Του Μάριου Κριτίδη,
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) έχουν ανατρέψει ολοκληρωτικά τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε και διαδίδεται η πληροφορία στο σήμερα. Κατά τη δεκαετία του 2010, στην οποία και εδραιώθηκαν (ή καλύτερα κυριάρχησαν) τα social media στο ευρύ κοινό, οι εταιρείες που μονοπώλησαν το ενδιαφέρον των χρηστών περιορίστηκαν σε μία μικρή γκάμα εφαρμογών οι οποίες κυριαρχούν μέχρι σήμερα τον τομέα των κοινωνικών δικτύων. Αυτές οι εφαρμογές είναι ο όμιλος Meta/Facebook (με τις εφαρμογές Facebook, Messenger, WhatsApp, Instagram) και το youtube, που ανήκει στην Google. Όμως, το 2018, μία νεοερχόμενη εφαρμογή από την Κίνα θα έρθει να ανταγωνιστεί στα ίσα τους υπόλοιπους κολοσσούς των κοινωνικών μέσων, τα επόμενα χρόνια, και θα αποκτήσει τη δική του θέση στον σύγχρονο ιντερνετικό κόσμο.
Η ιστορία του TikTok διαφέρει με αυτήν του Facebook και του YouTube, καθώς δεν είναι μία εταιρεία που γεννήθηκε από το μηδέν από μία ομάδα φοιτητών, αλλά δημιουργήθηκε από την ένωση τριών εταιρειών. Το κόνσεπτ της ψυχαγωγίας μέσω σύντομων βίντεο δεν είναι πρωτοπορία του TikTok, καθώς άλλες παλαιότερες εφαρμογές είχαν παρόμοιο δομή, με βίντεο 15 δευτερολέπτων, πιο γνωστά το Vine του Twitter (το οποίο σταμάτησε τη λειτουργία του το 2017) καθώς και ένας από τους τρεις «προγόνους» του TikTok, το Musical.ly. Το Musical.ly ιδρύθηκε το 2014 στη Σανγκάη της Κίνας και αποτέλεσε εφαρμογή δημιουργίας και δημοσίευσης σύντομων βίντεο υπό μουσικής υπόκρουσης, πολύ κοντά στη μορφή βίντεο μέσω των οποίων έγινε γνωστό το TikTok. Η εφαρμογή εξαπλώθηκε στη Δύση με επίκεντρο το νεαρό κοινό. Το 2016, ο τεχνολογικός κολοσσός της Κίνας ByteDance θα φτιάξει μία παρόμοια εφαρμογή για το κινεζικό κοινό, το Douyin. Η επιτυχία του Douyin στην Κίνα οδήγησε την ByteDance να επεκταθεί πάνω σε αυτήν την ιδέα και εκτός Κίνας λανσάροντας το TikTok, το 2018, μετά την αγορά και συγχώνευση του Musical.ly.
Μέσα σε λίγα χρόνια, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το 2020, το TikTok θα γιγαντωθεί με ραγδαίους ρυθμούς. Από τα συνολικά 857 εκατομμύρια downloads που συγκέντρωσε το 2019, το ποσό αυτό θα τριπλασιαστεί μέσα σε μόλις δύο χρόνια σε 2,5 δισεκατομμύρια συνολικά downloads το 2021, ενώ οι ενεργοί χρήστες θα φτάσουν τις ίδιες χρονιές από 400 εκατομμύριους τους 710 εκατομμύριους το 2021, και πλέον τους 1 δις μέχρι σήμερα.
Η ραγδαία άνοδος του Tik Tok με πρωτοφανή τρόπο ανέπτυξε την αντανακλαστική αντίδραση δυτικών, και όχι μόνο, κυβερνήσεων για τα ζητήματα ασφαλείας που αφορούν αυτήν την «εισαγόμενη» από την Κίνα εφαρμογή. Ήδη από το 2020, ο Αμερικανός Πρόεδρος, Donald Trump, μίλησε για ολοκληρωτική απαγόρευση του TikTok για λόγους εθνικής ασφαλείας. Το πρώτο βήμα, όμως, προς έκπληξη όλης της διεθνούς κοινότητας θα κάνει η Ινδία, το καλοκαίρι του 2020, με την καθολική απαγόρευση του TikTok σε όλη την επικράτεια της χώρας. Η Ινδία μέχρι τότε αποτελούσε το μεγαλύτερο κοινό της εφαρμογής και η απαγόρευση έγινε στα πλαίσια της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των χρηστών και της εθνικής ασφάλειας, υπό το πρίσμα συνοριακών συγκρούσεων μεταξύ Ινδίας και Κίνας στα σύνορά τους στα Ιμαλάια.
Στα τέλη του 2022, και οι δυτικές κυβερνήσεις ξεκίνησαν τους περιορισμούς στην εφαρμογή. Η κυβέρνηση Biden στις Ηνωμένες Πολιτείες προχώρησε στην απαγόρευση του TikTok σε όλες τις κυβερνητικές συσκευές των Ομοσπονδιακών υπηρεσιών και οργάνων. Η απαγόρευση αυτή επεκτάθηκε και σε πολλές πολιτειακές κυβερνήσεις, με 22 Πολιτείες να απαγορεύουν την εφαρμογή στις κυβερνητικές συσκευές τους. Την ίδια στιγμή, και η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να κινείται προς όμοια κατεύθυνση. Η Επίτροπος της Εσωτερικής Αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Thierry Breton, σε επικοινωνία της με τον διευθυντή του TikTok, Shou Zi Chew, δήλωσε ότι είναι «απαράδεκτο για το νεαρό κοινό του TikTok να έχει εύκολη πρόσβαση σε περιεχόμενο που μπορεί να φέρει σε κίνδυνο την υγεία και τη ζωή του», ενώ η Επίτροπος έχει δηλώσει την ανησυχία της για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων για τους χρήστες της εφαρμογής.
Οι λόγοι που το TikTok δέχεται τέτοια αυστηρότητα από τις δυτικές κυβερνήσεις είναι διαφόρων φύσεων. Όπως είδαμε, οι περισσότερες κυβερνήσεις παρουσιάζουν ως αφορμή ζητήματα εθνικής ασφαλείας και προστασίας προσωπικών δεδομένων. Είναι αλήθεια ότι η εφαρμογή του TikTok, συγκεντρώνει πολλά δεδομένα από τους χρήστες του. Από τον τύπο κινητού που έχει κάποιος και πόσο ακριβό είναι, στο πόση ώρα αφιερώνει ο χρήστης στην εφαρμογή, καθώς και σε κάθε βίντεο. Η φύση των δεδομένων στα οποία έχει πρόσβαση το TikTok δεν διαφέρουν πολύ από αυτά που έχουν στην κατοχή τους άλλα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα, όμως η ασφάλειά τους και η διαχείρησή τους από την κινεζική πλατφόρμα έχςι γίνει πολλές φορές αντικέιμενο κριτικής από κυβερνήσεις και ειδικούς που έχουν μελετήσει την λειτουργία της πλατφόρμας.
Δύο περιστατικά επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες του κοινού και των κυβερνήσεων για τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών του TikTok, αλλά και του περιεχομένου που διαδίδεται στην πλατφόρμα. Τον Δεκέμβριο του 2022, διαρροή εσωτερικών εγγράφων και μετά παραδοχής από την μεριά της μητρικής εταιρείας ByteDance «πιάνουν στα πράσα» το TikTok να κατασκοπεύει Αμερικανούς δημοσιογράφους μεγάλων ειδησιογραφικών δικτύων (Forbes, Financial Times κ.ά.), οι οποίοι διεξήγαγαν έρευνες και ρεπορτάζ σχετικά με την συγκεκριμένη πλατφόρμα. Επίσης, κατακραυγή από τους χρήστες της πλατφόρμες είχε δημιουργήσει η αποκάλυψη ότι το TikTok, μείωνε μυστικά την απήχηση περιεχομένου (shadowbanning) που αφορούσε τα δικαιώματα των Ουϊγούρων στην Κίνα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ανέστειλε την λειτουργία λογαριασμών που μιλούσαν για την κατάσταση στην Κινεζική περιφέρεια Xinjiang. Σημαντικό να τονιστεί ότι το TikTok δεν είναι διαθέσιμο στην κινεζική αγορά, οπότε η κίνηση αυτή αποτελούσε προσπάθεια της πλατφόρμας να αποτρέψει την ενημέρωση πάνω σε αυτό το ζήτημα, όπως γίνεται και στο εσωτερικό της Κίνας.
Πέρα από τις πολλά ζητήματα ασφαλείας και κινεζικής επιρροής που αναδύονται με την άνοδο του TikTok, πολλοί χρήστες έχουν μιλήσει αρνητικά για το περιεχόμενο και τη φύση της πλατφόρμας και δεν είναι λίγοι αυτοί που θέλουν περιορισμούς για την ασφάλεια και την υγεία των χρηστών. Αν υπάρχει κάτι που το TikTok κάνει καλύτερα από άλλες εφαρμογές είναι στο να «γνωρίζει» καλά τους χρήστες του και να τους κρατάει όσο περισσότερο γίνεται στα πλαίσια του app. Το TikTok, αν και βρίσκεται 6ο σε πολλές κατατάξεις για τον συνολικό αριθμό ενεργών χρηστών, κατατάσσεται πρώτο με διαφορά για τον μεγαλύτερο ημερήσιο μέσο όρο χρόνου χρήσεως.
Αν και στατιστικά σε αυτό το μέτρο σύγκρισης διαφέρουν, οι πιο μετριόφρονες εκτιμήσεις αναφέρουν ένα μέσο όρο 31 λεπτών χρήσεως την ημέρα (κατατάσσοντας το πάλι δεύτερο ισότιμα με το Facebook στα 32 λεπτά την ημέρα), ενώ άλλες έρευνες βγάζουν μέσο όρο χρήσης 95 λεπτά την ημέρα, ενώ για τις υπόλοιπες πλατφόρμες δεύτερο κατατάσσεται το Facebook με 45 λεπτά μέσο όρο και μετά Instagram και Twitter στα 22 λεπτά. Είναι προφανές, από μαρτυρίες των χρηστών και των ειδικών που έχουν αναλύσει εκτενώς τη λειτουργία του, ότι ολόκληρη η εφαρμογή του TikTok, από τον αλγόριθμό του μέχρι το interface του είναι φτιαγμένα για να κρατάνε τους χρήστες όση περισσότερη ώρα γίνεται στην εφαρμογή.
Εθισμός, αμφιλεγόμενο περιεχόμενο, πολιτικές αντιπαραθέσεις και ζητήματα κυβερνοασφάλειας και προσωπικών δεδομένων είναι περιληπτικά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η εφαρμογή, η οποία υπενθυμίζουμε στηρίζεται και αποτελείται κυρίως από άτομα νεαρής ηλικίας (44% των χρηστών είναι άτομα κάτω της ηλικίας των 30). Τα ζητήματα του TikTok είναι πολλά, πέρα από την πολιτική αντιπαράθεση που έχει δημιουργηθεί γύρω από την εφαρμογή, και είναι άξια ενδιαφέροντος η έρευνά τους για όσους ενδιαφέρονται, όσο στο πως εθίζει τους χρήστες του, όσο και στις αρνητικές συνέπειες που έχει στην ψυχολογία των νέων. Το TikTok δεν είναι η μόνη εφαρμογή ένοχη για σκοπίμως τοποθετημένα συστήματα εθισμού και κακοδιαχείρησης των προσωπικών δεδομένων, όμως, όπως μαεστρικά μπόρεσε τα τελευταία χρόνια να αναδυθεί ως τεχνολογικός κολοσσός ισάξιος των υπολοίπων μεγάλων κοινωνικών δικτύων, έτσι μαεστρικά μπόρεσε να ξεπεράσει σε σοβαρότητα την «σκοτεινή μεριά» και τις επιπτώσεις που χαρακτηρίζει όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη σύγχρονη εποχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- TikTok Statistics – Updated Jan 2023, Wall Room Media, Διαθέσιμο εδώ
- Average daily time spent on selected social networks by adults in the United States from 2017 to 2022, by platform, Statista, Διαθέσιμο εδώ
- TikTok by the Numbers: Stats, Demographics & Fun Facts, Omnicore.org, Διαθέσιμο εδώ
- Most popular social networks worldwide as of January 2022, ranked by number of monthly active users, Statista, Διαθέσιμο εδώ
- TikTok Revenue and Usage Statistics (2023), BusinessofApps.com, Διαθέσιμο εδώ
- How popular is TikTok compared to other social media sites?, SociallyPowerful.com, Διαθέσιμο εδώ
- TikTok addiction: Why is TikTok so addictive?, Cosmopolitan, Διαθέσιμο εδώ
- TikTok: The story of a social media giant, BBC, Διαθέσιμο εδώ
- TikTok Must Follow Coming EU Rules or Face Ban, Official Says, Bloomberg via Yahoo Finance, Διαθέσιμο εδώ
- TikTok admits employees spied on journalists during covert internal investigation, Independent via Yahoo News, Διαθέσιμο εδώ
- Which states are banning Tik Tok on state-owned devices?, MSN, Διαθέσιμο εδώ
- Why state governments are banning TikTok, The Hill, Διαθέσιμο εδώ
- Why has TikTok been banned in India?, BBC, Διαθέσιμο εδώ
- Rishi Iyengar, What TikTok Has on You, Foreign Policy, Διαθέσιμο εδώ
