Του Στέλιου Καραγεώργη,
Με την επικράτηση της Γαλλικής Επανάστασης το 1789, αρχίζουν να διασπείρονται οι ιδέες του ρομαντικού εθνικισμού μεταξύ των Ελλήνων. Ως αποτέλεσμα, παρατηρείται μια πνευματική άνθηση του υπόδουλου ελληνικού λαού με την ίδρυση σχολείων, και την ραγδαία αύξηση έκδοσης βιβλίων στην ελληνική. Σημαντικό σε αυτό σημείο είναι να τονιστεί, πως οι Έλληνες αν και σκλαβωμένοι, διέθεταν διοικητική πείρα μέσω του κοινοτικού θεσμού, και ήταν εξοικειωμένοι με τον κλεφτοπόλεμο.
Η ασθενική εικόνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε συνδυασμό με την εξάπλωση των επαναστατικών ιδεών, οδηγούν επιφανείς Έλληνες λόγιους και αστούς των παροικιών, στην ίδρυση το 1814 της Φιλικής Εταιρίας. Μιας συνωμοτικής οργάνωσης, η οποία αποσκοπούσε στην συσπείρωση των βαλκανικών λαών, με σκοπό να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους. Μέχρι το 1820, η Φιλική Εταιρεία είχε αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των μελών της, και επικεφαλής της τίθεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, στρατηγός του ρωσικού στρατού.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στο Συνέδριο της Βιέννης το Νοέμβριο του 1814, πριν ακόμα την οριστική ήττα του Μεγάλου Ναπολέοντα στο Βατερλώ, συναντήθηκαν οι εκπρόσωποι όλων των ευρωπαϊκών δυνάμεων της εποχής. Οι Οθωμανοί δεν είχαν προσκληθεί, αφού δεν αποτελούσαν χριστιανικό κράτος. Στο εν λόγω συνέδριο, και στην Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού που ακολούθησε το 1815, αποκρυσταλλώθηκε η εικόνα της Ευρώπης μετά από σχεδόν 25 χρόνια πολεμικών αναμετρήσεων.
Ως κυρίαρχη ναυτική δύναμη επικράτησε η Μεγάλη Βρετανία, και ως χερσαία η Ρωσία. Παράλληλα, ενισχύθηκε η αναδυόμενη Πρωσία και σώθηκε το γόητρο της Αυστρίας, με την Γαλλία να παραμένει πάντα ένας υπολογίσιμος «παίχτης». Πέρα από τη «τιμωρία» των Γάλλων, οι σημαντικότερες αποφάσεις του συνεδρίου και της συνθήκης ήταν, η επιστροφή στο status quo που επικρατούσε πριν την γαλλική επανάσταση και τους ναπολεόντειους πολέμους, και η πάση θυσία υπεράσπιση της μοναρχίας, ενάντια σε κάθε επαναστατική προσπάθεια των λαών της Ευρώπης.
Τον Μάρτιο του 1821, ο Υψηλάντης καταφτάνει στην Μολδαβία με σκοπό να ξεσηκώσει τους τοπικούς πληθυσμούς, εναντίον των Οθωμανών. Λίγες εβδομάδες αργότερα αρχίζει η επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ακολουθούν αναταραχές στη Ρούμελη, και τα νησιά των Σπετσών, των Ψαρών, της Ύδρας και της Κάσου ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους.
Αυτός ο σχεδόν ταυτόχρονος ξεσηκωμός στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, και στον νότο της ελληνικής χερσονήσου, οδηγεί στην βίαιη αντίδραση του σουλτάνου εναντίον των υπόδουλων πληθυσμών. Αποκορύφωμα των τουρκικών αγριοτήτων, υπήρξε ο απαγχονισμός του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου Ε΄, με την κατηγορία της συνεργασίας με τους Φιλικούς.
Τα παραπάνω γεγονότα βρίσκουν τις δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας στο συνέδριο του Λαύμπαχ, που συμμετείχαν και η Μ. Βρετανία με την Γαλλία. Κύριο θέμα του συνεδρίου ήταν η αντιμετώπιση των εξεγέρσεων στην Ισπανία και στην Ιταλία. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄ για τις ακρότητες του σουλτάνου, στις 12 Μαΐου οι σύνεδροι αποκήρυξαν την ελληνική επαναστατική κίνηση. Η Μ. Βρετανία προχώρησε έτι περισσότερο, καθώς μέσω του πρέσβη της στην Κωνσταντινούπολη πήρε αποστάσεις από τις διαμαρτυρίες του Τσάρου.
Η Βρετανία αν και μη επίσημο μέλος της Ιεράς Συμμαχίας είχε αρκετούς λόγους, ώστε να επιθυμεί την διατήρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αρχικά αποτελούσε και η ίδια μοναρχία, οπότε οποιαδήποτε κίνηση εναντίον της μοναρχικής εξουσίας, έμμεσα απειλούσε και την ίδια, πόσω μάλλον όταν ο Γεώργιος Δ΄ ως βασιλιάς, είχε αφήσει πίσω του τις φιλελεύθερες ιδέες που τον διέκριναν ως νεαρό πρίγκιπα.
Μετά την απώλεια των αμερικανικών της αποικιών, με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των Η.Π.Α., η Ινδία είχε αναδειχθεί ως η πιο σημαντική κτήση της Αγγλίας. Ωστόσο, ο δρόμος επικοινωνίας για τις Ανατολικές Ινδίες περνούσε μέσα από τα οθωμανικά εδάφη. Ο σουλτάνος που διευκόλυνε το εμπόριο της Μ. Βρετανίας στην ανατολή μέσω των διομολογήσεων, παρέμενε θρησκευτικός ηγέτης των μουσουλμάνων της Ινδίας. Άρα οποιαδήποτε αντίθεση των Βρετανών εναντίον του, μπορούσε να οδηγήσει σε ξεσηκωμό του πληθυσμού, της πιο παραγωγικής αποικίας.
Παράλληλα σε καμία περίπτωση η Μ. Βρετανία, δεν επιθυμούσε να δει τον ρωσικό παράγοντα να εξαπλώνει την επιρροή του στα Βαλκάνια, και να βρίσκει θαλάσσια διέξοδο στην Μεσόγειο. Αυτό την οδήγησε, το 1809, να έρθει σε συμφωνία με τους Οθωμανούς για το κλείσιμο των Στενών σε καιρό ειρήνης, για όλα τα πολεμικά πλοία. Οπότε σε περίπτωση πολέμου με τους Ρώσους, οι Βρετανοί θα μπορούσαν με την ανοχή της Υψηλής Πύλης να διέρχονται ελεύθερα.
Παρά την ήττα του Υψηλάντη τον Ιούνιο του 1821 στο Δραγατσάνι, και την ολική αποτυχία της επαναστατικής του προσπάθειας στην Μολδαβία και την Βλαχία, η επανάσταση των Ελλήνων έχει επικρατήσει σε ολόκληρη σχεδόν την Πελοπόννησο. Επιστέγασμα της επικράτησης, η άλωση της Τριπολιτσάς το Σεπτέμβριο.
Σε συνάντηση που είχε ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Κάσλρι με τον Καγκελάριο της Αυστρίας Μέτερνιχ τον Οκτώβριο στο Αννόβερο, συμφωνούν στην από κοινού άσκηση πιέσεως επί του Τσάρου, ο οποίος επιθυμούσε να επέμβει υπέρ των Ελλήνων. Ο Άγγλος Υπουργούς πίστευε ότι η στάση αναμονής των Μεγάλων Δυνάμεων θα επέτρεπε στον σουλτάνο να καταπνίξει εύκολα τον ξεσηκωμό.
Έναν χρόνο αργότερα, συγκαλείται συνέδριο των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Βερόνα, με την συμμετοχή και της Βρετανίας. Θέμα του συνεδρίου ήταν οι συνεχιζόμενες αναταραχές στην Ισπανία, και εν μέρει στην Ελλάδα. Οι εκπρόσωποι των επαναστατημένων Ελλήνων δεν έγιναν δεκτοί στο συνέδριο, αφού καθηλώθηκαν στην Αγκόνα, από τις τοπικές αρχές. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να στείλουν έναν μνημόνιο, το οποίο διακήρυττε πως δεν θα δεχθούν καμία απόφαση που τους αφορά χωρίς την έγκρισή τους. Ως αποτέλεσμα οι σύνεδροι καταδικάσαν για μια ακόμα φορά τον ξεσηκωμό των Ελλήνων, και απλώς καλούσαν τον σουλτάνο να σεβαστεί την θρησκεία τους στο μέλλον.
Συμπερασματικά, κατά τον πρώτο χρόνο του ελληνικού ξεσηκωμού, η πολιτική της Μ. Βρετανίας ήταν καταδικαστική απέναντι στους Έλληνες. Αυτή η στάση της Αγγλίας ήταν επιβεβλημένη από το δόγμα διατήρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την οποία είχε στενούς δεσμούς στην Εγγύς Ανατολή, και παράλληλα από τον φόβο εξάπλωσης της Ρωσίας στα Βαλκάνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γουντχάους, Κρίστοφερ Μ. (2020), 1821, Ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας, Αθήνα: Παπαδόπουλος.
- Διβάνη, Λένα (2000), Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας, 1830-1947, Αθήνα: Καστανιώτης.
- Κακαμπούρας, Δημήτριος Ε. (1993), Η βρετανική πολιτική έναντι της Ελλάδος του 1821 υπό το φως των Ελλήνων της εποχής αυτής, Αθήνα: Διδακτορική Διατριβή
- Κλάψης, Αντώνης (2019), Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, 1821-1923, Αθήνα: Πεδίο.
- Τσακαλογιάννης, Πάνος (2009), Σύγχρονη ευρωπαϊκή Ιστορία. Από τη Βαστίλη στον 21ο αιώνα, τ. 1, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ.
