Του Νίκου Βελιώτη,
Η Ελλάδα είναι από τις χώρες με τις περισσότερες μέρες ηλιοφάνειας στην Ευρώπη, εντούτοις 7 στους 10 Έλληνες έχουν ανεπάρκεια της βιταμίνης D, της βιταμίνης του ήλιου. Εν αντιθέσει, οι βορειότεροι λαοί που εκτίθενται σε πολύ λιγότερες ώρες ηλιοφάνειας, φαίνεται πως τα πάνε καλύτερα σε ό,τι αφορά τη σύνθεση της βιταμίνης D. Οι επιστήμονες ονομάζουν το φαινόμενο αυτό «Μεσογειακό παράδοξο», καθώς θα αναμενόταν οι κάτοικοι της χώρας μας να είχαν «περίσσεια» αυτής της βιταμίνης.
Είναι γνωστό ότι η ηλιακή ακτινοβολία είναι απαραίτητη για τη σύνθεση της βιταμίνης D. Πιο συγκεκριμένα, πρόδρομα μόρια (χοληστερόλη) δεσμεύουν τις υπεριώδεις ακτίνες UVΒ και τις αξιοποιούν ως ενέργεια για την παραγωγή της βιταμίνης. Υπεριώδη ακτινοβολία, επίσης, απορροφά και η μελανίνη, μια χρωστική που δρα ως φυσικό αντηλιακό και ορίζει το χρώμα του δέρματος κάθε ανθρώπου. Μικρή ποσότητα μελανίνης αντιστοιχεί σε ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα και μικρή αντηλιακή προστασία, ενώ μεγάλη ποσότητα μελανίνης έχει ως αποτέλεσμα σκουρόχρωμη επιδερμίδα και μεγάλη αντηλιακή προστασία. Είναι κατανοητό ότι η μελανίνη κατά κάποιον τρόπο ανταγωνίζεται τη βιταμίνη D για τη διαθέσιμη ηλιακή ακτινοβολία που υπάρχει και αναστέλλει την παραγωγή της πολύτιμης αυτής βιταμίνης.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι καμία από τις δύο επιδερμίδες δεν είναι ελλαττωματική. Στις αφρικανικές χώρες, οπού ο ήλιος είναι πολύ επικίνδυνος, υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη για την ύπαρξη της προστατευτικής χρωστικής μελανίνης, γι’ αυτό και οι άνθρωποι σε εκείνες τις περιοχές εξελίχθηκαν με πιο σκούρο δέρμα. Σε πολύ μεγαλύτερο γεωγραφικό πλάτος που η ηλιοφάνεια ήταν σπάνια, δεν υπήρχε ανάγκη για αντηλιακή προστασία, γι’ αυτό οι οργανισμοί αξιοποίησαν τη λιγοστή και ακίνδυνη ηλιακή ακτινοβολία για την παραγωγή βιταμίνης D. Οι μεσογειακοί λαοί, που κατοικούν σε ενδιάμεσες συνθήκες, ανέπτυξαν μια ενδιάμεσου χρώματος επιδερμίδα, προκειμένου να διατηρήσουν μια ισορροπία μεταξύ απορρόφησης ηλιακής ακτινοβολίας και σύνθεσης βιταμίνης D. Η σκουρότερη, όμως, επιδερμίδα των Ελλήνων, που είναι προστατευτική έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας, οδηγεί σε ελαττωμένη σύνθεση βιταμίνης D σε σχέση με τους βόρειους λαούς. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που οι Έλληνες είναι αντιμέτωποι με την έλλειψη της βιταμίνης, ενώ οι Σουηδοί, όταν έρχονται στη χώρα μας για διακοπές, επιστρέφουν με εγκαύματα.
Σε αυτό το σημείο, θα ήταν εύλογο να αναρωτηθεί ο αναγνώστης αν οι ατελείωτες ώρες ηλιοθεραπείας θα βοηθούσαν στην εξισορρόπηση του προβλήματος και αν θα οδηγούσαν τελικά σε επαρκή σύνθεση βιταμίνης. Η απάντηση είναι αρνητική. Η πολύωρη έκθεση στον ήλιο, πόσω μάλλον όταν αυτή γίνεται τις επικίνδυνες μεσημβρινές ώρες του καλοκαιριού, αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Οι επιδερμίδες των μεσογειακών λαών μπορεί να είναι αρκετά πιο σκουρόχρωμες από αυτές των βορειότερων, αλλά δεν είναι από μόνες τους τόσο σκούρες (πολύ μελανίνη) για να είναι ικανές να προστατεύσουν το δέρμα από ένα μελάνωμα. Η χρήση αντηλιακής αλοιφής είναι απαραίτητη (για τις καλοκαιρινές μέρες), ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται μειωμένα ποσοστά βιταμίνης D. Είναι σίγουρα προτιμότερο να λαμβάνεις συμπληρώματα βιταμίνης, από το να ρισκάρεις τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Υπάρχουν και άλλοι λόγοι που οδηγούν στην ανεπάρκεια της βιταμίνης. Ένας πολύ σημαντικός είναι η αλόγιστη χρήση αντηλιακού. Το αντηλιακό πρέπει να εφαρμόζεται με σύνεση, όταν ο ήλιος είναι επικίνδυνός και όχι, λόγου χάριν, τις χειμερινές μέρες. Επιπλέον, οι διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων επικεντρώνονται στο ελαιόλαδο ως πηγή λίπους και δεν περιλαμβάνουν τροφές όπως είναι λιπαρά ψάρια (σολωμός, τόνος), που καταναλώνονται κατά κόρον από τους Βορειοευρωπαίους και αποδεδειγμένα συνεισφέρουν σε ισορροπημένα επίπεδα βιταμίνης D. Ένας ακόμα σημαντικός λόγος είναι ο περιορισμός λόγω εργασίας σε κλειστούς χώρους και ως εκ τούτου η ελάχιστη έκθεση στον ήλιο, εξάλλου το 90% της βιταμίνης D παράγεται από τον ήλιο. Τέλος, ενδείξεις όπως η ηλικία και το φύλο ίσως επηρεάζουν τη σύνθεση της βιταμίνης, χωρίς ωστόσο να παρέχουν σαφή αποτελέσματα και να είναι σε θέση να απαντήσουν, γιατί 7 στους 10 Έλληνες έχουν ανεπάρκεια.
Η βιταμίνη D είναι πολύ σημαντική για τη σωστή ομοιόσταση του οργανισμού μας, συμμετέχοντας σε πολλές απαραίτητες διαδικασίες. Η αντιμετώπιση της ανεπάρκειας γίνεται κυρίως με την λήψη συμπληρωμάτων και τη σωστή διατροφή, πλούσια σε βιταμίνη D. Η σχέση μεταξύ της μελανίνης και της βιταμίνης D είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα διατήρησης ισορροπιών, ώστε ο ζυγός να μην κλίνει ούτε προς την ανεπάρκεια ούτε προς ηλιακά εγκαύματα. Η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της έκθεσης στον ήλιο, των συμπληρωμάτων και της κατάλληλης δίαιτας (γαλακτοκομικά, τα λιπαρά ψάρια και τα αβγά) είναι το κλειδί στην αντιμετώπιση της ανεπάρκειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The prevalence of Vitamin D deficiency in a Greek and a Cypriot population sample, ENDOCRINE ABSTRACTS. Διαθέσιμο εδώ
- Who, what, where and when-influences on cutaneous vitamin D synthesis, sciencedirect. Διαθέσιμο εδώ
- Skin Under the Sun: When Melanin Pigment Meets Vitamin D, Endocrinology Oxford Academy. Διαθέσιμο εδώ
- Vitamin D deficiency was common in all patients at a Swedish primary care centre, but more so in patients born outside of Europe, springer link. Διαθέσιμο εδώ
- Current vitamin D status in European and Middle East countries and strategies to prevent vitamin D deficiency: a position statement of the European Calcified Tissue Society, Clinical and Translational Endocrinology. Διαθέσιμο εδώ
