως στην Κολομβία και τον Ισημερινό. Μάλιστα, το Υπερπόντιο Γνωμοδοτικό Κέντρο Ασφαλείας των Η.Π.Α. προειδοποιεί τους ταξιδιώτες στην πρωτεύουσα του Ισημερινού για τους κινδύνους να πέσουν θύματα κλοπής με σκοπολαμίνη, ενώ στην Κολομβία, από την άλλη, σύμφωνα με ανεπίσημες εκτιμήσεις, τα περιστατικά εγκληματικής χρήσης σκοπολαμίνης ανέρχονται σε 50.000 ετησίως. Όσον αφορά τα περιστατικά στην Ευρώπη, τουλάχιστον 20 άτομα στο Παρίσι φαίνεται να έπεσαν θύματα εξαπάτησης πρόσφατα. Σύμφωνα με αστυνομικές πηγές, οι ληστές έκαναν τα θύματα, τα οποία ήταν υπό την επήρεια σκοπολαμίνης, να τους μεταφέρουν στο σπίτι τους, όπου τους ζήτησαν να βάλουν όλα τα κοσμήματα και τα χρήματά τους σε μια τσάντα και να τους τα παραδώσουν.
Η σκοπολαμίνη χορηγείται και απορροφάται από το σώμα με διάφορους τρόπους. Ένας από τους πιο κοινούς είναι μέσω στόματος. Στην τυπική της μορφή, η σκοπολαμίνη είναι μια λεπτή, κρυσταλλική σκόνη λευκού χρώματος. Δεν εκπέμπει οσμή και έχει πικρή γεύση. Συχνά, αυτή η σκόνη αραιώνεται σε ένα ποτό που δίνεται στο θύμα. Στην Κολομβία, οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούν νέες γυναίκες που συνομιλούν με άνδρες σε κλαμπ. Με την παραμικρή απροσεξία του θύματος, η σκόνη ρίχνεται στο ποτό και έτσι οι θύτες καταφέρνουν να πάρουν τις τραπεζικές τους κάρτες ή να τις εκμεταλλευτούν σεξουαλικά. Άλλος τρόπος χορήγησης σκοπολαμίνης σε ανυποψίαστους ανθρώπους είναι μέσω τσιγάρων που θα δοθούν στο θύμα να καπνίσει, ή μέσω εμφύσησης της σκόνης προς την κατεύθυνση της μύτης του. Τέλος, συχνή είναι και η χορήγηση μέσω δέρματος, όπου υποτιθέμενοι προωθητές κρεμών στους δρόμους εξαπατούν τα θύματά τους.
Μοριακή αιτιολογία και συμπτώματα
Ερμηνεύοντας τη δραστικότητα της σκοπολαμίνης σε μοριακό επίπεδο, βλέπουμε πως μπλοκάρει τους υποδοχείς ενός νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο, της ακετυλοχολίνης. Η ακετυλοχολίνη πραγματοποιεί τη μεταγωγή των νευρικών ώσεων κατά μήκος των αυτόνομων γαγγλίων, κυρίως του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος που είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της ομοιόστασης στο σώμα, αλλά και κάποιων του συμπαθητικού, όπως για παράδειγμα στη νεύρωση του μυελού των επινεφριδίων ή στη νεύρωση των σιελογόνων και ιδρωτοποιών αδένων. Οι νευρώνες που απελευθερώνουν ακετυλοχολίνη ονομάζονται χολινεργικοί και η δράση τους ευθύνεται για τις σωματικές αποκρίσεις σε κατάσταση ηρεμίας, όπως είναι η επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού, η συστολή των αεραγωγών κ.ά.
Σε πιο εξειδικευμένο επίπεδο τώρα, η ακετυλοχολίνη στον εγκέφαλο εμπλέκεται στην ανάκληση παλαιότερων μνημών, αλλά και στη δημιουργία νέας μνήμης, όπως και στην προσοχή και εστίαση μεταξύ σημαντικών και ασήμαντων ερεθισμάτων. Συνεπώς, μπλοκάροντας τους υποδοχείς της ακετυλοχολίνης με έναν χολινεργικό αναστολέα, όπως η σκοπολαμίνη που μάλιστα έχει ισχυρή δράση στο νευρικό σύστημα, παρεμποδίζεται η δράση της και οδηγούμαστε στα αντίθετα αποτελέσματα. Ο άνθρωπος που θα λάβει την ουσία, λοιπόν, θα νιώθει αποπροσανατολισμένος και μουδιασμένος, θα εμφανίζει σύγχυση και έντονη διεγερσιμότητα, ενώ μπορεί να παρουσιάζει ξηροστομία, διαστολή της κόρης του ματιού και ταχυπαλμία. Η λήψη υπερβολικής ποσότητας σκοπολαμίνης μπορεί να επιφέρει επιληπτικές κρίσεις, κώμα ή ακόμα και θάνατο. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως, τα θύματα αυτού του τρομερού φαρμάκου γίνονται ιδιαίτερα υποτακτικά. Ομοίως, πάσχουν και από αμνησία. Ποτέ δε μπορούν να ανακαλέσουν τι συνέβη, ενώ ήταν υπό την επίδραση της ουσίας.
Ανακεφαλαιώνοντας, η σκοπολαμίνη χρησιμοποιείται σε ένα μεγάλο εύρος σπασμολυτικών φαρμάκων, καθώς και φαρμάκων κατά της ναυτίας. Σε πιο μεγάλες δόσεις, όμως, μετατρέπεται σε αυτό που οι Κολομβιανοί ονομάζουν «η ανάσα του διαβόλου», καθώς έστω και η από μακριά εισπνοή του επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα του θύματος. Το θύμα μπορεί να μη χάνει τις αισθήσεις του, αλλά μετατρέπεται σε ένα άβουλο ον, έτοιμο να παραδώσει τα κλειδιά του σπιτιού του, τα μετρητά και τις κάρτες του ή ακόμα και το ίδιο του το σώμα στον επίδοξο ληστή, βιαστή ή άλλον εγκληματία. Στην Ευρώπη, ακόμα δεν υπάρχουν πολλά περιστατικά, αλλά σίγουρα χρειάζεται προσοχή στο πού αφήνεις το ποτό σου ή ποιον άνθρωπο εμπιστεύεσαι, ιδιαίτερα στα ταξίδια!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Devil’s Breath: Urban Legend or the World’s Most Scary Drug?, drugs.com. Διαθέσιμο εδώ
- ‘Devils Breath’ aka scopolamine: can it really zombify you?, theguardian.com. Διαθέσιμο εδώ
- Σκοπολαμίνη ή burundanga, το φάρμακο που ακυρώνει τη θέλησή σας, el.sainte-anastasie.org. Διαθέσιμο εδώ
- Muggers blow terrifying ‘Devil’s Breath’ drug into victim’s faces to zombify and rob them, irrishmirror.ie. Διαθέσιμο εδώ
- Αυτό είναι το πιο τρομακτικό ναρκωτικό σε ολόκληρο τον κόσμο – Το αποκαλούν «πνοή του διαβόλου», iefimerida.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Richard A. Harvey, Karen Whalen, Richard Finkel, Thomas A. Panavelil, Φαρμακολογία, Lippincott, Εκδόσεις Παρισιάνου, 2015
