Της Χρυσάνθης Παπαναστασίου,
Σε μια εποχή όπου καθημερινά βομβαρδιζόμαστε από ειδήσεις ειδεχθών εγκλημάτων κατά των γυναικών και κατακλυζόμαστε από ένα κλίμα με σκοταδιστικό προσανατολισμό γύρω από τα ζητήματα αυτά, μια ακτίνα ελπίδας δείχνει να ξεπροβάλλει από την εδραίωση της γυναικείας αλληλεγγύης. Πληθώρα διεθνών οργανισμών, μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, αλλά και η κοινωνία ως σύνολο, δείχνουν να αγκαλιάζουν το συγκεκριμένο μήνυμα, να αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα αλλά και το επίκαιρο του χαρακτήρα του, αποδεχόμενοι πως η δυσοίωνη πραγματικότητα απαιτεί σχετικές κινητοποιήσεις.
Φυσικά, όπως θα μπορούσε να πει κάποιος, το ιδεώδες της γυναικείας αλληλεγγύης δεν αποτελεί απόρροια της νέας εποχής, ούτε και «πατέντα» της. Κάποιοι ακόμη θα μπορούσαν να σπεύσουν να τονίσουν και το αυτονόητο του χαρακτήρα της, σκεπτόμενοι –ουτοπικά– ότι τέτοιου είδους «υπενθυμίσεις» ανήκουν μάλλον στο παρελθόν και ότι ο αγώνας υπέρ της ισότητας έχει λήξει. Και οι δύο ενστάσεις περιέχουν μια δόση αλήθειας, αλλά δεν είναι έγκυρες. Σχετικά με τη διαχρονικότητα του μηνύματος, πράγματι, πάντοτε ορισμένοι μεμονωμένα εφάρμοζαν τη γυναικεία αλληλεγγύη. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ευτυχώς πληθαίνουν οι φωνές που σθεναρά την υποστηρίζουν. Ο λόγος της κοινωνικής αυτής εξάπλωσης μπορεί να προσεγγιστεί τόσο με ευχάριστο, όσο και με δυσάρεστο τρόπο.
Ακολουθώντας την αισιόδοξη οπτική, η άνθιση των social media, η ευκολία μετάδοσης και διαμοιρασμού μηνυμάτων, αξιών και απόψεων, αποτελούν λογική εξήγηση του φαινομένου. Άλλωστε, κάθε χρήστης των social media θα ψευδόταν κατάφωρα αν ισχυριζόταν πως ποτέ δεν έχει εμφανιστεί στην αρχική του σελίδα το hashtag “girls supporting girls”, το γνωστό σε όλους κίνημα #metoo, ή άλλα παρεμφερή συνθήματα που αποτελούν κυρίαρχο τρόπο έκφρασης της γυναικείας αλληλεγγύης μέσω διαδικτύου. Με εύληπτο, απλό και διαδραστικό τρόπο, μια τόσο ζωτικής σημασίας ιδέα εξαπλώνεται και γίνεται κατανοητή από εκατομμύρια ανθρώπους.
Βέβαια, μια πιο σκοτεινή εκδοχή αυτής της εξήγησης θα στηριζόταν στο γεγονός πως έχουν πληθύνει τόσο πολύ τα περιστατικά βίας και τα εγκλήματα μίσους κατά του γυναικείου φύλου, που όλο και περισσότερες γυναίκες να μαθαίνουν «με τον δύσκολο τρόπο» τη σημασία της γυναικείας αλληλεγγύης. Δεν έχει σημασία αν έχει συμβεί στις ίδιες, σε κοντινά τους πρόσωπα ή σε εντελώς άγνωστες γυναίκες. Οι τραυματικές εμπειρίες των θυμάτων κάθε μορφής βίας, κακοποίησης ή ανισότητας και η ψυχική εξάντληση που προκαλούν σε όλα αυτού του είδους τα περιστατικά, αναπόφευκτα ενώνουν τον κόσμο, ενισχύοντας το αίσθημα της συλλογικότητας. Γιατί αυτή είναι η σημασία της γυναικείας αλληλεγγύης. Δεν είναι κάτι που αντιλαμβάνονται όλοι εύκολα, ούτε είναι κάτι χειροπιαστό. Είναι ενδεχομένως λίγο ενδιαφέρον, μια στοργική αγκαλιά, ή και η εμπιστοσύνη, ακόμη και σε μια άγνωστη γυναίκα που «επικοινωνεί» το τραύμα της. Η υποστήριξη χωρίς ερωτήσεις και αμφισβητήσεις μπορεί να είναι για ένα θύμα ακριβώς αυτή η ώθηση που χρειάζεται, προκειμένου να βρει τη δύναμη να προβεί στην καταγγελία συμπεριφορών που το προσβάλλουν και να υπερνικήσει αυτή την τραγική πραγματικότητα.
Ωστόσο, παρά την αδιαμφισβήτητη πραγματική σημασία αυτών των αντιλήψεων, δε μπορούμε παρά να τονίσουμε την αναγκαιότητα ύπαρξης ανιδιοτελούς ενδιαφέροντος για αυτού του είδους τα κινήματα. Χωρίς τη θέληση να μετατρέψω αυτήν την πραγματικά συγκινητική κίνηση σε κάτι απαισιόδοξο, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ κατά πόσο τα αισθήματα κάποιων που την υποστηρίζουν είναι ειλικρινή. Με τη διάσταση που έχουν τα μηνύματα αυτά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την αλματώδη άνθησή τους, σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι που προκειμένου να γίνουν αρεστοί σε πλήθος ατόμων, επωφελούνται από αυτά, δημιουργώντας την επίφαση υποστήριξής τους.
Βέβαια, ποιος θα εκπλησσόταν στην αναφορά μίας ακόμη «κοινωνικής καμπάνιας» με ιδιοτελείς σκοπούς, που παρά τον όγκο υποστηρικτών της, δεν επιφέρει επί της ουσίας κάποια αλλαγή, δεδομένης της αδιαφορίας των ίδιων των υποστηρικτών της; Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, η διαπίστωση αυτή είναι ιδιαίτερα δυσάρεστη, εξαιτίας του βάρους του ίδιου του μηνύματος, αλλά κυρίως της έντασης του αντιλόγου του. Η συγκεκριμένη προσπάθεια ενδυνάμωσης των γυναικών έρχεται μέτωπο με μέτωπο με τις πάντα παρούσες απαρχαιωμένες πατριαρχικές αντιλήψεις που σπεύδουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, διαιωνίζοντας το μήνυμά τους, χρησιμοποιώντας ως «φωνή» δημοφιλείς «content creators» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πρόκειται για άτομα με ευρύ φανατικό κοινό που αναπαράγοντας τα πολλάκις ειρημένα των προηγούμενων δεκαετιών σχετικά με τις «υστερικές φεμινίστριες», ή ακόμα πατώντας πόδι και θέλοντας να ξεκαθαρίσουν τους κοινωνικούς ρόλους «μετρώντας τις Buggati τους», τονίζοντας τον ρόλο τους ως «συντηρητές του σπιτιού» και την κατά λογική ακολουθία υποχρέωση που οι γυναίκες «οφείλουν να έχουν» απέναντί τους, αγνοούν πως ακόμη και αυτή η ίδια τους η υπεροχή στηρίζεται στην κοινωνικά σεξιστική αρχή της άνισης πληρωμής. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, και με δεδομένο πως αυτές οι φωνές δεν θα σωπάσουν ποτέ, τέτοιες κοινωνικές πρωτοβουλίες πρέπει να είναι και δυναμικές, αλλά και ανυστερόβουλες.
Φυσικά, χωρίς να αναιρούνται τα όσα έχουν λεχθεί σχετικά με την αναγκαιότητα να πιστεύουμε τις γυναίκες και να «αγκαλιάζουμε» την αλήθεια τους», και απομακρυνόμενοι ελαφρώς από αυτή την αδιαμφισβήτητη πτυχή της γυναικείας αλληλεγγύης, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως αυτή η αντίληψη δεν αποτελεί προτροπή για την ακατάσχετη υποστήριξη οποιασδήποτε γυναικείας πράξης υπό το πρόσχημα της αλληλεγγύης. Δεν κάνουμε λόγο για απενοχοποίηση πράξεων, όπως θα τη χαρακτηρίσουν όσοι αντίκεινται σε αυτή, παρά μόνο για ακλόνητο ενδιαφέρον και εμπιστοσύνη στα λεγόμενα των γυναικών που ενδεχομένως έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες, χωρίς τάσεις δυσπιστίας. Είναι η επιθυμία, έστω και στιγμιαία, να δημιουργήσουμε σε κάθε γυναίκα την εντύπωση πως ανήκει σε μία ομάδα που θα την προστατεύσει από τον φόβο, δε θα της ασκήσει κριτική, ούτε θα την αγνοήσει. Δεν υπάρχει προνομιακή μεταχείριση, αλλά μόνο υποστήριξη, με στόχο την «κατασκευή» μίας ασφαλούς πραγματικότητας.
Είναι, επομένως, απαραίτητη τόσο η ύπαρξη, όσο και η αυθεντικότητα και η ειλικρίνεια αυτών των αντιλήψεων στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε. Διότι, αν εμείς οι ίδιες δεν κατανοήσουμε τη σοβαρότητα και την επικινδυνότητα ορισμένων γεγονότων και δεν αφουγκραστούμε η μια τις επιθυμίες και τις ανάγκες της άλλης, δεν θα μπορέσουμε να γεφυρώσουμε το χάσμα και να υπερνικήσουμε τους κινδύνους που το συνοδεύουν. Η αλλαγή είναι εφικτή και τη χρωστάμε στους εαυτούς μας, αλλά και σε εκείνες που λείπουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Myth of Female Solidarity, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
- Women’s solidarity – and divisions among women, opendocs.ids.ac.uk, διαθέσιμο εδώ
-
Συλλογικό έργο (2021), Είμαι επικίνδυνη, Εκδόσεις Key Books
