Του Σταύρου Μητσιάνη,
Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Σεβήρων (193-235 μ.Χ.), η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπέστη σημαντικές αλλαγές. Αρχικά, η Σύγκλητος εξασθένισε και περιορίστηκε στο παρασκήνιο, ενώ ο στρατός ενδυναμώθηκε σημαντικά και στην ουσία ήταν αυτός που καθόριζε το ποιος θα ανακηρυχθεί Αυτοκράτορας, αλλά και το πόσο θα παραμείνει. Τα παραπάνω, μαζί με τις πολύ συχνές πια οικονομικές δυσπραγίες της Αυτοκρατορίας, την έθεσαν σε τροχιά κρίσης, η οποία δεν θα αργούσε να φανεί. Ο αυταρχικός αλλά δυναμικός και ικανός Σεπτίμιος Σεβήρος (193-211 μ.Χ.), ο επικίνδυνος γιος του, Καρακάλλας (211 – 217 μ.Χ.) και ο παράφρων Ηλιογάβαλος (218-222 μ.Χ.), έθεσαν τις βάσεις για αυτά που ακολούθησαν και σε συνάρτηση των παραπάνω προβλημάτων, αλλά και νέων απειλών, ο Αλέξανδρος Σεβήρος βρέθηκε στο μεταίχμιο και ήδη από την αρχή, η βασιλεία του κατέστη άκρως απαιτητική.
Ο Αλέξανδρος, γεννημένος το 210 μ.Χ., ήταν γιος της Ιουλίας Μαμαίας και ανιψιός της Ιουλίας Μαίσας, με καταγωγή από τη Συρία, οι οποίες ήταν από τις πιο ισχυρές γυναίκες της εποχής. Γιος του Γεσσίου Μαρκιανού, ενός ιππέα, ο Αλέξανδρος κατάφερε να ανέβει στον θρόνο με το πρόσχημα ότι ήταν ένας ξεχασμένος γιος του αυτοκράτορα Καρακάλλα. Κατά πάσα πιθανότητα αυτό δεν ήταν αληθές, αλλά ήταν αρκετό για να εδραιωθεί η εξουσία του και να συνεχίσει η δυναστεία. Το 222 μ.Χ., λοιπόν, ανακηρύχθηκε από τον στρατό Αυτοκράτορας. Βέβαια, τα ηνία της εξουσίας κρατούσαν σφικτά η μητέρα του και η γιαγιά του. Όταν πέθανε η γιαγιά του και μέχρι το τέλος της βασιλείας του, η μητέρα του ήταν πάντα παρεμβατική στις αποφάσεις του και τον έλεγχε. Ιδιαίτερα, το 222 μ.Χ., αντιλαμβανόμενη τη δύναμη του στρατού, προσπάθησε να σταθεροποιήσει την κατάσταση, αναβιώνοντας τη Σύγκλητο και τοποθετώντας έναν εξαιρετικό νομικό, τον Ουλπιανό, ως έπαρχο πραιτορίου για να μπορέσει να περιορίσει τη δύναμη συγκεκριμένων στρατιωτών και τη διαφθορά στους κόλπους της πραιτοριανής φρουράς. Η συνέπεια αυτών των πράξεων ήταν μια γενική εξέγερση των πραιτοριανών στη Ρώμη το 223 μ.Χ., οπού έσφαξαν τον Ουλπιανό και επανέφεραν το status quo.
Το παρόν άρθρο, δεν επικεντρώνεται, τόσο στην εσωτερική πολιτική του Αλεξάνδρου ή την προσωπική του ζωή, όσο σε δυο γεγονότα που καθόρισαν τη βασιλεία του. Μετά τις παραπάνω εξελίξεις επήλθε μια περίοδος σταθερότητας, αλλά όχι ευμάρειας. Ο Αλέξανδρος ήταν ένας άνθρωπος φιλομαθής, με κλίση προς τα γράμματα, μετριοπαθής και ειρηνιστής. Όμως, δυστυχώς για αυτόν, δεν προοριζόταν για μια βασιλεία ειρήνης όπως αυτή του Αντωνίνου Ευσεβούς (138-161 μ.Χ.), αλλά για μια βασιλεία κρίσεων, στην οποία τελικά δεν μπόρεσε να αντεπεξέλθει. Η πρώτη κρίση ήρθε από την Ανατολή.
Από τη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα από την Fars (Νότια Περσίδα), ένας άνδρας ονόματι Ardashir (Αρταξέρξης), εξεγέρθηκε και κατάφερε να σκοτώσει διάφορους ηγεμονίσκους του Ιράν και να λάβει σημαντική εξουσία. Τότε, ήρθε σε επαφή με τον Βασιλιά των Πάρθων, Αρτάβανο Ε’, έτσι ώστε να αναγνωριστεί η εξουσία του. Ο δεύτερος, όπως ήταν φυσικό, αρνήθηκε να το κάνει και το 224 μ.Χ. ο Αρταξέρξης κατέστρεψε τον στρατό των Αρσακιδών Πάρθων και σκότωσε τον Αρτάβανο. Από εκεί, εισήλθε νικηφόρος στην πρωτεύουσα των Πάρθων, Κτησιφώντα, οπού και έλαβε τον τίτλο: Βασιλιάς του Ιράν.
Ο Αρταξέρξης δημιούργησε μια νέα ιρανική δυναστεία, των Σασσανιδών, ενώ κατέλυσε αυτή των Αρσακιδών. Η νέα δυναστεία θα ήταν ένα αγκάθι στο πλευρό των Ρωμαίων μέχρι και την κατάλυση της από την αραβική εισβολή το 651 μ.Χ.. Ωστόσο, αν και οι Πάρθοι και οι Ρωμαίοι είχαν καθορίσει τα σύνορα τους και δεν ξεσπούσαν πια πολλοί πόλεμοι μεταξύ τους, οι Σασσανίδες θα άλλαζαν εντελώς αυτές τις ισορροπίες.
Ο Αρταξέρξης εγκαινίασε τη νέα δυναστεία, η οποία ήταν εμποτισμένη με το ιρανικό και το αρχαίο περσικό ιδεώδες, σε σχέση με τους Αρσακίδες, οι οποίοι ήταν πιο ουδέτεροι και ιδιαίτερα λόγω της αλληλεπίδρασης τους με τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό για τόσους αιώνες. Επιπλέον, σημαντικό είναι το γεγονός πως η νέα επίσημη θρησκεία είναι ο Ζωροαστρισμός, μια αρχαία ιρανική θρησκεία, που υπήρχε από τον 6ο αιώνα π.Χ.. Γύρω από αυτήν, προσπάθησε ο Αρταξέρξης να ενώσει ιδεολογικά την αυτοκρατορία του.
Χωρίς να μπω σε λεπτομέρειες, καθώς αυτό θα απαιτούσε μεγάλη έκταση, η βασική έννοια του Ζωροαστρισμού είναι η μάχη του καλού ενάντια στο κακό. Δηλαδή, η μάχη του Αχούρα Μάσδα (το καλό) ενάντια στις δυνάμεις του Άριμαν (το Κακό). Ο Αρταξέρξης ήταν φανατικός οπαδός του Αχούρα Μάσδα και ενσωμάτωσε την πεποίθηση στη δυναστεία του πως ο βασιλιάς θα πρέπει να μάχεται στην πρώτη γραμμή και να είναι οπωσδήποτε ικανός στρατηγός. Προφανώς οι παραπάνω εξελίξεις δεν θα μπορούσαν να είναι ευχάριστες για τους Ρωμαίους.
Το 230-231 μ.Χ., ο Αρταξέρξης, έχοντας εδραιώσει το κράτος του, αποφάσισε να εισβάλει σε εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και να αναβιώσει την άλλοτε κραταιά Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία. Εισέβαλε, έτσι, στη Μεσοποταμία, στην οποία οι Ρωμαίοι είχαν χαλαρό έλεγχο και κατέκτησε την πόλη Νίσιβι. Ο Αλέξανδρος Σεβήρος, 21 ετών πια, μόλις έμαθε τα νέα, αν και άσχετος με τη στρατιωτική τέχνη και ζωή, ξεκίνησε από την Αντιόχεια με το ρωμαϊκό στράτευμα για να τον αντιμετωπίσει. Αρχικά, βέβαια, δοκίμασε μια πιο ειρηνική προσέγγιση και προσπάθησε να συνθηκολογήσει με τον Ιρανό Βασιλιά. Ωστόσο, οι συνομιλίες κατέρρευσαν, διότι ο Αρταξέρξης απαιτούσε μεγάλα εδαφικά κομμάτια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με αντάλλαγμα την ειρήνη.
Εν πάση περιπτώσει, αποφασίστηκε η έφοδος και το ρωμαϊκό στράτευμα χωρίστηκε στα τρία. Το βόρειο κομμάτι επιχείρησε να εισβάλει στην Περσία μέσω της συμμάχου Αρμενίας, η οποία προτίμησε το πλευρό των Ρωμαίων μετά από τις καταιγιστικές εξελίξεις, το κεντρικό μέρος εισέβαλλε απευθείας στην Περσία και το Νότιο τμήμα βάδισε προς τη Μεσοποταμία και συγκεκριμένα στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη, όπου υπέστη βαριά ήττα με σοβαρές απώλειες. Τελικά, μέχρι να συντονιστούν τα άλλα δυο τμήματα του στρατού και να σώσουν την κατάσταση, ο αυτοκράτορας είχε ήδη διατάξει οπισθοχώρηση προς την Αντιόχεια. Αν και οι Σασσανίδες είχαν αρκετές απώλειες, ήταν καθαρά ήττα των Ρωμαίων. Αυτό, βέβαια, δεν πτόησε τον νεαρό Αυτοκράτορα, ο οποίος εγκαταλείποντας την ανατολική εκστρατεία μετά από άτυπη ανακωχή με του Πέρσες και φτάνοντας στη Ρώμη το 233 μ.Χ., τέλεσε θρίαμβο για τη «νίκη» του.
Τα βάσανά του, όμως, δεν τελείωσαν εκεί. Το 235 μ.Χ βρήκε τον νεαρό Αυτοκράτορα και τη μητέρα του στο βόρειο σύνορο και συγκεκριμένα στο Μogontiacum (Mainz της Γερμανίας), έπειτα από νέα εισβολή της γερμανικών φυλών. Εκεί ήταν που έκανε το τελευταίο του μεγάλο λάθος, προσπαθώντας, όπως και με τους Πέρσες λίγα χρόνια νωρίτερα, να συνθηκολογήσει με τους Γερμανούς και να βρει μια ειρηνική λύση. Το αποτέλεσμα ήταν η εξέγερση του στρατού και η σφαγή του Αλεξάνδρου και της μητέρας του. Έτσι λοιπόν, έληξε η δυναστεία των Σεβήρων και εγκαινιάστηκε η στρατιωτική αναρχία του 3ου αιώνα μ.Χ., μετά την ανακήρυξη ενός αξιωματικού του στρατού, του Μαξιμίνου του Θράκα, σε Ρωμαίο Αυτοκράτορα.
Η βασιλεία του Αλέξανδρου χαρακτηρίζεται ως αδύναμη, χωρίς βέβαια να αποδίδουμε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Η εσωτερική παρακμή της Αυτοκρατορίας και η εκτός ελέγχου δύναμη του στρατού είχαν δρομολογηθεί πριν από τη βασιλεία του. Επιπλέον, το νεαρό της ηλικίας του, ο αγαθός χαρακτήρας του και η συνεχής παρέμβαση της μητέρας του και της γιαγιάς του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διακυβέρνηση του. Επίσης, οι αλλαγές σε γεωπολιτικό επίπεδο, όπως η άνοδος της νέας Σασσανιδικής δυναστείας των Περσών και οι επιδρομές των Γερμανών ήταν προϊόντα εξελίξεων, τις οποίες ο ίδιος δεν θα μπορούσε να προβλέψει ή να επηρεάσει. Έτσι, φαίνεται πως ακόμα και όταν προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις κρίσεις αυτές, δεν τα κατάφερε και δυσαρεστώντας το στράτευμα του, αποφασίστηκε ότι δεν ήταν ικανός αυτοκράτορας, μεταθέτοντας, έτσι, την εξουσία σε στρατιωτικούς αυτοκράτορες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Potter, S. David (2004), The Roman Empire at Bay: AD 180-395, London: Routledge.
- Μπουραζέλης, Κωνσταντίνος (2020), Οι τρόφιμοι της λύκαινας, Αθήνα: ΜΙΕΤ.
- Χατζόπουλος, Διονύσιος Δ. (2015), Ιστορία του Ρωμαϊκού Κράτους, Αθήνα: Εκδόσεις Ηρόδοτος.
- Britannica, Severus Alexander, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Britannica, Ardashīr I, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
