Tου Νίκου Διονυσάτου,
Η Αλβανία ήταν μια από τις χώρες της Ευρώπης, στις οποίες η ιδέα του εθνικισμού έφτασε πολύ αργά. Σε αντίθεση με γειτονικούς τους λαούς, όπως οι Έλληνες, οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι, και παρά το πλούσιο «φολκλόρ» τους, οι Αλβανοί δε διέθεταν αυτοκρατορικό παρελθόν, στο οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί μια εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια. Έτσι, η πολυδιάσπαση των αλβανικών φυλών, ήδη από τον Μεσαίωνα, μαζί με τη φεουδαρχική οργάνωση της υπαίθρου, αλλά και τη διαφορά στο θρήσκευμα, οδήγησαν από νωρίς σε ένα έλλειμμα ενιαίας ταυτότητας.
Σε αυτό το ρευστό κλίμα, λοιπόν, είναι που θα ανακηρυχτεί τον Νοέμβριο του 1912 η ανεξαρτησία της Αλβανίας από εκπροσώπους των διάφορων αλβανικών φυλών στον Αυλώνα. Αυτή η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας δεν είχε φυσικά πολύ σημασία άμεσα, καθώς η χώρα τα επόμενα χρόνια χωρίστηκε μεταξύ Σερβίας και Ελλάδας, έπειτα καταλήφθηκε από την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία και μάλλον μετά το τέλος του πολέμου, γύρω στο 1919, μιλάμε για κάποιου είδους αυτόνομο αλβανικό κράτος. Έχοντας, ωστόσο, ακόμη σημαντικές μειονοτικές κοινότητες στο έδαφός της, ελάχιστους πόρους, τοπικιστικές έριδες, μηδενική εμπειρία κρατικής οργάνωσης και ούσα στην πράξη ένα ιταλικό προτεκτοράτο, τα υπαρξιακά προβλήματα δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους στη νεοσύστατη χώρα.
Εδώ είναι, λοιπόν, που στην ιστορία μπαίνει ένας νεαρός Αλβανός πολιτικός άνδρας, ο Ahmet Zogolli, ή Ahmet Zogu, όπως θα άλλαζε αργότερα το όνομά του. Ο Zogu γεννήθηκε το 1895 από αριστοκρατική οικογένεια μπέηδων και σε ηλικία 17 ετών είχε εκπροσωπήσει τη φυλή του στην ανακήρυξη της αλβανικής ανεξαρτησίας. Αργότερα, κατά τον Α’ Παγκόσμιο, πολέμησε ως αξιωματικός της Αυστροουγγαρίας, ενώ επέστρεψε, τελικώς, στην Αλβανία το 1919 και αμέσως ανέλαβε διάφορες κυβερνητικές θέσεις λόγω των διασυνδέσεών του. Μεταξύ 1922–1924, ο Zogu θα γίνει ο νεότερος Πρωθυπουργός στην ιστορία της Αλβανίας και παρότι ανατράπηκε το καλοκαίρι του 1924 και διέφυγε στο εξωτερικό, επέστρεψε λίγο καιρό αργότερα με δυνάμεις Γιουγκοσλάβων και τσαριστών Ρώσων και ανακατέλαβε την εξουσία. Έτσι, το 1925 γίνεται Πρόεδρος της Αλβανίας με πλήρη δικτατορικό έλεγχο επί των κρατικών υποθέσεων και, στη συνέχεια, σε μια πρωτόγνωρη κίνηση, το 1928, ανακηρύσσει τον εαυτό του «Βασιλέα των Αλβανών» ως Zog Α’.
Και με τη νέα του βασιλική ιδιότητα, ο Zog Α’ θα εφαρμόσει εμπράκτως στο Αλβανικό Βασίλειο την ιδεολογία του «μοναρχοφασισμού» στα πρότυπα της Ιταλίας και, αργότερα, της Ελλάδας. Τη δεκαετία του ’30, ο Βασιλιάς διαθέτει στην ουσία όλες τις εξουσίες πάνω του, προκαλώντας σοβαρές εντάσεις στους κόλπους της παραδοσιακής αλβανικής κοινωνίας, ενώ από το καθεστώς του υιοθετούνται και άλλες φασιστικές πρακτικές, όπως η στρατοκρατία και η θέσπιση ειδικού χαιρετισμού μεταξύ των βασιλοφρόνων. Ο Zog, ωστόσο, πέραν των εσωτερικών προβλημάτων, είχε να αντιμετωπίσει και άλλα εξίσου σημαντικά θέματα στο εξωτερικό. Εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν ήταν «παραδοσιακά» ευγενής, αλλά είχε εφεύρει τους δικούς του τίτλους, δυσκολευόταν πολύ να βρει, κατά πρώτον, συμμάχους και, κατά δεύτερον, μια νύφη ευγενικής καταγωγής, η οποία θα του εξασφάλιζε νομιμοποίηση και έναν διάδοχο για τον θρόνο.
Η λύση στο δεύτερο πρόβλημα δόθηκε, τελικώς, το 1938, όταν ο Βασιλιάς Zog παντρεύτηκε τη νεαρή Ουγγαρέζα Δούκισσα Geraldina, η οποία τον Απρίλιο του 1939 θα του χάριζε τον μοναδικό τους γιο, Leka A’ «Πρίγκιπα του Κοσόβου» (!). Την εποχή κατά την οποία γεννήθηκε ο διάδοχος του αλβανικού θρόνου, όμως, οι ισορροπίες στα Βαλκάνια και την υπόλοιπη Ευρώπη κρέμονταν από μια κλωστή και –όπως θα αποδεικνυόταν– οι μέρες της δυναστείας των Zogu ήταν ελάχιστες. Παρότι στον βασιλικό γάμο του Zog και της Geraldina, τόσο ο Hitler όσο και ο Mussolini είχαν αποστείλει δώρα τεράστιας αξίας, μάλλον δεν είχαν στην πραγματικότητα και τόσο φιλικές διαθέσεις απέναντι στο ζεύγος. Δύο μόλις ημέρες αφότου ανακοινώθηκε η γέννηση του πρίγκιπα Leka, στις 7 Απριλίου 1939, η Ιταλία εισέβαλε στην Αλβανία, συνέτριψε τον μικρό βασιλικό στρατό και μέσα σε 5 ημέρες ο Mussolini έκανε μια εύκολη προσθήκη στην αυτοκρατορία του. Εν τω μεταξύ, ο Βασιλιάς Zog, ο οποίος γνώριζε εκ των προτέρων ότι επίκειται ιταλική εισβολή, είχε διατάξει να συλλεχθούν όσα αποθέματα χρυσού υπήρχαν στην Εθνική Τράπεζα και διέφυγε μυστικά με το σύνολο της βασιλικής οικογένειας και μεγάλο μέρος της κρατικής περιουσίας, πρώτα στην Ελλάδα και, λίγο καιρό αργότερα, μετά το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου, στην Αγγλία.
Καθώς, ωστόσο, ο πόλεμος τελείωνε και η Αλβανία έπεφτε στα χέρια των παρτιζάνων του Enver Hoxha, η επιστροφή της Μοναρχίας έδειχνε μάλλον απίθανη. Η νέα κομμουνιστική Κυβέρνηση κατήργησε αμέσως τον θεσμό και απαγόρευσε στον τέως Βασιλιά να ξαναπατήσει στη χώρα. Έτσι, λίγο μετά την έξωσή τους, οι Zogu εγκαταστάθηκαν, εν τέλει, στην αυλή του Βασιλιά Farouk της Αιγύπτου μαζί με άλλες εξόριστες βασιλικές οικογένειες της εποχής, ενώ κατά τη δεκαετία του ’50 φημολογείται ότι ο Zog σχεδίαζε με παράγοντες της C.I.A. την πραγματοποίηση μοναρχικής αντεπανάστασης για την ανατροπή του Hoxha. Όλες οι προσπάθειες, ωστόσο, για κάτι τέτοιο αποδείχθηκαν άκαρπες και, μετά την άνοδο του Nasser στην εξουσία, οι Zogu μετακινήθηκαν εκ νέου στη Γαλλία. Εκεί, ο τέως βασιλιάς Zog οργάνωσε ένα εκτεταμένο δίκτυο από βασιλόφρονες Αλβανούς εμιγκρέδες, προκειμένου να δοκιμάσει –για μια ακόμη φορά– να ανακτήσει την εξουσία. Ωστόσο, τον πρόλαβε ο θάνατος, το 1961.
Παραταύτα, μετά τον χαμό του έκπτωτου πατέρα του, ο νεαρός διάδοχος του θρόνου, Leka, αποδείχθηκε εξαιρετικά δραστήριος, μιας και δεν εναντιώθηκε μόνο στον χοτζαϊστικό κομμουνισμό της πατρίδας του, αλλά τη δεκαετία του ’70 το πήγε κι ένα βήμα παραπέρα. Επηρεασμένος από το κλίμα της εποχής, δημιούργησε έναν μικρό στρατό από Αλβανούς της διασποράς και ταξίδεψε στη Ροδεσία, όπου με τους άντρες του πολέμησαν την εκεί κομμουνιστική εξέγερση στο πλευρό του ρατσιστικού καθεστώτος του Ian Smith. Μάλιστα, όταν το καθεστώς του Smith κατέρρευσε, ο Leka εγκαταστάθηκε με τη σύζυγό του στη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ, εκεί όπου το 1982 γεννήθηκε ο δικός του διάδοχος, Leka Β’.
Και ενώ η Βασιλεία στην Αλβανία φαινόταν ότι δε θα είχε ποτέ κάποια ελπίδα παλινόρθωσης, μετά την πτώση του κομμουνισμού, ο Leka Α’ μπόρεσε να επιστρέψει για πρώτη φορά στα Τίρανα, το 1993. Η Αλβανία, εν τω μεταξύ, ήταν τότε μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο. Επομένως, η υποβόσκουσα στήριξη στον έκπτωτο Μονάρχη από μερίδα πολιτών, ερμηνεύτηκε από πολλούς αναλυτές ως μια απέλπιδα προσπάθεια της κοινωνίας να πιαστεί από κάποια προσωπικότητα για να την οδηγήσει. Ο Leka, φυσικά, το αντελήφθη αυτό και διατήρησε ζωντανή την παρουσία ενός φιλοβασιλικού πυρήνα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία.
Αυτή η ευκαιρία του δόθηκε μετά το σκάνδαλο των πυραμίδων και τον αλβανικό εμφύλιο του 1997. Τότε, ο Πρίγκιπας πίεσε τον Πρόεδρο Berisha να προχωρήσει στη διενέργεια δημοψηφίσματος σχετικά με το «πολιτειακό ζήτημα», δηλαδή την παλινόρθωση της Μοναρχίας, ή τη συνέχιση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Ως εκ τούτου, στις 29 Ιουνίου του 1997, ο αλβανικός λαός ψήφισε ενάντια στην υιοθέτηση μοναρχικού πολιτεύματος, αν και όχι με τα ποσοστά που κανείς θα περίμενε. Οι Αλβανοί ψηφοφόροι αρνήθηκαν τη Βασιλεία με 66,75%, έναντι ενός εντυπωσιακού 33,25% υπέρ του πρίγκιπα Leka. Ο ψευδο–άνακτας αρνήθηκε αμέσως τα αποτελέσματα χωρίς αποδείξεις και κατήγγειλε εκτεταμένη νοθεία, κινητοποιώντας τις επόμενες ημέρες εκατοντάδες οπαδούς του εναντίον των αρχών. Δυστυχώς για εκείνον, παρά τα έκτροπα που προέκυψαν το καλοκαίρι το ’97, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα λίγες ημέρες αργότερα, προκειμένου να αποφύγει τις καταδικαστικές αποφάσεις που το αλβανικό κράτος θα έβγαζε εναντίον του.
Τελικώς, ωστόσο, σε ένα ακόμα γύρισμα των καιρών, ο Leka, λίγα χρόνια αργότερα, το 2002, θα αθωωθεί από τις κατηγορίες που τον βάραιναν και θα κληθεί από το Κοινοβούλιο να εγκατασταθεί μαζί με τους συγγενείς του στην Αλβανία. Το 2003, με ειδικό νόμο, η αλβανική Βουλή αναγνώρισε την πολιτιστική αξία της βασιλικής οικογένειας, ενώ ακόμα και η κηδεία του Leka το 2011 αποτέλεσε ένα μεγάλο πολιτικό γεγονός, κυρίως για την αλβανική δεξιά. Φυσικά, αυτή η παράξενη φιλοβασιλική στάση δε σταμάτησε στον Leka Α’, αλλά επεκτάθηκε και στον γιο του, τον Leka Β’, ο οποίος έχει υπηρετήσει σε σημαντικές κυβερνητικές θέσεις υπό το εθνικιστικό Δημοκρατικό Κόμμα και αποτελεί μέχρι σήμερα έναν υπολογίσιμο πολιτικό παράγοντα, παρά την ομολογουμένως περιπετειώδη και αμφιλεγόμενη πορεία της οικογένειάς του…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Role of Monarchy in the State-Building Process of Albania, Mediterranean Social Science Journal, διαθέσιμο εδώ
- The Monarchy, Albanian Royal Court, διαθέσιμο εδώ
- Among Europe’s Ex-Royals, The Atlantic, διαθέσιμο εδώ
- 1949-1953, Albania: CIA ‘Cut its Teeth’ with “Operation Valuable”, Marine Corps Command and Staff College (MCCSC), διαθέσιμο εδώ
- Italian Invasion, My Albanian Studies, διαθέσιμο εδώ
