Της Νικολίνας Μάνη,
Εντασσόμενοι στη διαχρονική ροή της πραγματικότητας όπως κυλά, βρισκόμαστε συχνά αντιμέτωποι με το να χρησιμοποιούμε ορισμένες κοινότυπες φράσεις. Αφενός, κάποιοι αξιοποιούν τη χρήση αυτών εσκεμμένα, και αφετέρου, άλλοι τις χρησιμοποιούν ασυνείδητα, μέσα από την κοινωνική σφαίρα επιρροής τους. Θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε έξι εκφράσεις τέτοιου τύπου, των οποίων η αναφορά θα ήταν ωφέλιμο να εξαλειφθεί — όσο βέβαια περισσότερο εφικτό είναι αυτό το εγχείρημα.
- Υγεία πάνω από όλα: Η «ευχή» αυτή έχει μεν καλοπροαίρετο περιεχόμενο, αλλά κατά βάθος διακατέχεται από μια σκοτεινή υφή. Κατ’ αρχάς, δε μπορεί να έχει καθολική διάσταση, αφού δυστυχώς δεν έχουμε όλοι την υγεία μας. Δεν είναι λίγο οξύμωρο να ευχόμαστε κάτι τέτοιο σε όλους και για όλες τις περιστάσεις; Ίσως αυτός στον οποίο το εύχεσαι να πάσχει, για παράδειγμα, από μία ανίατη ασθένεια. Έστω εν αγνοία σου, ο συνομιλητής σου πιθανότατα να αισθανθεί άσχημα, εφόσον αντιμετωπίζει όντως πρόβλημα υγείας. Ειδικά το υπόλοιπο της φράσης «πάνω απ’ όλα» μοιάζει σαν να καταρρίπτει τα άλλα χαρμόσυνα της ζωής, όπως είναι η χαρά, το γέλιο ή ο έρωτας. Βέβαια, κατά τη γνώμη μου, όσο παράδοξο κι αν αυτό ακούγεται, η ύπαρξη ευχών εν γένει τύπου «καλή σταδιοδρομία!», θεωρούνται τουλάχιστον απρόσφορες προς το κοινωνικό σύνολο. Ό,τι κι αν λέμε, οφείλουμε πρώτα να το επεξεργαστούμε με βάση τον αποδέκτη του και να τηρήσουμε μια ψυχολογική προσέγγιση των λεγομένων μας, καθώς επιδρούν στην ανθρώπινη συμπεριφορά στην οποία και απευθυνόμαστε.
- Είσαι διαφορετικός/ή από άλλους/ες: Πρόκειται για ένα άκομψο σχόλιο, θα έλεγε κανείς. Το λυπηρό είναι ότι αρκετοί είναι εκείνοι που το εκλαμβάνουν ως «κομπλιμέντο». Όλοι είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας: διαφορετικό πρόσωπο, διαφορετικές προσδοκίες, διαφορετικά ιδεώδη, τα πάντα διαφορετικά. Δε θα ήταν λογικό να ξεχωρίζεις μονάχα εσύ από μια ομάδα ίδιων φαινομενικά ατόμων, διότι ο καθένας έχει μια απροσπέλαστη μοναδικότητα ανεπίδεκτη συγκρίσεων. Έτσι, η προαναφερθείσα έκφραση με την προσβλητική χροιά της κρίνεται ανάρμοστη, ή έστω αβάσιμη για να την πεις σε κάποιον.
- Δεν σε κολακεύει αυτό: Πιθανότατα αποτελεί μια από τις πιο πολυχρησιμοποιημένες φράσεις στην κοινωνία. Η διαφορά της από τις υπόλοιπες έγκειται στη διμερή της υπόσταση. Μια τέτοια υπόδειξη έχει τόσο παθητική λειτουργία, εφόσον τη δεχόμαστε από άλλους, όσο και ενεργητική λειτουργία, αφού το λέμε και προς τους ίδιους μας τους εαυτούς. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι αυτό το σχόλιο υποδηλώνει και μία σεξιστική διάκριση, διότι κυρίως το γυναικείο φύλο φαίνεται να το επικαλείται. «Μη φοράς κολλητά ή αποκαλυπτικά ρούχα, δε σε κολακεύουν, γιατί έβαλες κιλά», ένα σχόλιο που από την κορυφή έως τα νύχια χαρακτηρίζεται άκρως προσβλητικό. Τα ρούχα δεν έχουν ιδανικά, πάνε σε όλους όσους επιλέγουν και τα φορούν. Εν αντιθέσει, η ευγένεια ως συμπεριφορά είναι ιδανική και δυστυχώς εκλιπούσα σε μεγάλο βαθμό ακόμη και σήμερα.
- Ακόμα μόνος/η; Υπάρχει μια κακώς κοινότυπη εντύπωση ότι ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση του να έχει ένα ταίρι. Επί της ουσίας, η κοινωνία αναμένει από εμάς να βρούμε αυτό το ταίρι με το οποίο θα πορευθούμε στη ζωή. Αυτό, πέραν του ότι δεν είναι εύκολα εφικτό, συνάμα δεν είναι αναγκαίο. Στη ζωή μας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι είμαστε αλληλεξαρτώμενοι μεν, αυτοπροσδιοριζόμενα όντα δε. Δεν απαιτείται για την ανέλιξή μας απαραίτητα να βρούμε το «άλλο μας μισό», πόσο μάλλον να μην αργήσουμε κιόλας. Εδώ θα εγείρουμε διαζευκτικά απέναντι σε όσα προαναφέρθηκαν την εξής αμφιβολία: μήπως υποσυνείδητα να επιζητούμε αυτήν την ερωτική σχέση, για αυτό και δε θέλουμε να είμαστε δέκτες μιας τόσο αδιάκριτης ερώτησης; Μια ερώτηση που μας προξενεί αποκλειστικά αρνητικότητα και μελαγχολία για ό,τι μέλλει γενέσθαι, όσον αφορά τον έρωτα στις προσωπικές μας ζωές.
- Αντέχεις εσύ, δεν έχεις ανάγκη: Ακόμα μια φράση που χρησιμοποιούμε ασυστόλως σαν να γνωρίζουμε την προσωπική ζωή του καθενός. Λέγοντας κάτι τέτοιο, ουσιαστικά υπονοεί κανείς ότι γνωρίζει την ψυχολογική και συναισθηματική δύναμη του άλλου. Ταυτόχρονα, όμως, ο άλλος μπορεί να «παλεύει» μέσα του με πάρα πολλές σκέψεις που τον καταπιέζουν, όσο κι αν κάτι τέτοιο δε φαίνεται τη στιγμή που μιλάς μαζί του. Υπάρχει μια συνήθης τακτική, οι «κλειστοί» άνθρωποι να παρεξηγούνται και να κατονομάζονται ως αναίσθητα όντα. Το συμπέρασμα αυτό θεωρείται βεβιασμένο και ιδιαίτερα αναληθές, γεγονός που το καθιστά λανθασμένο ως φράση.
- Όλα για κάποιον λόγο γίνονται: Τελευταία αλλά όχι λιγότερη σημαντική, μια φράση που δείχνει ότι όλα βασίζονται σε συγκυρίες και τυχαία περιστατικά. Τα πράγματα γίνονται και προχωρούν βάσει δικών μας επιλογών και αναλόγως καταλήγουν ή όχι σε ένα αποτέλεσμα. Κεντρικός πυλώνας εδώ είναι η πίστη στη μοίρα και στο ότι όλα έχουν έναν λόγο ύπαρξης, ανεξαρτήτως των ανάλογων επιπτώσεων. Η φυσική μετακύληση των γεγονότων στη ζωή έχει μια βιωματική σχέση απόρροιας με την κοινωνία και τον άνθρωπο. Επομένως, δεν ευσταθεί ερμηνευτικά η ανωτέρω έκφραση, γιατί δε γίνεται να αποδεχόμαστε, αφού βιώσουμε κάτι, το γεγονός ότι ούτως ή άλλως αυτό θα γινόταν.
Συνοψίζοντας, τα παραπάνω δειγματικά λεγόμενα δείχνουν την ανάγκη για ισορροπία που ενυπάρχει ακόμα και στον τρόπο ομιλίας μας. Κάνοντας μια αναγωγή με αντεστραμμένο το βάρος απόδειξης, καταλήγουμε στο ότι η ευγένεια και η καλή συμπεριφορά στον κοινωνικό περίγυρο, πέρα από τις πεποιθήσεις μας, έχουν ως βάση τους και τον τρόπο εξωτερικευμένης επικοινωνίας μας. Καλό θα ήταν, λοιπόν, να ελαττώσουμε τη χρήση φράσεων με τόσο αρνητικά επιφορτιζόμενο νόημα.
