Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Πριν από μερικές ημέρες, σε ένα άρθρο για τη Magna Carta, γνωρίσαμε έναν μακρινό πρόγονο του Συνταγματικού Δικαίου. Καθώς οι αιώνες περνούσαν και οι άνθρωποι επηρεάζονταν όλο και περισσότερο από τις ιδέες του ουμανισμού, ενώ, παράλληλα, αναπτυσσόταν ακόμη περισσότερο μια αστική τάξη, επόμενο ήταν ότι θα ζητούνταν και περαιτέρω εγγυήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς, μάλιστα, η εφαρμογή της Magna Carta δεν ήταν και ιδιαίτερα επιτυχής.
Ας δούμε, όμως, πρώτα συνοπτικά τις ιστορικές συνθήκες. Το τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα, η πολιτική κατάσταση στην Αγγλία ήταν τεταμένη. Ο βασιλιάς James II είχε γίνει όλο και πιο αντιδημοφιλής μεταξύ της προτεσταντικής πλειοψηφίας στην Αγγλία, λόγω των προσπαθειών του να αυξήσει τη δύναμη της μοναρχίας και να προωθήσει τον Καθολικισμό. Πολλά μέλη της ελίτ, συμπεριλαμβανομένων των μελών της Βουλής των Κοινοτήτων και της Βουλής των Λόρδων, ανησυχούσαν για την κατεύθυνση της χώρας υπό την κυριαρχία του Τζέιμς και προσπάθησαν να τον απομακρύνουν από το θρόνο.
Το 1688, μάλιστα, μια ομάδα από αυτές τις ελίτ κάλεσε τον William of Orange, έναν προτεστάντη πρίγκιπα από την Ολλανδία, να έρθει στην Αγγλία με στρατό και να πάρει το θρόνο. Στη συνέχεια, ο θρόνος προσφέρθηκε στον William και στη σύζυγό του, Mary, από μια συνέλευση της αγγλικής πολιτικής ελίτ, με την προϋπόθεση ότι θα κυβερνούσαν σύμφωνα με τους νόμους και τα έθιμα της Αγγλίας, και με τη σύμφωνη γνώμη της Βουλής. Αυτή ήταν μια σημαντική αλλαγή στην ισορροπία δυνάμεων μεταξύ της μοναρχίας και της Βουλής, καθώς καθιέρωσε την αρχή, ότι ο μονάρχης πρέπει να κυβερνά με τη συγκατάθεση των εκπροσώπων του λαού και, ουσιαστικά, ήταν η αρχή της συνταγματικής μοναρχίας στην Αγγλία.
Στα πλαίσια αυτών των θεμελιωδών αλλαγών, οι νέοι βασιλείς δέχθηκαν να προχωρήσουν στο Bill of Rights του 1689, μια διακήρυξη που προέβλεπε τη διαδοχή στο θρόνο και τις σχέσεις της μοναρχίας με το κοινοβούλιο, και κατοχύρωνε μια σειρά από ανθρώπινα δικαιώματα. Το Bill of Rights καθιέρωσε τις αρχές των συχνών συνόδων των Κοινοβουλίων, των ελεύθερων εκλογών και της ελευθερίας του λόγου εντός του Κοινοβουλίου, γνωστές σήμερα στην αγγλική ορολογία ως Parliamentary Privilege. Μια βασική πρόβλεψη ήταν ότι ο μονάρχης δεν έχει κανένα δικαίωμα φορολόγησης χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Κοινοβουλίου. Παράλληλα, καθιέρωσε –αναφορικά με τις διαδικασίες– την ελευθερία από κυβερνητικές παρεμβάσεις, το δικαίωμα αναφοράς στις αρχές και τη δίκαιη μεταχείριση των ανθρώπων από το δικαστικό σύστημα.
To Bill of Rights περιέχει πολλές βασικές διατάξεις. Κατοχυρώνει, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, ότι ο μονάρχης δεν μπορεί να αναστείλει ή να παρέμβει σε νόμους που ψηφίζονται από το Κοινοβούλιο, και δεν μπορεί να επιβάλλει φόρους χωρίς τη συγκατάθεση του Κοινοβουλίου. Εγγυάται, επίσης, την ελευθερία του λόγου στη Βουλή και το δικαίωμα υποβολής αναφοράς στο μονάρχη χωρίς φόβο τιμωρίας. Μία από τις σημαντικότερες διατάξεις της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων είναι η προστασία του δικαιώματος στην οπλοφορία για τους Προτεστάντες πολίτες. Αυτή η διάταξη συμπεριλήφθηκε για να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες θα μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και την περιουσία τους έναντι πιθανών απειλών, τόσο ξένων όσο και εγχώριων. Για τα δεδομένα της εποχής, η διάταξη κρίθηκε απαραίτητη, για να απαντήσει στην επιθετική πολιτική του προηγούμενου βασιλιά εναντίον των Προτεσταντών. Το δικαίωμα πέρασε στο δίκαιο των ΗΠΑ και –πλέον– το επικαλούνται οι υπέρμαχοι της οπλοφορίας –παρόλα αυτά, οι συνθήκες δεν είναι σε καμία περίπτωση οι ίδιες και χωρεί μεγάλη συζήτηση για το ζήτημα.
Μια άλλη σημαντική διάταξη του Bill of Rights είναι η προστασία του δικαιώματος στην ιδιοκτησία. Αυτή η διάταξη συμπεριλήφθηκε για να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες θα προστατεύονται από αυθαίρετες κατασχέσεις της περιουσίας τους από την κυβέρνηση. Τέλος, περιλαμβάνονται διατάξεις που προστατεύουν τα δικαιώματα των πολιτών σε δίκαιη δίκη. Αναφέρει ότι δεν πρέπει να απαιτείται υπερβολική εγγύηση, ούτε να επιβάλλονται υπερβολικά πρόστιμα, και ότι δεν πρέπει να επιβάλλεται σε κανέναν σκληρή και ασυνήθιστη τιμωρία. Επιπλέον, εγγυάται το δικαίωμα σε δίκη από ενόρκους σε ποινικές υποθέσεις και το δικαίωμα ενημέρωσης των κατηγορουμένων για τη φύση και την αιτία της κατηγορίας.
Πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι το νομοθέτημα αυτό επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από το έργο του John Locke, εξέχοντος πολιτικού φιλοσόφου, που θεωρούσε ότι το κράτος πρέπει να θωρακίζει τα φυσικά δικαιώματα των πολιτών του. Οι κύριες αρχές του Bill of Rights εξακολουθούν να ισχύουν σήμερα και χρησιμοποιήθηκαν ως πρότυπο για το αντίστοιχο Bill of Rights των ΗΠΑ του 1789. Η επιρροή της διακήρυξης αυτής μπορεί, επίσης, να φανεί σε άλλα έγγραφα, που θεμελιώνουν τα δικαιώματα των ανθρώπων, όπως η Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Lock, Geoffrey. (2006). The 1689 Bill of Rights. Political Studies. 37. 540 – 561. 10.1111/j.1467-9248.1989.tb00288.x.
