Του Ιωάννη Περγαντή,
Οι πόλεμοι, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, κρίνονται στο πεδίο των μαχών: η μια πλευρά προκαλεί ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα στην άλλη, σε τέτοιο βαθμό ώστε η δεύτερη να αναγκαστεί να συνθηκολογήσει. Παρ’ όλα αυτά, διάφορα πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα που λαμβάνουν μέρος στο εσωτερικό ενός κράτους, μπορούν να μεταφέρουν μια ηγέτιδα και κυρίαρχη δύναμη από το στρατόπεδο των νικητών σε αυτό των ηττημένων. Ένα τέτοιο σενάριο έλαβε μέρος στο εσωτερικό της Αθήνας μετά από μια νικηφόρα μάχη, η οποία όμως άνοιξε το δρόμο προς την ήττα και την υποταγή στη Σπάρτη, τη περίφημη ναυμαχία στις Αργινούσες το 406 π.Χ.
Τα αίτια που οδήγησαν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.) είναι γνωστά: ο ελληνικός κόσμος φιλοξενούσε δύο υπερδυνάμεις της εποχής (Αθήνα-Σπάρτη), σε ένα γεωγραφικό χώρο στον οποίο χωρούσε μόνο μια. Έτσι, σε μια συγκυρία στην οποία έλαβαν μέρος σχεδόν όλες οι πόλεις-κράτη που υπήρχαν τότε, οι δυο αντιπαραβαλλόμενες πλευρές θα έλυναν το ζήτημα της ηγεμονικότητας του ελλαδικού χώρου στο πεδίο των μαχών. Παρά τις πολλές μεταξύ τους συγκρούσεις σε ξηρά και θάλασσα, αυτό που έκρινε τελικά τον νικητή του πολέμου, ήταν μια πολιτική απόφαση, απόρροια ενός από τα μεγαλύτερα και ίσως από τα πρώτα, προπαγανδιστικά προγράμματα της αρχαιότητας, αμέσως μετά τη σύγκρουση μεταξύ Σπαρτιατών και Αθηναίων στις Αργινούσες.
Το στενό του Ελλησπόντου αποτελούσε ένα πέρασμα καίριας σημασίας και σπουδαιότητας για την Αθήνα, λόγω των γεμάτων με σιτάρι καραβιών που εξέπλεαν από τη περιοχή του βόρειου Εύξεινου Πόντου προς τον Πειραιά. Αυτό το δρομολόγιο, το οποίο καθόριζε τον βιοπορισμό και την ζωτικότητα ολόκληρης της πόλης, θέλησε να επηρεάσει η Σπάρτη με το ναύαρχο Καλλικρατίδα. Το 406 π.Χ., ο Καλλικρατίδας ετοίμαζε επιχείρηση για τη κατάληψη του νησιού της Λέσβου, δημιουργώντας έτσι μια ισχυρή ναυτική βάση για τη μετέπειτα πορεία προς τον Ελλήσποντο. Ο Αθηναίος ναύαρχος Κόνων, σταθμευμένος στο νησί της Σάμου, θέλησε να αποτρέψει οποιοδήποτε σχέδιο των Σπαρτιατών το οποίο θα έβλαπτε άμεσα την Αθήνα. Έτσι, όταν ο Καλλικρατίδας με τις 140 περίπου τριήρεις του κινήθηκε εναντίον της Μήθυμνας, σημαντικής πόλης του νησιού, ο Κόνων έσπευσε να λύσει τη πολιορκία. Παρ΄ όλα αυτά, ο στόλος του Κόνωνος δεν υπερτερούσε αριθμητικά, καθώς εξέπλευσε από τη Σάμο με μόλις 70 πλοία. Αυτή η διαφορά δύναμης φάνηκε και στο πεδίο της μάχης, καθώς μετά από μια πρώτη σύγκρουση μεταξύ των δύο στόλων, ο Κόνων αναγκάστηκε να αποσυρθεί προς την ακτή της Μυτιλήνης, όπου ήταν καθηλωμένος και πολιορκημένος από στεριά και θάλασσα.
Με το άκουσμα αυτών των εξελίξεων, οι Αθηναίοι προέβησαν σε μανιώδεις προετοιμασίες με σκοπό την λύση της πολιορκίας του Κόνωνος. Έλιωσαν χρυσά αγάλματα για να συγκεντρώσουν χρήματα, πολιτογράφησαν δούλους και μετοίκους για την αξιοποίησή τους στα κουπιά και ανέθεσαν την αρχηγία του νέου αυτού στόλου, αποτελούμενου από 150 περίπου τριήρεις, σε οκτώ στρατηγούς τους: Αριστοκράτη, Αριστογένη, Διαμέδων, Ερασινίδη, Λυσία, Περικλή (ο γιος του γνωστού πολιτικού), Πρωτόμαχο και Θράσυλλο. Οι οκτώ αυτοί Αθηναίοι θα έπρεπε να αναλάβουν το έργο της διάσωσης του Κόνωνος, αλλά και της κατατρόπωσης του Καλλικρατίδα, διασφαλίζοντας έτσι τα Στενά. Μετά τη συγκέντρωση του στόλου στη Σάμο, τα αθηναϊκά πλοία (με τη στήριξη ορισμένων συμμαχικών) κινήθηκαν και στρατοπέδευσαν στις Αργινούσες νήσους, απέναντι από το ακρωτήρι Μαλέα της Λέσβου. Ο Καλλικρατίδας, ενημερωμένος για τις κινήσεις των Αθηναίων, άφησε 50 πλοία να εμποδίζουν τον απόπλου του Κόνωνος και κινήθηκε θέλοντας να τους αιφνιδιάσει και να τους επιτεθεί κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μια ξαφνική καταιγίδα όμως δεν του το επέτρεψε, ωθώντας τον να αντιμετωπίσει τους Αθηναίους υπό το φως της ημέρας.
Οι οκτώ στρατηγοί γνώριζαν εξ αρχής τη δεινή τους θέση. Παρά τη μικρή τους αριθμητική υπεροχή (150 έναντι 120), το πλήρωμά τους ήταν άπειρο και δεν είχαν αρκετό χρόνο στη διάθεσή τους για εκπαίδευση και εξάσκηση. Για αυτό το λόγο, υιοθέτησαν πρωτότυπες στρατηγικές οι οποίες τελικά τους ευνόησαν. Αρχικά, παρέταξαν τα πλοία τους σε βάθος 2 σειρών, μη επιτρέποντας στους Σπαρτιάτες να εφαρμόσουν τη τακτική του διέκπλου (πέρασμα ανάμεσα των γραμμών και στροφή για πλευρική σύγκρουση). Επίσης, κατά τη διεξαγωγή της μάχης, η αριστερή πτέρυγα των Αθηναίων ολοένα και ανοίγονταν, αποσκοπώντας έτσι στον περιορισμό του χώρου των Σπαρτιατών και τελικά στην περικύκλωσή τους. Παρά τη συμβουλή των υπαξιωματικών του Καλλικρατίδα για την αποφυγή της σύγκρουσης, εκείνος παρέταξε το στόλο του χωρισμένο σε δύο μέρη για να αποφύγει τη περικύκλωση και κινήθηκε ενάντια των Αθηναίων ηγούμενος της δεξιάς πτέρυγας.
Παρά την αξιόλογη προσπάθεια των σπαρτιατικών πληρωμάτων, η επιδέξια στρατηγική των Αθηναίων ήταν αυτή που τελικά κυριάρχησε. Ο Καλλικρατίδας σκοτώθηκε στη μάχη και η αριστερή πτέρυγα προέβαλε μια αξιομνημόνευτη αντίσταση πριν τελικά υποχωρήσει. Ο ένας στόχος των στρατηγών είχε ολοκληρωθεί, με τον επόμενο να τους περιμένει στις ακτές της Μυτιλήνης. Προτού όμως πλεύσουν προς στήριξη του Κόνωνος, ένα άλλο πρόβλημα ήρθε στην επιφάνεια: η περισυλλογή των νεκρών και ναυαγών, οι οποίοι ανέρχονταν περίπου στους 5.000. Αυτό που αποφασίστηκε ήταν οι οκτώ στρατηγοί να κινηθούν προς τη Μυτιλήνη αλλά και προς τη καταδίωξη του εναπομείναντα σπαρτιατικού στόλου, ενώ οι τριηράρχεις Θηραμένης και Θρασύβουλος να αναλάβουν του νεκρούς και ναυαγούς. Η καταιγίδα η οποία ξέσπασε όμως ήταν τόσο σφοδρή που όχι μόνο δεν τους επέτρεψε να διασώσουν τους συμπατριώτες τους, αλλά και οι παραπάνω τριήρεις με τους ναύτες έπεσαν θύματα του καιρού. Ο μεικτός στόλος των στρατηγών παρασύρθηκε προς τα παράλια της Μικράς Ασίας λόγω των δυνατών ανέμων και την επόμενη μέρα συνάντησαν τον Κόνων μεσοπέλαγα, ο οποίος τους ειδοποίησε για τη φυγή των 50 σπαρτιατικών τριήρων και τη πορεία τους προς τη Χίο. Οι οκτώ στρατηγοί προέβησαν σε άμεση καταδίωξή τους, χωρίς όμως να τους φτάσουν.
Τον ενθουσιασμό για τη νίκη στη μάχη ακολούθησε ο αναβρασμός και η οργή των πολιτών για τη μη περισυλλογή θανόντων και ναυαγών. Αρχικά, οι οκτώ στρατηγοί προσπάθησαν να ρίξουν το φταίξιμο στον Θηραμένη, παρ΄ όλα αυτά, εξαιτίας της δεινής πειθούς του, κατάφερε να γυρίσει ολόκληρο το πλήθος της πόλης ενάντια στους στρατηγούς, επικαλούμενος αμέλεια και τυχοδιωκτισμό, ότι παρέβλεψαν τους στρατιώτες τους επιδιώκοντας δόξα και φήμη. Έτσι, στο εδώλιο των κατηγορουμένων βρέθηκαν οι έξι από τους οκτώ στρατηγούς (ο Αριστογένης και Πρωτόμαχος δεν γύρισαν στην πόλη φοβούμενοι τις αντιδράσεις), έχοντας απέναντί τους το μένος του αθηναϊκού λαού.
Αρχικά οι στρατηγοί κατάφεραν να πείσουν το δικαστήριο με τους ισχυρισμούς τους, επικαλούμενοι την σφοδρή καταιγίδα αλλά και τη σημαντικότητα της καταδίωξης του σπαρτιατικού στόλου για τη διασφάλιση του βορείου Αιγαίου. Και ενώ όλα έδειχναν ότι οι στρατηγοί θα δικαιώνονταν, η μοίρα τους επεφύλασσε άλλη κατάληξη. Η δίκη αυτή συνέπιπτε με τη γιορτή των Απατουρίων (γιορτή της οικογένειας), κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώθηκαν ενέργειες και εκδηλώσεις συναισθημάτων, οι οποίες κατά πολλούς έχουν χαρακτηρισθεί σκηνοθετημένες και ενορχηστρωμένες από τον Θηραμένη, θέλοντας να εκδικηθεί τους στρατηγούς για την κατηγορία την οποία του είχαν επιρρίψει. Αυτές οι ενέργειες, σε συνδυασμό με τη συγκυρία της γιορτής, όξυνε κατά πολύ τα πνεύματα και τα συναισθήματα των πολιτών, οι οποίοι τώρα επεδίωκαν την άμεση τιμωρία και εκτέλεσή τους. Μετά από αρκετή πίεση προς τη Πρυτανεία της Εκκλησίας του Δήμου, ο λαός της πόλης θα ήταν αυτός, και όχι το δικαστήριο, ο οποίος θα αναλάμβανε τη τύχη των στρατηγών, η οποία ήταν η καταδίκη και ο θάνατος.
Αργότερα, και ειδικότερα μετά τη πανωλεθρία στους Αιγός Ποταμούς του επόμενου έτους, οι Αθηναίοι μετάνιωσαν την απόφαση αυτή, καθώς εκτέλεσαν τους καλύτερους στρατηγούς τους εν μέσω πολέμου. Αυτό το λάθος θα τους αποβεί τελικά μοιραίο, καθώς το 404 π.Χ. θα αναγκαστούν να δεχθούν την ήττα αλλά και την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα Τυράννων, με πρωτοστάτη ποιον άλλο, από τον δημαγωγό και δεινό ρήτορα Θηραμένη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hellenica World, Arginusae, Διαθέσιμο εδώ
- RealClear Defense, The Battle of Arginusae, Διαθέσιμο εδώ
- History Of War, Battle of Arginusae, 406 BC, Διαθέσιμο εδώ
- Δίοδος, Ναυμαχία των Αργινουσών, Διαθέσιμο εδώ
