Της Ευστρατίας Γούδα,
Μιλώντας για μάζα σε μια ανθρώπινη κοινωνία, αναφερόμαστε σε ένα πλήθος ατόμων με ενιαία συμπεριφορά. Αυτή η συμπεριφορά πηγάζει από μια συγκεκριμένη ψυχολογική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζει αυτά τα άτομα και είναι αυτό που πολύ συχνά αποκαλούμε ψυχολογία της μάζας. Η ψυχολογία της μάζας, ως επιστημονικός τομέας, ανήκει στην κοινωνική ψυχολογία και έχει ως στόχο να εξηγήσει το πώς απλοί καθημερινοί άνθρωποι εκδηλώνουν μια ιδιαίτερη συμπεριφορά, όταν λειτουργούν ως σύνολο, πολύ διαφορετική από αυτήν που θα εμφάνιζαν κατά μόνας. Άλλωστε, πολλές φορές, ο τρόπος που σκεφτόμαστε επηρεάζεται από το κοινωνικό περιβάλλον, καθώς ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον.
Ο Γάλλος γιατρός και συγγραφέας Gustave Le Bon διατύπωσε την άποψη πως δεν απαιτείται πάντα η συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού ατόμων στο ίδιο σημείο, ώστε να γεννηθεί μια κοινή τάση και αντίληψη απέναντι σε κάποιο σημαντικό κοινωνικό γεγονός. Κάτω από την επήρεια ενός πολύ σημαντικού κοινωνικού γεγονότος, χιλιάδες άτομα που δεν έχουν έρθει ποτέ σε επαφή και ζουν σε διαφορετικές περιοχές, μπορούν να αποκτήσουν χαρακτηριστικά του πλήθους, όπως είναι η εξαφάνιση της συνειδητής προσωπικότητας του ατόμου, η απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του, η απολυτότητα και η άκριτη αποδοχή. Ο μαζοποιημένος άνθρωπος μπορεί να πιστέψει και να κάνει τα πάντα, χωρίς καμία απολύτως αμφιβολία και κανέναν δισταγμό. Η ανωνυμία της μάζας καταργεί κάθε είδους ηθική, απενοχοποιεί τον άνθρωπο και τον απαλλάσσει από την προσωπική ευθύνη, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν πάνω του το αχαλίνωτο των παθών και των ενστίκτων του. Το άτομο, όντας κοινωνός αυτού του «μαζικού γίγνεσθαι», αποκτά μια πλασματική δύναμη, ενώ –στην πραγματικότητα– αγωνίζεται να κρύψει τους προσωπικούς φόβους και τα τρωτά σημεία του.
Στον αντίποδα της μάζας υπάρχει ο άνθρωπος ως άτομο, ο οποίος είναι ανεκτικός στην αντίθετη άποψη, ενώ η ατομικότητά του αναδεικνύεται μέσα από την ελεύθερη σκέψη, την ικανότητα κριτικής αξιολόγησης των πραγμάτων και την τάση αμφισβήτησης. Υπάρχει το «εγώ», το οποίο έχει διαφορετική σκέψη, ιδέες, συναισθήματα, συμπεριφορά, από το «εσύ» και το «εμείς». Η ψυχολογία της μάζας δεν αγαπά την ανταλλαγή ιδεών, δεν αναζητεί την αλήθεια, δεν αποδέχεται την αντίθετη άποψη ως εφαλτήριο βαθύτερου προβληματισμού και δεν είναι δεκτική στην αναθεώρηση. Αντίθετα, η μάζα «γνωρίζει» την αδιαπραγμάτευτη αλήθεια με απολυτότητα, την οποία και αρνείται να θέσει στον βωμό της αμφισβήτησης και της διαφωνίας ενός γόνιμου διαλόγου.
Η μαζική αυτή «κουλτούρα» δεν μπορεί παρά να επηρεάζει αρνητικά –τις περισσότερες φορές– τη σύσταση μιας κοινωνίας. Ανά καιρούς, υπήρξαν αρκετά παραδείγματα ανθρώπινων ομάδων, που αποδεικνύουν ότι ομάδες ανθρώπων με κοινές και, πολλές φορές, ακραίες αντιλήψεις και στόχους, έχουν φέρει δραματικές, ή ακόμη και καταστροφικές κοινωνικές αλλαγές, οι οποίες έχουν αλλάξει την πορεία της ιστορίας. Από τη μάζα λείπει ο αυτοέλεγχος και η κριτική σκέψη, γι’ αυτό και παρασύρεται εύκολα σε παραβατική, αντικοινωνική συμπεριφορά (π.χ. χουλιγκανισμό, ρατσισμό, εθνικισμό κλπ.), χειραγωγείται και φανατίζεται, αδιαφορώντας για τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής, τις ηθικές και κοινωνικές αξίες, καθώς και για τον συνάνθρωπο.
Στη μαζοποιημένη κοινωνία, εκλείπουν οι έννοιες του αλληλοσεβασμού, της αλληλοκατανόησης, της αποδοχής της διαφορετικότητας του άλλου, αφού όλοι επιβάλλεται να είναι ίδιοι. Μία τέτοια κοινωνία, λοιπόν, παύει να έχει δυναμική εξέλιξης, αφού δεν συνίσταται από ισχυρές και διαφορετικές οντότητες και στερείται της διαφορετικότητας, ενός απαραίτητου στοιχείου για την ανάπτυξή της.
Μια αρμονική κοινωνία είναι σαν έναν πίνακα με πολλά χρώματα, που το καθένα έχει τη δική του θέση πάνω σε αυτόν, έχοντας πάντα να πει και να εκφράσει κάτι ξεχωριστό. Αυτά τα χρώματα μέσα σε μια κοινωνία είναι οι άνθρωποι, ο καθένας με τη δική του, μοναδική προσωπικότητα. Αν δεν υπήρχαν αυτά τα διαφορετικά χρώματα, δεν θα υπήρχε ο πίνακας, και αυτό που, τελικά, θα βλέπαμε, θα ήταν ένας λευκός καμβάς, μια άψυχη μάζα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο άνθρωπος της μάζας, chronographimata.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ψυχολογία της μάζας, sciencearchives.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι η ψυχολογία του όχλου ή ψυχολογία των μαζών, ygeiawatch.com.cy, διαθέσιμο εδώ
