Του Μιχάλη Πανταζόπουλου,
Το χρονικό της πανδημίας του Covid–19 δεν είναι τυχαίο. Κι αυτό γιατί ξέσπασε σε μία εποχή με έντονα τα χαρακτηριστικά του εθνικισμού και του προστατευτισμού. Κι αυτό φαίνεται από τις πολλές και έντονες αλλαγές που χρειάστηκε να επιβληθούν και να αλλάξουν άρδην την καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο. Πιο συγκεκριμένα, προκειμένου να καταπολεμήσουν τη νόσο, αλλά και τη διάδοσή της, Κυβερνήσεις από όλο τον κόσμο έκλεισαν τα σύνορά τους, επέβαλαν ταξιδιωτικούς περιορισμούς, παρακωλύοντας την καθημερινότητα χιλιάδων ταξιδιωτών, ενώ, παράλληλα, η ανεπάρκεια πόρων παρέλυσε τις εφοδιαστικές αλυσίδες. Επιπλέον, εμπόδια υψώθηκαν και στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών, βάζοντας έτσι φρένο στο παγκόσμιο εμπόριο. Καθώς ο αυταρχισμός και απομονωτισμός βρίσκονταν στο προσκήνιο ως επακόλουθα του κορωνοϊού, η διεθνής κοινότητα γινόταν μάρτυρας μίας πρωτοφανούς και πολυεπίπεδης κρίσης.
Συγχρόνως, ο κορωνοϊός, και όλη αυτή η περίεργη συνθήκη που προέκυψε ένεκα αυτού, αποτέλεσε το εναρκτήριο λάκτισμα, ώστε να πραγματοποιηθούν συζητήσεις διεθνώς για το αν επέρχεται στο προσκήνιο η έννοια του έθνους – κράτους και το κατά πόσο αυτή επηρεάζει τη σύγχρονη πραγματικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, είδαμε πολίτες να στρέφονται προς τις Κυβερνήσεις τους για προστασία, απαιτώντας δράση από αυτές. Στο όνομα αυτής της δράσης, ηγέτες που έκλιναν προς τον αυταρχισμό βρήκαν την κατάλληλη ευκαιρία για να συγκεντρώσουν στα χέρια τους εξουσίες που δεν θα τολμούσαν εύκολα να πάρουν σε άλλες εποχές. Κορυφαίο παράδειγμα στην Ευρώπη, ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Viktor Orbán που κατήργησε τη Βουλή (την έκλεισε λόγω της κατάστασης), απαγόρευσε εκλογές και δημοψηφίσματα και ανέλαβε την εξουσία, κυβερνώντας μόνος του με διατάγματα για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.
Σε παρόμοιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Ιραηλινός Πρωθυπουργός Benjamin Netanyahu, ο οποίος στην προσπάθειά του να δώσει μία απάντηση απέναντι στον Covid–19 ζήτησε από την εσωτερική μυστική υπηρεσία, Shin Bet, να χρησιμοποιήσει μια τεράστια μυστική βάση δεδομένων, που είχε αναπτυχθεί για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Η βάση αυτή περιελάμβανε στοιχεία κινητών τηλεφώνων όλων των πολιτών από το 2002, που καταγράφουν όλες τις κινήσεις τους και χρησιμοποιήθηκε εν μέσω της πανδημίας προκειμένου να τιμωρούνται όλοι όσοι παραβίαζαν την απομόνωση λόγω κορωνοϊού. Η παραβίαση της ιδιωτικότητας των πολιτών μέσω στενής ηλεκτρονικής παρακολούθησης είναι από τα μέτρα που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του κορωνοϊού και σε άλλες χώρες του πλανήτη, όπως στη Νότια Κορέα και στη Σιγκαπούρη. Τέλος, στη Χιλή η Κυβέρνηση κατέβασε τον στρατό στους δρόμους για να επιβλέπει τα μέτρα ένεκα του κορωνοϊού.
Η περιπέτεια της πανδημίας κατέστησε σαφές στη διεθνή κοινότητα πως, όταν ξαφνικά κάθε χώρα βρίσκεται σε θέση να πολεμάει για τον εαυτό της, η ιδέα της διεθνούς αλληλεξάρτησης κλονίζεται και το εθνικό συμφέρον καθίσταται προτεραιότητα. Στο πλαίσιο αυτό, ο τρόπος που αντέδρασαν οι χώρες μπροστά στην υγειονομική κρίση του Covid–19 δείχνει ότι επέλεξαν την εσωστρέφεια έναντι της διεθνούς αλληλεγγύης. Επίσης, τα μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και εργαζομένων ήταν κυρίως εθνικά και όχι συντονισμένη διεθνής δράση, ενισχύοντας έτσι τα επιχειρήματα των εθνικιστών υπέρ του προστατευτισμού και των περιορισμών στη μετανάστευση.
Συν τοις άλλοις, η απομάκρυνση των υποστηρικτών της και η οξεία κριτική προς την έννοια της παγκοσμιοποίησης, ή όπως αναφέρεται αλλιώς, η «αποπαγκοσμιοποίηση», είχε ξεκινήσει να κάνει την εμφάνισή της πολύ πριν την είσοδο στην εποχή covid. Απλώς σήμερα, ακραιφνείς εθνικιστές και ένθερμοι υπέρμαχοι του προστατευτισμού, στηρίζουν πολύ πιο δυνατά την τάση για αποπαγκοσμιοποίηση, κάνοντάς την να μοιάζει με ένα φαινόμενο του σήμερα. Επίσης, οι πολιτικές συζητήσεις, πλέον, δεν εστιάζουν στην απελευθέρωση των κεφαλαίων και στην ομαλοποίηση του παγκόσμιου εμπορίου. Αντιθέτως, ακριβώς επειδή στηρίζονται κατεξοχήν στο δίπολο έθνος-κράτος, εστιάζουν στη μείωση των μεταναστευτικών ροών ή στην αποδέσμευση από την Κίνα. Ή ακόμη μπορεί να επικεντρώνονται στη διεξαγωγή εμπορικών πολέμων μεταξύ κρατών και υπερεθνικών οργανισμών, στον λαϊκισμό που ταλανίζει το σήμερα ή στην ανάγκη που γεννιέται λόγω των συνθηκών να επαναπροσδιορίσουμε τις εθνικές εξουσίες και το πως αυτές διαχέονται στην κοινωνία. Η Κυβέρνηση των Η.Π.Α., καθώς και άλλες Κυβερνήσεις, επιβάλλουν φραγμούς στη μεταβίβαση σημαντικών τεχνολογιών, ενώ ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες επαναφέρουν το δικαίωμα βέτο στις εξαγορές επιχειρήσεων εθνικής σημασίας από ξένους επενδυτές.
Σύμφωνα με τον Βρετανό οικονομολόγο και συγγραφέα Lagrein, η προϊούσα κρίση στην οποία οδήγησε ο Covid–19, εξυπηρετεί απόλυτα τις κακόβουλες βλέψεις των απανταχού εθνικιστών, που προσδοκούν με δόξα και τιμή τον σκληρότερο έλεγχο και σε ένα δεύτερο επίπεδο την ελάττωση, αν όχι την εξαφάνιση των μεταναστευτικών ροών. Ιδιαίτερα ευνοεί όλο εκείνο το συνονθύλευμα από «ιδεολόγους», που διακηρύττουν υπέρ της εθνικής δράσης έναντι της διεθνούς συνεργασίας. Το ερώτημα που πλανάται στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο μας, με τη γιγάντωση της τεχνολογίας, τις αυξημένες απαιτήσεις και την παγκόσμια οικονομία υπό κατάρρευση, είναι το εξής: πόσο πιθανό είναι να ζήσουμε το τέλος της παγκοσμιοποίησης; Και δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν πως τα συνακόλουθα της παγκοσμιοποίησης, όπως η ελεύθερη μετακίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, αλλά και η διακρατική αλληλεξάρτηση στους τομείς της τεχνολογίας και της οικονομίας, έχουν ολοκληρώσει το πέρασμά τους από το παγκόσμιο γίγνεσθαι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The end of Globalization, Adam Posen, Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
- At Davos, the end of globalization is on everyone’s mind, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
- Πώς ο Covid-19 «σκοτώνει» την παγκοσμιοποίηση, Ναυτεμπορική, διαθέσιμο εδώ
