Του Θανάση Μπούτσικα,
Η Ελληνική Επανάσταση είναι ίσως η σημαντικότερη τομή στην Iστορία του Eλληνισμού, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την πληθώρα βιβλίων, ενημερωτικών προγραμμάτων και εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται ειδικά για αυτόν τον σκοπό ετησίως. Όλοι μας, από πολύ μικρή κιόλας ηλικία, έχουμε ακούσει αφηγήσεις για την εποχή που μικρές ομάδες γενναίων Ελλήνων, υπό την ηγεσία χαρισματικών προσωπικοτήτων, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης και η Μπουμπουλίνα, αντιμετώπισαν την ισχυρή Οθωμανική Αυτοκρατορία και, μετά από έναν κύκλο περιπετειών, κατάφεραν να κερδίσουν την εθνική ανεξαρτησία.
Αν και τα παραπάνω ισχύουν σε έναν βαθμό, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν είναι μόνο αυτά. Πέρα από τα γνωστά ονόματα της Επανάστασης, υπήρχαν αρκετοί άλλοι, των οποίων ο ρόλος αποδείχθηκε καταλυτικός στην εξέλιξη του Αγώνα, και ποτέ δεν έλαβαν τον ίδιο βαθμό αναγνώρισης. Μια τέτοια περίπτωση ήταν του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα, ενός κληρικού με φλογερό πάθος για ελευθερία, που με το έργο του στη Στερεά Ελλάδα διασφάλισε όχι μόνο την επέκταση, αλλά και την τελική επιτυχία της Επανάστασης. Το παρόν κείμενο θα λειτουργήσει ως μια σύντομη αναφορά στη ζωή και το έργο αυτού του σπουδαίου επαναστάτη. Προτού, όμως, προχωρήσουμε με τον κύριο χαρακτήρα, ας δούμε για λίγο τι προηγήθηκε.
Η ιστορία της Στερεάς Ελλάδας στον απελευθερωτικό αγώνα, αν και συναρπαστική, δημιουργεί αρκετές απορίες σχετικά με το αποτέλεσμα. Συγκρίνοντάς το με την πρωτεργάτρια Πελοπόννησο, παρατηρούμε ότι ήταν δύο εντελώς διαφορετικοί κόσμοι, που συνυπήρχαν για τις ανάγκες του ξεσηκωμού. Σε αντίθεση με την Πελοπόννησο, όπου οι οικογένειες προκρίτων κατείχαν την εξουσία, η Στερεά Ελλάδα ήταν ένα μοτίβο ισχυρών πόλων δύναμης. Στην πραγματικότητα, η άσκηση εξουσίας ήταν στα χέρια των αρματολών, που δρούσαν στην περιοχή. Φαινόμενο που απαντά μόνο στη Ρούμελη (δηλαδή σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα πλην της Πελοποννήσου), το «αρματολίκι» αφορούσε σώματα ενόπλων, ως επί το πλείστον προερχόμενων από την κλέφτικη παράδοση, οι οποίοι λάμβαναν μισθό και φοροαπαλλαγή από την οθωμανική διοίκηση για την προστασία ενός χώρου από επιθέσεις κλεφτών. Αποτελούνταν από έναν αρχηγό ή «καπετάνιο» και τους υφιστάμενούς του.
Αλλά δεν έμειναν μόνο σε αυτό. Οι αρματολοί εκμεταλλεύονταν το πόσο σημαντικοί ήταν, τόσο στους δημογέροντες όσο και στους Οθωμανούς, ώστε να αποκομίσουν περισσότερα κέρδη, σε επίπεδο οικονομικό, αλλά και «πολιτικό». Και πράγματι, η ισχύς των προκρίτων περιορίστηκε σημαντικά, ευνοώντας την άνοδο των αρματολών με τη στρατιωτική τους υπεροχή και τα δίκτυα επιγαμιών τους (τα αποκαλούμενα «ουτζάκια»). Συνεπώς, βλέπουμε κάποια στοιχεία που χαρακτήρισαν τους αρματολούς έως την είσοδο τους στην Επανάσταση, επικρατέστερα των οποίων ήταν η συντηρητική δομή τους, η απουσία ενιαίου κέντρου ελέγχου, αλλά και η ευκαιριακή σκέψη τους, αφού πήγαιναν υπέρ ή κατά των Οθωμανών, όποτε τα κέρδη ήταν πλουσιότερα . Σε αυτό το σημείο, που φαίνεται ότι η ιδέα του Αγώνα δεν θα στέριωνε, θα εισέλθει ο πρωταγωνιστής του σημερινού κειμένου, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, για να δώσει μια νέα επαναστατική δυναμική στο τοπίο.
Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας γεννήθηκε στη Δεσφίνα Φωκίδος, κάπου μεταξύ του 1778 και του 1780. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν Ηλίας και ήταν το τρίτο παιδί του παπά-Στάθη και της Αρχόντως, με αδέρφια τον Ιωάννη (αργότερα γνωστό ως παπά-Γιάννη) και τον Θεοδόση. Η οικογενειακή παράδοση φαίνεται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ζωή του, καθώς ο πατέρας του τον έστειλε στην σημερινή πρωτεύουσα του νομού, Άμφισσα, για να εκπαιδευτεί στον ιερατικό βίο, υπό την επίβλεψη του καλόγηρου Γερασίμου Λύτσικα, σε ηλικία μόλις δεκαοχτώ ετών. Λίγο αργότερα, εν έτει 1797, προχώρησε ως μοναχός στην Μονή Τιμίου Προδρόμου Δεσφίνας, όπου και χειροτονήθηκε διάκονος στην περίφημη Μονή Οσίου Λουκά, στο ίδιο μέρος που ο αδερφός του Θεοδόσης είχε τελέσει διάκονος, ενώ τότε έλαβε και το εκκλησιαστικό όνομα Ησαΐας. Η μαθητεία του συνεχίστηκε και τον έφερε στα Γιάννενα, όπου διδάχθηκε από τον λόγιο Κοσμά Μπαλάνο, και έναν από τους πλέον σημαντικότερους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τον Αθανάσιο Ψαλίδα.
Η περίπτωση του Ησαΐα είναι εξαιρετική, αφού, με το που έγινε Ηγούμενος σε μικρή ακόμα ηλικία, κλήθηκε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο ΣΤ’ στην Πόλη το 1814, για να επιμορφωθεί. Ήταν σε αυτό το ταξίδι που γνώρισε τον μετέπειτα Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, όπου τον μύησε και στην Φιλική Εταιρεία τέσσερα χρόνια αργότερα. Το 1818 χειροτονήθηκε επίσκοπος και έσπευσε στα Σάλωνα (Άμφισσα) στη θέση του αποθανόντος Ιωακείμ, μετά προτάσεων των τοπικών προκρίτων, αλλά και του ίδιου του Αλή Πασά. Βλέπουμε λοιπόν, τις πρώτες ωσμώσεις του ξεσηκωμού στον βίο του Ησαΐα, οι οποίες θα τον βοηθήσουν στον νέο του ρόλο, δηλαδή την έναρξη της επανάστασης στα πάτρια εδάφη του.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το επαναστατικό έργο του Ησαΐα ξεκίνησε το 1820, όταν γίνεται επίσημα μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Η αποστολή του ήταν απλή, αλλά υψίστης σημασίας: να δημιουργηθούν οι απαραίτητες συγκυρίες για την Επανάσταση. Για αυτό και κατάφερε, μέσω φιλανθρωπίας, να συγκεντρώσει χρήματα για την αγορά του απαραίτητου οπλισμού, τον οποίο αποθήκευε στα Σάλωνα. Τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου, ξανασυναντήθηκε με τον Γρηγόριο (πλέον Πατριάρχη) στην Κωνσταντινούπολη, για να συζητήσουν την προετοιμασία του Αγώνα. Από εκεί, θα περάσει τον επόμενο μήνα στην Πελοπόννησο, όπου και θα συναντήσει, μεταξύ άλλων, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, μέχρι να αποβιβαστεί στην Αντίκυρα, την 11η Μαρτίου, και από εκεί στα Σάλωνα και τη Λειβαδιά, για να συναντηθεί με τους επισκόπους Αθηνών, Ταλαντίου, και τον περίφημο Αθανάσιο Διάκο. Ο αγώνας για την ελευθερία επρόκειτο να αρχίσει.
Η Επανάσταση στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα κηρύσσεται επίσημα την 27η Μαρτίου 1821, δύο μέρες μετά την κήρυξή της στην Πελοπόννησο, στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά. Φυσικά, οι πρώτες κινήσεις είχαν αρχίσει λίγες μέρες πριν, με τον όρκο του Αθανασίου Διάκου στις 11 Μαρτίου, ακολουθούμενο από τον όρκο του Πανουργιά και των ανδρών του την 24η Μαρτίου. Οι πρώτες μέρες του Αγώνα σημειώθηκαν από επιτυχίες των Ελλήνων, με το Γαλαξίδι να καταλαμβάνεται την 25η από τον Γκούρα, το Λιδορίκι την 28η από τον Σκαλτσοδήμο, η Λιβαδειά την 1η Απριλίου, και η ολοκλήρωση, της δύο εβδομάδων πολιορκίας των Σαλώνων στις 10 Απριλίου 1821.
Ωστόσο, η απελευθερωτική του προσπάθεια δεν επρόκειτο να κρατήσει για πολύ. Στις 23 Απριλίου, ενώ οδηγεί τους αγωνιστές κατά του Ομέρ Βρυώνη κρατώντας τον Σταυρό, ο Ησαΐας πέφτει μαχόμενος στην Αλαμάνα, στο ύψωμα Χαλκωμάτα, μαζί με τον αδερφό του παπά-Γιάννη. Οι Τούρκοι αποκεφάλισαν τους πεσόντες και έθεσαν τα κεφάλια τους προς την κατεύθυνση του Αθανασίου Διάκου, κατά τη διάρκεια του ανασκολοπισμού του, ενώ μετά τα έριξαν στο ποτάμι μαζί με τη σορό του αγωνιστή. Αν και δεν είδε την ανεξαρτησία του κράτους, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας αποδείχθηκε σημαντικός για τη μεταφορά της Επανάστασης εκτός Πελοποννήσου, κερδίζοντας επάξια μια θέση ανάμεσα στους ήρωες του Έθνους. Για όσους γνωρίζουν την ιστορία του, η φήμη του και η συμβολή του ξεπερνούν τα όρια του γενέθλιου τόπου του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βακαλόπουλος Απόστολος Ε. (2007), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Αθήνα: Εκδόσεις Σταμούλη.
- SanSimera.gr, Ησαΐας Σαλώνων, Διαθέσιμο εδώ
- KaliteriLamia.gr, Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας: O αγωνιστής του 1821 που έπεσε ηρωικά στη μάχη της Αλαμάνας, Διαθέσιμο εδώ
- CognoscoTeam.gr, Ησαΐας, Επίσκοπος Σαλώνων: Μια άγνωστη μεγάλη μορφή του 1821, Διαθέσιμο εδώ
